Evert Lee ang is als opleidingscoördinator Theologie en docent Systematische theologie en Hermeneutiek verbonden aan het Evangelisch College. In 2022 verscheen Tasten naar God. Een introductie in de moderne theologie . ‘Dit prachtige boek heef mij helderheid en inzicht, maar ook hoop en moed gegeven in de verwarrende, onzekere en donkere tijd waarin we leven.’ — Jan Pool De christelijke toekomstverwachting draait niet om toekomstplaatjes, maar om het leren verwachten van God. Te vaak is het gegaan over hoe we ons de toekomst voorstellen en te weinig over hoe we er naar toe leven. In zijn nieuwe boek God verwachten pleit Evert Lee ang daarom voor een theologie van het heden van de toekomst. Hoe zijn we als gelovigen onderweg in het spanningsveld tussen belof e en vervulling? Hoe ging men in de tijd van de Bijbel daarmee om? En tot welke praktijken inspireren toekomstperspectieven zoals wederkomst, opstanding der doden en Laatste Oordeel mensen in deze tijd? Dit boek biedt een hoopvolle zoektocht naar de waarde en betekenis van Gods toekomst voor vandaag. Ever Lee ang Ever Lee ang GOD VERWACHTEN Een theologie van de toekomst GOD VERWACHTEN ‘Vanwege de tegenstrijdige opvattingen en de vaak ingewikkelde ideeën ben ik in de loop der jaren op het onderwerp ‘eindtijd’ afgehaakt. Het lezen van dit prachtige boek over het heden van de toekomst was daarom een verademing! Het moedigt mij aan Hem te blijven verwachten, nu en straks!’ — Jan Pool, schrijver, spreker en mentor ‘Wat een aangename verrassing is dit boek! Niet de zoveelste opsomming van vermeende toekomstige gebeurtenissen, maar een theologie van de toekomst die ons heden- daagse leven raakt en in beweging zet. Dit is eschatologie zoals ik het mijn gemeenteleden gun: evenwichtig, diepgravend, aansporend en bemoedigend. Je krijgt er zin in om Gods toekomst te verwachten in het hier-en-nu.’ — Dr. Teun van der Leer, voorganger en docent aan het Baptisten Seminarium en VU Amsterdam ‘Als introductie in de theologie van de negentiende en twintigste eeuw is Tasten naar God bijzonder geslaagd.’ ISBN 978 90 435 4026 1 • NUR 700
Inhoud Voorwoord 9 1. In verwachting 17 Wat is toekomstverwachting? 20 Toekomstige geschiedschrijving? 23 Wat betekent het om te verwachten? 28 In verwachting 31 2. Theologie van de tussentijd 34 Tussen de tijden in 35 Israël in de tussentijd 40 De esseen: ‘ Want de tijd is nabij’ 45 De zeloot: ‘Zie, Ik ga iets nieuws verrichten’ 52 De sadduceeër: ‘Kom tot bezinning en wordt nuchter’ 60 De farizeeër: ‘Hoe lang nog, HEER?’ 66 3. Bijbelse toekomstverwachting: verhalen en ervaringen 74 De arena van de toekomstverwachting 75 Van belofte naar vervulling 76 Als God zijn beloften nog niet vervult 81 Samen onderweg in een verbond 83 Bevindingen 85 De uiting van de toekomstverwachting 87 Leven met een belofte 87 Leven met vervulling 90 God verwachten 5 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Leven met niet-vervulling 92 Leven in verbond 97 Bevindingen 100 4. Bijbelse toekomstverwachting: visie en vernieuwing 102 De motor van de toekomstverwachting 103 Profeten en profetie 103 Wat profeten willen 108 Apocalyptiek 113 De herijking van de toekomstverwachting 120 Volop verwachting 121 Een oude verwachting 122 De herijking van het Nieuwe Testament 131 Eindtijdprediking 136 5. Profeteren 139 Zijn wij al onder de profeten? 