7 Ten geleide Wij belijden met de twaalf artikelen van het algemeen ongetwijfeld chris- telijk geloof ‘één heilige katholieke christelijke kerk’ Paulus bidt in Efeze - ‘opdat u ten volle zou kunnen begrijpen met alle heili- gen wat de breedte en lengte en diepte en hoogte is en u de liefde van Christus zou kennen die de kennis te boven gaat opdat u vervuld zou worden tot heel de volheid van God’ Met al de heiligen Daaraan moest ik denken toen ik de tekst van Rhythmica Oratio voor het eerst onder ogen kreeg Deze diepe devotie van de cisterciënzer monnik Arnulf van Leuven (ca -) in de overdenking van zeven lichaamsdelen van Jezus Christus aan het kruis ademt de sfeer van Bernardus van Clairvaux (-) Dit voorbeeld van Latijnse lijdenslyriek werd het begin van een verrassende ontdekkingstocht en creatief proces Dat de katholieke cisterciënzer traditie van de passiemeditatie via en onder de reformatie door in het gereformeerde protestantisme terecht is gekomen lijdt geen twijfel Juist op het terrein van de spiritualiteit blijkt dat het gereformeerd protestantisme schatplichtig is aan de katholieke traditie en stevig geworteld is in de kerk der eeuwen Het is ons verlangen om met ‘alle heiligen’ uit de kerk der eeuwen iets te mogen leren verstaan van de rijkdom die in het verlossingswerk van Jezus Christus ligt binnen de ruimte van de Schriften die van Hem getuigen Gaandeweg werd het idee geboren een eigentijds stichtelijk katholiek-ge - reformeerd vervolg te geven aan deze traditie van de passiemeditathie Er is in deze uitgave een zorgvuldige en getrouwe vertaling van de rijmgebeden van Arnulf van Leuven opgenomen Prof dr Marten van Willigen heeft deze vertaling met de hem kenmerkende bevlogenheid
8 voor zijn rekening genomen Wij danken hem hartelijk voor zijn werk Er is gekozen voor een interkerkelijk palet van auteurs voor de medi- taties over de zeven lichaamsdelen van Christus aan de hand van Schrift en traditie De meditaties in deze bundel zijn geschreven door ds Kees Droger (CGK) prof dr Maarten Kater (CGK) prof dr Arie de Reuver (PKN) ds Sjaak Schuurman (PKN) prof dr Wim van Vlastuin (HHK) ds Alfred van de Weg (HHK) Naast de hierboven genoemde auteurs heeft onder - getekende ook een reeks meditaties geschhreven Wij zijn de auteurs zeer erkentelijk en dankbaar voor hun welwillende bereidheid en bijdrage aan dit unieke project De meditaties zijn bedoeld als een geestelijk kompas voor in de lijdenstijd en vormen de hoofdmoot van deze publicatie Het Sola Scriptura van de reformatie komt naar vo- ren in de gekozen dagteksten Puttend uit de traditie en leunend op de Heilige Schrift zijn door de schrijvers meditaties voor de passietijd ge- schreven die de zeven lijdensweken bestrijken De protestantse traditie van zeven lijdensweken correspondeerde met de zeven lichaamsdelen van de Zaligmaker Door het opnemen van de twee meer wetenschappelijke bijdragen die dr Arie de Reuver en dr Jan Smelik voor een symposium hebben geschre- ven krijgt de daarin geïnteresseerde lezer theologische en musicologi- sche achtergronden en context aangeboden In de bijdrage van dr de Reuver over passiemeditatie bij Bernardus Ruusbroec en Luther vraagt hij aandacht voor het eigene van elke per - soon De Reuver laat zien hoe de passiemeditatie bij Luther in het licht van Pasen komt te staan Evaluerend merkt hij op dat uit een vergelijking tussen de drie genoemde auteurs duidelijk blijkt dat er eerder sprake is van continuïteit dan van discontinuïteit Dr Smelik belicht theologische en spirituele achtergronden van de Rhythmica oratio en de liedbewerkingen ervan met speciale aandacht voor het meesterwerk Membra Jesu nostri van de hand van Buxtehude