141 Het heden openbreken 144 Wat een belofte doet 146 De horizon van de profeet 150 Profetisch pas op de plaats 157 Prediker voor profeten 160 Tekenen der tijden 163 In verwachting: profeteren 169 6. Hopen 171 Karikaturen van de hoop 174 Hoop als onzekerheid 175 Hoop als optimisme 177 Hoop als berekening 178 Hoop als vooruitgangsdenken 179 Hoop als vlucht 181 Waar hoop tegen is en wat tegen de hoop is 182 De opstanding der doden 188 God doet het 190 Hopen dat of hopen in 192 Gegronde verwachting 195 Protest tegen de dood 197 De dynamiek van hopen 199 Tussen ‘nu al’ en ‘nog niet’ 199 God verwachten 6 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Hoop voedt zich met het ‘nu al’ 200 Hoop confronteert het ‘nog niet’ 208 In verwachting: hopen 212 7. Zuchten 219 De zin van zuchten 221 Tegen een opgeblazen verwachting 221 Bij God uitkomen 222 Realiteitszin 223 Zuchten in de Bijbel 227 Bijbelse verkenning 228 Zuchten bij Paulus 230 Kruisiging en hel 235 De hel van het kruis 235 De God van het kruis 237 Verdubbelde passie 240 Solidariteit 241 De stilte verbreken 245 In verwachting: zuchten 252 8. Dulden 257 Hoe God en zijn volk het met elkaar uithouden 259 Geroepen tot geduld 259 De zonde van ongeduld 263 Komst en wederkomst 266 Gods toekomstige aanwezigheid 266 De eerste komst van Jezus 267 Ruimte maken 271 Gods dulden 272 God dulden 276 In verwachting: dulden 286 9. Waken 290 Wees waakzaam 291 De slaap wint 292 Wat is slapen en wat is waken? 295 De goddelijke Overvaller 297 Het Laatste Oordeel 300 Bemoediging en hoop 303 Betrokkenheid 304 God verwachten 7 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Heiliging 305 Onderscheiding 306 Wakker blijven 307 Het heden door de toekomst verliezen 307 De toekomst door het heden verliezen 311 We k k e n 317 In verwachting: waken 320 10. Voorbereiden 323 Wie doet wat? 324 Ik ben en jij niet 325 Jij bent en Ik niet 327 Ik ben en jij ook 329 Ik ben die er zijn zal 331 Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde 332 Continuïteit 335 Discontinuïteit 336 Belangenbehartiging 337 De weg bereiden 339 Behulpzame beelden 340 Wegbereiders van de toekomst 345 In verwachting: voorbereiden 353 11. Tot slot 357 Toekomstvisie 358 De theoloog en de vroedvrouw 360 Samen met alle heiligen 362 Essenen 363 Zeloten 364 Sadduceeërs 364 Farizeeën 365 Het gebed van Johannes de Doper 366 Literatuur 369 Register van Bijbelplaatsen 383 God verwachten 8 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
v oorwoord De toekomst is datgene wat met zestig minuten per uur op ons afkomt. 1 Het is niet iets dat losstaat van het heden, iets dat ‘daar ergens’ is en dat zal dan wel. Het is naar ons onderweg en we gaan ermee te maken krij - gen. Toekomst is letterlijk dat wat op je toe komt. De dag van morgen komt op vandaag af. Daarom werpt deze ook zijn licht of zijn schaduw al vooruit. Wat ons te wachten staat, kan ons vandaag al in één klap stil - zetten, doen branden van verlangen of de stuipen op het lijf jagen. De tijd die komt maakt dat de tijd vandaag vliegt, stilstaat of gerekt wordt tot wat een eeuwigheid lijkt. De toekomst is er nog niet, maar laat zich wel nu al gelden. Er is dus niet alleen een toekomst, maar ook een heden van de toekomst. Daarom is de toekomst niet vrijblijvend, maar roept zij iets bij ons op. Voor christenen gaat het niet zozeer om de toekomst, maar om Gods toekomst. Niet om datgene wat op ons toe komt, maar om Degene die op ons toe komt. De christelijke toekomstverwachting draait daarom ook niet om het einde der tijden, maar om het leren verwachten van God. Dat levert heel eigen vragen op. Niet zozeer over wat er in de laat - ste dagen precies zal gaan gebeuren, maar over hoe het feit dat God naar ons onderweg is, gestalte krijgt in ons leven. Over wat wij van God en zijn Koninkrijk mogen verwachten in de tussentijd. Over de vraag wat 1 Lewis 1996:93. God verwachten 9 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
10 god verwachten we doen als Hij uitblijft of zijn aanwezigheid er anders uitziet dan we dachten of hoopten. Dan gaat het over hoe we volhouden en alert blij - ven en wat onze rol is in de komst van zijn Koninkrijk en gerechtigheid. Kortom, over vragen die over het heden van de toekomst gaan en raken aan onze houding in het hier-en-nu. 2 Daarmee wordt toekomstver - wachting iets dat niet aan de rand of in ons hoofd, maar midden in ons leven gebeurt. 3 Lang heb ik dit onvoldoende beseft. Voor mij was de christelijke toekomstverwachting – wat in de theologie de eschatologie wordt genoemd – de plaats waar nagedacht wordt over wat er in een verre toekomst of in de eeuwigheid allemaal staat te gebeuren. Lange tijd bleef het voor mij daardoor een thema waar ik weinig mee kon. Als kind heb ik er nooit serieuze aandacht aan horen besteden in de gere - formeerde kerk van mijn opvoeding. Preken over het einde der tijden waren er niet. Natuurlijk was er een besef van een hemel, maar die bleef vooral vaag, en boeken als Openbaring bleven grotendeels dicht. Tijdens mijn theologiestudie had het onderwerp, dankzij alle onnavolgbare discussies, de reputatie van een moeras waar je in kon wegzakken. Ik was blij alle standpunten en schema’s op het tentamen te kunnen ophoesten en de joviale gesprekken met vrienden erover waren vermakelijk, maar niet bepaald levensveranderend. Toen ik jaren later gevraagd werd aan het Evangelisch College het vak eschatologie te gaan geven, begon er iets te verschuiven. Ik zag de uitnodiging als een kans het moeras te kunnen verkennen en misschien wat meer vaste grond onder mijn voeten te krijgen. Het studiemateriaal dat ik in die tijd ontwikkelde, hielp overzicht te krijgen van wat er in het onderwerp zoal speelde en liet me kennismaken met andere invalshoe - ken. 4 Er opende zich een wereld die veel breder, rijker en relevanter was dan het benauwde idee dat ik er altijd bij had. Ik ontdekte hoezeer de toekomst alles met het heden te maken heeft en hoe het allerlei onder - werpen binnen geloof, kerk of theologie raakt. Sinds dat moment ben 2 Berkouwer 1961:6; vgl. Vanhoozer 2014:41. 3 Vgl. Van der Kooi & Van der Kooi 2019. 4 Leeflang 2015. Zie http://www.evangelisch-college.nl. God verwachten 10 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Voorwoord 11 ik door het onderwerp gegrepen. Het is ook sinds die tijd dat het idee voor dit boek geleidelijk vorm begon te krijgen: een boek over het heden van de toekomst. In de loop van het schrijven is me niet alleen het kerkelijke, maar ook het maatschappelijke belang van dit onderwerp duidelijker geworden. Er groeit een gevoel van bestaansonzekerheid in onze samenleving, vooral wanneer we vooruitkijken. De toekomst is voor veel generaties op nieuwe manieren onbestendig geworden. Kunnen we grote uitdagingen van onze tijd – zoals klimaatverandering, de groeiende kloof tussen arm en rijk, nieuwe technologie, (inter)nationale tegenstellingen – wel het hoofd bieden? De toekomstige wereld waarin onze kinderen opgroeien, wordt onzekerder en onbekender. Hoe ben je als christen daarnaar op weg? Hoe blijf je onderweg? Hoe blijf je hoopvol? Dat zijn vragen waar de christelijke