9 (-) Zijn bijdrage moet gezien worden tegen de achtergrond van de weg die de tekst van Arnulf van Leuven heeft afgelegd in de verschil- lende tradities Deze is aansprekend en leidde tot de idee om een muzikaal accent toe te voegen Delen van Arnulf van Leuvens dichtwerk werden ge- toonzet door de eerder genoemde barokcomponist Buxtehude Rondom het verschijnen van deze uitgave wordt het intieme Membra Jesu nostri op kwalitatief hoogwaardige wijze uitgevoerd door Gerard de Wit en leden van zijn Dutch Baroque Orchestra en het Dutch Baroque Vocal Consort Naast het theologische en musicologische perspectief moet ook een kunstzinnige benadering genoemd worden We hebben individuele le- den van de christelijke kunstenaarsvereniging Korf bereid gevonden om op creatieve wijze de zeven lichaamsdelen te verbeelden Passend bij de betrefende meditaties zijn deze kunstwerken opgenomen om via het oog een extra dimensie toe te voegen Ook de cover is door een van hen gemaakt Wij zijn de kunstenaars van Korf dankbaar voor hun enthou- siaste en creatieve bijdrage aan deze publicatie Dit interdisciplinaire project zou zonder de ruimhartige bijdragen van sponsoren niet mogelijk zijn geweest Wij willen op deze plaats onze hartelijke dank uitspreken voor de ruimhartige wijze waarop fnancieel bijgedragen is Ook willen wij uitgeverij Jongbloed in de personen van Eline van Vreeswijk-van Bloemendaal en Annemarie van Eijsden-Walop hartelijk danken voor de fjne contacten en betrokken wijze waarop deze publicatie tot stand is gekomen Tot slot een warm woord van dank aan Dirk Jan en Corine Heijkamp van iConnect media voor alle tijd en energie die zij in dit mooie project hebben willen steken De weg die wij samen mochten afeggen centreerde zich rond de voet van het kruis waar Christus in Zijn onuitsprekelijke liefde Zichzelf gaf voor zondaren Met de Nederlandse Geloofsbelijdenis belij- den wij ‘Wij vinden alle vertroosting in Zijn wonden en behoeven geen
10 enkel ander middel te zoeken of te bedenken om ons met God te verzoe- nen’ Daarmee is ook het verlangen waarmee deze bundel het licht ziet aangegeven laat Jezus Christus ons genoeg zijn tot volkomen verzoening! Hervormingsdag AD h Lunteren Jeroen Kloosterman predikant van de Bethelkerk (wijk Zuid) in Lunteren (HHK)
Deel I Meditaties voor de lijdenstijd
Jan Neven, Om onze voeten te richten op de weg van de vrede(Lukas 1:79b) Acrylverf op paneel, 68 )x 68 cm
13 Meditaties voor de eerste lijdensweek I. Ad pedes [Gebed] gericht aan de voeten [van de lijdende Christus Die aan het kruis hangt] Salve mundi salutare Gegroet U Die de redding van de wereld bent Salve Salve Jesu care! Gegroet gegroet dierbare Jezus Cruci tuae me aptarheIk zou mezelf graag aan Uw kruis willen Vellem vere tu scis quare Vastmaken U weet wel waarom Da mihi tui copiamh Geef mij Uw overvloed 1. Het opschrif bzoven deze gebeden geefz het kader aan waarbiznnen zij oorspronkezlijk ge- beden dienden te wozrden: ‘Ritmisch gebed op )elk afzonderlijk/wil)lekeurig lid van de )ledematen van de lijdende en )aan het kruis hange)nde Christus.’ In de late middelezeuwen is de Crucifx,z ‘de aan het kruis Vastgehechte’, Christus Die aan zhet kruis hangt, gemzeengoed geworden, niet alleen in de kerkgezbouwen zelf, boven of dicht bij hetz altaar, maar ook in de huzizen en als persoonlijke hanger zvoor de gelovigen. 2. De term salutare komt reeds voor in de Vulgaat. Het gebruik zvan de onzijdige vorm wijst hier op het alomvattende karakter van Christus’ verlossingswerk. Zonder Hem zozu de we- reld zeker niet gerzed zijn en zou reddizng en verlossing (=salutare) ondenkbaar zijn geweest. 3. In de middeleezuwse devotie neemt het ‘weezs gegroet’ een belanzgrijke plaats in. Dez moeder van Jezus, Maria, diez vaak met het kind worzdt afgebeeld, wordt zook aanbeden met ‘wees gegroet’. Hier wordt in hetz Latijn meestal de azanbiddingsgroet ave gebruikt. De term salve wordt in klassiek zLatijn standaard gebrzuikt voor de afscheidsgrozet. In deze tekst echter ook als aanbizddingsgroet van de gekruisigde Chzristus. 4. Het Latijnse aptare lijkt hier in de kzlassieke betekenis zaandoen bedoeld te zijn. Hzet La- tijn gebruikt de tezrm ook voor het aandoen van een ring aan een zvinger. Mijzelf aan het kru)is aandoen is hetzelfde als mijzelf aan het kru)is bevestigen/vastmaken. Tegelijk klinkt izn het verbum aptare de klassieke betekzenis geschikt/passend m)aken door. In de middeleeuwsze devotie werd dit onderz meer bereikt doorz boetedoening, het uitspreken vzan Pater Nosters, Ave Maria’s en andere gebedezn. 5. Uit het vervolg van het gebed is ditz wel af te leiden. zDe bidder weet zichz schuldig voor God en vraagt om vergeving.