toekomstverwachting wat mee moet en ook – zo geloof ik – wat mee kán. En dat is heel wat meer dan alarmerend een eindtijd - schema aankondigen. Wat heb ik met dit boek voor ogen? In de eerste plaats de verbreding en verrijking die ik zelf help leren kennen een groter publiek gunnen. In grote delen van de kerk lijkt er een smalle of eenzijdige kijk op de christe - lijke toekomstverwachting te bestaan. Sommigen worden mateloos enthousiast van de christelijke toekomstverwachting, van boeken als Daniël en Openbaring en allerlei eindtijdtekenen. Anderen worden er juist onuitsprekelijk vermoeid van. Weer anderen hebben of kunnen er niets mee en halen hun schouders op. Wat ze echter allemaal denken bij het onderwerp is dat christelijke toekomstverwachting over het christe - lijke toekomstplaatje gaat. En dat is een karikatuur die ik graag zou hel - pen doorbreken. Niet alleen omdat karikaturen nu eenmaal niet klop - pen, maar vooral omdat dit imago een groot deel van de kerk op afstand zet. 5 De gemiddelde gelovige heeft of kan niet zoveel met de christelijke toekomstverwachting door de associatie met wilde, ingewikkelde of irre - levante ideeën. Gezien de stroom aan karikaturen die op internet en in tal 5 Dit wordt regelmatig als probleem aangewezen, zie: Moltmann 1964:7-8; Barth 1962:936; Miskotte 1975:67; Heering 1952:38; Sonneveld 2018:9. God verwachten 11 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
12 god verwachten van christelijke media en publicaties het licht ziet, is dat heel begrijpelijk. Tijdens de coronapandemie leek het in sommige kringen soms wel alsof de enige duit die de christelijke toekomstverwachting in het zakje kon doen, de discussie was of met het virus de eindtijd was aangebroken en of het vaccin dan het teken van het Beest was. Geen wonder dat de meeste gelovigen afhaken bij het onderwerp. In werkelijkheid gaat de christelijke toekomstverwachting echter om iets dat veel wezenlijker en relevanter is, waar elke gelovige in elke tijd wat mee heeft. Aan dat imago hoop ik een bijdrage te leveren, zodat mensen die het onderwerp al kennen er opnieuw naar gaan kijken en die het niet kennen er enthousiast voor raken. Daarmee hoop ik, ten tweede, bij elkaar te brengen wat nu vooral her en der verspreid aanwezig is. Veel van waar ik over schrijf wordt elders ook wel aangeraakt, maar vaak niet binnen een grotere samenhang. In mijn ogen verdient dit thema echter eigen, afzonderlijke en verdie - pende aandacht. Daarom zie ik dit boek ook als een zoektocht naar taal en ruimte voor dit onderwerp. Ik hoop enige juiste woorden te vinden voor wat verwachten is, zodat we daardoor er beter stil bij kunnen staan. Ik schrijf tussen het toegankelijke en technische in. In sommige delen ligt het accent meer op het eerste, dan weer meer op het laatste. De voet - noten zijn vooral geschreven voor een academisch-georiënteerd publiek, terwijl de hoofdtekst zo toegankelijk mogelijk is gemaakt. Het was daar - door niet altijd mogelijk in detail op standpunten in te gaan of discussies helemaal recht te doen. In de voetnoten doe ik soms een aanzet en ver - wijs ik door. Toch kies ik voor deze (soms ongemakkelijke) middenweg, omdat ik geloof dat het belangrijk is dat we bruggen blijven bouwen tus - sen kerk en theologie. Beide hebben elkaar nodig. Theologie zonder kerk riskeert haar relevantie en een kerk zonder theologie haar toekomst. Ten derde hoop ik dat met dit boek richting en helderheid ontstaan in de soms chaotische discussie die er rondom dit onderwerp is. Regelmatig ontmoet ik in de kerk of op de opleiding christenen die door de bomen het bos niet meer zien en niet goed weten wat ze ermee aan moeten. Of voorgangers die door enthousiaste gemeenteleden bestookt worden met allerlei ideeën over de eindtijd en zich afvragen God verwachten 12 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Voorwoord 13 of die werkelijk zo urgent zijn en of dat dan betekent dat ze zich ook in al die details moeten gaan verdiepen. Mijn antwoord op dit soort (af )- vragen ontvouwt zich in de loop van het boek. Ten slotte hoop ik bij te dragen aan de zoektocht hoe om te gaan met de aan- en afwezigheid van het Koninkrijk. Wat wil God nu al doen en wat is pas voor later? Hoeveel van Gods herstel en zegen is al voor nu? Bouwen wij nu al het Koninkrijk van God? In de kerk worden daarin heel verschillende accenten gelegd. Al dit soort vragen hebben in feite te maken met het verwachten van God, en zijn dus vragen die horen bij de christelijke toekomstverwachting. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer we deze theologisch én pastoraal ingewikkelde vragen benaderen vanuit de hoofdthema’s van de christelijke toekomstver - wachting, we het gesprek hierover meer in balans brengen en hopelijk een stap verder. Vanwege de bovenstaande richting die ik wil inslaan, is het nodig om ook bepaalde afbakeningen te maken. Ik noemde al dat ik op veel tech - nische aspecten, zowel theologisch als uitlegkundig, beperkt inga. Voor zulke onderbouwing verwijs ik naar de aangehaalde bronnen in de voetnoten. Daarnaast zal ik in dit boek niet uitgebreid allerlei typisch toekomstige thema’s inleiden en uiteenzetten. Denk aan onderwerpen zoals de wederkomst, de opstanding der doden en het Laatste Oordeel, maar ook zaken zoals het Duizendjarig Rijk, de opname of de anti - christ. Dit wordt in allerlei boeken al uitvoerig gedaan en hoef ik hier niet over te doen. 6 Mij gaat het er juist om het eens niet te laten draaien om de beschrijving van de toekomst, maar om haar impact op het he - den. 7 Dat betekent niet dat ik al die onderwerpen mijd, maar dat ik ze onderzoek op welk verwachten zij in het hier-en-nu bij ons oproepen. Ook zal ik niet uitgebreid ingaan op onderwerpen die horen bij het per - soonlijke levenseinde. Denk aan het gegeven van onze sterfelijkheid, 6 Bijvoorbeeld (in het Nederlands): Hoek 2004; Van den Brink & Van der Kooi 2012; Van de Beek 2008; Ouweneel 2012; Leeflang 2015. 7 Zonder te willen vervallen in het verticalisme van de vroege Barth of een soort postmodern ‘wachten zonder verwachting’ (Heidegger, Levinas). God verwachten 13 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
14 god verwachten het toeleven naar je eigen dood of dat van een geliefde of wat het bete - kent om te rouwen. Sterven en dood komen zeker langs, maar de afzon - derlijke bespreking en betekenis ervan voor ons leven laat ik over aan de talrijke boeken die al over dit onderwerp zijn geschreven. 8 Hoe is dit boek opgebouwd? In het eerste hoofdstuk ga ik uitgebreider in op wat toekomstverwachting eigenlijk is en wat het betekent om te verwachten. Daarin pleit ik voor een bredere kijk op de christelijke toe - komstverwachting die ook onze opstelling naar de toekomst toe om - vat. Zo is er ruimte om in het daaropvolgende hoofdstuk na te denken over wat ik ‘theologie van de tussentijd’ noem. Dat soort theologie denkt na over de tijd tussen de eerste en tweede komst van Christus en hoe je je daarin moet opstellen. Ik