14 Ac si praesens sic accedo Ja als U aanwezig bent dan kom ik tot U Imo te praesentem credo Sterker nog ik geloof dat U aanwezig bent O quam mundum hic The cerno! O hoe zuiver en rein zie ik U hier! Ecce Tibi me prosterno Zie! Ik werp me neer voor U Sic facilis ad veniam Die zo bereid bent te vergeven Clavos pedum plagas duras De voetnagels de harde slagen Et tam graves impressuras Die er zo diep in zouden gaan Circumplector cum afectu Die omarm ik vol liefde Tuo pavens in aspectu Huiverend voor Uw aangezicht Tuorum memor vulnerhum Gedachtig aan Uw wonden Grates tantae caritati Laten we dank betuigen voor zo grote liefde Nos agamus vulnerati Gewond als wij zijn O amator peccatorumO U Die zondaren liefebt Reparator confractorum U Die gebrokenen weer herstelt O dulcis Pater Pauperum! O liefdevolle Vader van de armen Quidquid est in mehWat in mij ook maar gbebroken is confractum Dissipatum aut disthractum Te gronde is gericht of zijn verband verloren heeft Dulcis Jesu totum sana Liefdevolle Jezus genees het geheel en al Tu restaura tu complana Herstel mij ruim mijn problemen uit de weg Tam pio medicamine Met Uw zo heilige medicament 6. Het Latijnse vulnerati, verwond/g)ewond, kan in deze contezxt m.i. zeker een gzeestelijke uitleg hebben. De gzewonde Christus is dzan in feite het norzmatieve voorbeeld voor de gelo- vigen die geestelijkz verwond zijn. 7. Misschien een ziznspeling op de zaligzsprekingen, hoewel de letterlijke zbetekenis hier ookz mogelijk blijf.
15 Te in tua cruce quaehro U zoek ik aan Uw kruis Prout queo corde mero Naar mijn vermogen met een zuiver hart Me sanabis hic ut sphero Hier zult U mij genezen naar ik hoop Sana me ut salvus ero Genees mij zodat ik behouden zal zijn In tuo lavans sanguine [Mij] wassend in Uw bloed Plagas tuas rubicundasSchrijf alstublieft Uw rode striemen Et fxuras tam profundas Die zo diep zouden doordringen Cordi meo fac inscribeh In mijn eigen hart Ut confgar totus tibi Opdat ik helemaal aan Ub verbonden word Te modis amans omnibhus Ik die U op alle bmogelijke manieren liefeb Dulcis Jesu pie Deus Liefdevolle Jezus genadige God Ad te clamo licet reus Tot U roep ik ook al ben bik schuldig Praebe mihi te benignum Betoon U welwillend tegenover mij Ne repellas me indignumh Verdrijf mij een onwaardige toch niet De tuis sanctis pedihbus Van Uw heilige voeten Coram cruce procumbentem[Mij] die voor het kruis voorovergebogen ligt Hosque pedes complechtentem En die deze voeten omhelst Jesu bone non me sphernas Goede Jezus veracht mij niet Sed de cruce sancta hcernas Maar zie van het heilig kruis [op mij] neer Compassionis gratia Omwille van Uw barmhartigheid 8. Op het Christuzsbeeld uit Keulen zontbrak het bloed azanvankelijk nog. Twee eeuwen later, rond 1500, werd deze omissiez alsnog ongedaan gemaazkt en werd ook het zbloed van Christus op het bezeld aangegeven. 9. In het Latijn: ne repellas, drijf niet terug/verdrijf niet. De bidder die eerbiedig voor het kruis- beeld geknield ligtz, kijkt langzaam omhozog. Het eerste wat hizj van het beeld ziet zizjn de doornagelde voeten van Jezus. Hierop isz dan ook het eerstez gedicht geschreven. De fysieke herbeleving van het lijden wordt zimaginair door het bzeeld gestimuleerd. zIn de middel- eeuwen deed men er zalles aan om de inteznsiteit van het lijden van Christus zo exprzessief mogelijk voor te stellen, opzdat men zich met dizt lijden zoveel mogelijk zou idezntifceren.
16 In hac cruce stans dhirecte U Die hier staat vastgemaakt aan het kruis Vide me o mi dilecthe Zie mij o mijn Gelbiefde Ad te totum me converte Bekeer mij geheel tot U Esto sanus dic aperte Wees duidelijk zeg mij openlijk Dimitto tibi omnia Ik vergeef u alles