ga daar vier typen van langs en ver - ken zo de verschillende manieren van verwachten die we in de kerk te - genkomen. Na deze eerste verkenning is concreet geworden waar dit boek zich op richt. Daarna volgen twee hoofdstukken waarin ik de Bijbelse toekomst - verwachting onderzoek. Hoofdstuk drie richt zich op de verhalen en ervaringen van het Oude Testament. In hoofdstuk vier kies ik er bewust voor om Oude en Nieuwe Testament samen te nemen en zo in elkaars verlengde te plaatsen. Ik onderzoek daar de profetische visie van het Oude Testament en de vernieuwing van de verwachting in het Nieuwe Testament. Dit alles heeft als doel bouwstenen te verzamelen voor een eigen bespreking van de christelijke toekomstverwachting in het tweede deel van het boek. Het eerste deel van het boek is dus meer inventariserend en onderzoekend, in het tweede deel ga ik de resultaten hiervan verder uitwerken. Dit tweede deel bestaat uit zes hoofdstukken waarin ik steeds een belangrijke kern van de toekomstgerichte houding probeer samen te vatten onder een centraal werkwoord: profeteren, hopen, zuchten, dulden, waken en voorbereiden. Elk van deze hoofdstukken verdiept en concretiseert een facet van wat het betekent God te ver - wachten. Dat doe ik telkens op basis van een toekomstige gebeurtenis, 8 Van der Kooi & Van der Kooi 2019 geven hier goede aanzetten voor. God verwachten 14 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Voorwoord 15 zoals de opstanding der doden of het Laatste Oordeel. Ook werk ik in dit tweede deel aan een overkoepelend beeld voor de christelijke toe - komstverwachting, namelijk ‘in verwachting zijn’. In het slothoofdstuk breng ik deze verschillende lijnen weer samen tot één geheel. Ik eindig graag met een woord van dank. Een boek schrijf je nooit al - leen en vele anderen hebben direct of indirect het mogelijk gemaakt dat dit nu het licht ziet. Een aantal personen noem ik graag bij naam. Om te beginnen het Evangelisch College en in het bijzonder de directie, Jesse van Nes, Jan Kranendonk en in een eerder stadium Cees van Nes, voor het vertrouwen dat ze in mij hebben gesteld door mij ruimte te geven en in dit project te investeren. Ook dank ik alle collega’s daar voor hun belangstelling en interesse gedurende de jaren dat ik hieraan gewerkt heb. Speciaal noem ik in dit verband Metta Wierenga die al aanbood met het manuscript te helpen voordat er zelfs maar een letter op papier stond. Haar betrokkenheid, inhoudelijke feedback en commentaar wa - ren een grote steun en bemoediging. Ook enkele anderen hebben versies van het manuscript doorgeno - men en voorzien van behulpzame kritiek: Christiaan Bakker, Laurens en Leanne van Lavieren en Bart van Nes. Mede dankzij hun eigen invals - hoeken en inzichten, maar ook aanmoedigingen en gesprekken erom - heen, is het resultaat er niet alleen veel beter op geworden, maar de weg erheen waardevoller en aangenamer. Ook dank ik Jan Pool die mij aanmoedigde dit boek te gaan schrij - ven. Dat laatste zetje had ik nodig en bevestigde mij dat de tijd rijp was. Alle mensen bij uitgeverij KokBoekencentrum die hebben meegehol - pen rondom de publicatie dank ik voor hun inzet, enthousiasme en samenwerking. In het bijzonder Peter Gorter voor zijn waardevolle com - mentaar gedurende het proces. Ten slotte dank ik Phillian, mijn vrouw. Haar geloof, liefde en steun waren er altijd en waren onmisbaar en hebben dit boek meer en dieper gestempeld dan in woorden uit te drukken is. Ik dank God dat wij samen toekomst hebben. Dordrecht, najaar 2023 God verwachten 15 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
1 In v Erwacht In G Johannes de Doper heeft me altijd geboeid. Hij heeft iets ongrijpbaars. Als het aan mij was geweest het script van de Bijbel te schrijven, was ik nooit op een figuur als Johannes gekomen. Toegegeven, ik zou wel op meer niet zijn gekomen, maar Johannes is en blijft een opvallende ver - schijning. 1 Misschien wel omdat hij niet zo gemakkelijk te plaatsen is. Voor nieuwtestamentische begrippen doet hij denken aan een profeet die op één of andere manier heeft weten te ontsnappen aan het Oude Testament. In zijn levensstijl, boodschap en voorkomen zou hij zo aan tafel kunnen schuiven bij Elia of Ezechiël. Tegelijk is hij bij aanvang van het Nieuwe Testament niet te missen. Alle evangelisten hebben ruim - schoots aandacht voor hem bij de start van het verhaal dat uiteindelijk over Jezus gaat. Hij is het oude in een nieuw jasje, maar ook het nieuwe in een oude mantel. Wat doet hij daar? Wat is de ‘logica’ achter zijn be - diening? Op het eerste gezicht lijkt hij niet heel nodig, maar hij krijgt desondanks een prominente plek. De vier Evangeliën helpen om beter zicht te krijgen op de rol en bete - kenis van Johannes. Zonder uitzondering, en dus nadrukkelijk, wijzen ze op een profetie uit Jesaja: ‘Baan voor de HEER een weg door de 1 Dat is bepaald geen nieuwe gedachte, maar een met oude papieren. N.T. Wright stelt: ‘John was clearly a figure of some importance and notoriety in the late 20s of the first century, a well known, puzzling and disturbing phenomenon’ (1996:160). God verwachten 17 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
18 god verwachten woestijn, effen in de wildernis een pad voor onze God.’ ( Jes. 40:3). 2 Johannes moet begrepen worden in het licht van de voorbereiding op de komst van God. Daarom staat Johannes’ bediening symbool voor het beslissende inzicht dat er een verband bestaat tussen Gods komen en de verwachting van zijn volk. Als het God niets had uitgemaakt hoe het volk eraan toe was bij zijn komst, had Johannes beter een ander beroep kunnen kiezen. Het gereed zijn van het volk is voor de komst van de Messias wat een landingsbaan is voor een vliegtuig. Het één gaat niet buiten het andere om. Natuurlijk staat de Messias in het centrum, maar Johannes’ voor - bereidende werk ‘teneinde voor de Here een weltoegerust volk te bereiden’ (Luc. 1:17, NBG51; vgl. 7:27) vormt een onmisbare schakel in het grotere geheel. 3 Johannes’ prediking is als een ellips met twee brandpunten. Aller - eerst wijst hij op de identiteit van de Messias: ‘Daar is het lam van God’ ( Joh. 1:29). Dit kenmerk wordt met name door het vierde evan - gelie naar voren gehaald. 4 De andere evangelisten leggen sterker het accent op Johannes’ oproep tot bekering. Hij spreekt tot het volk, hun levensstijl en roept hen op deze in overeenstemming te brengen met de wil van God. In het licht van deze boodschap begrijpen we het beste zijn doopbediening. Zijn doop, zo wordt herhaaldelijk verduide - lijkt, is een doop van bekering. 5 In het licht van het eerdergenoemde Jes. 40:3 en Johannes’ optreden krijgt deze doop een duidelijk op de toekomst gericht karakter. De doop 2 Aangehaald in Mat. 3:3; Mar. 1:3; Luc. 3:4; Joh. 1:23. 3 Het nieuwtestamentisch onderzoek laat zien dat de bediening van Johannes groot en invloedrijk was onder de Joodse bevolking en een belangrijke context vormde voor het optreden van Jezus (Wright 1996:160v.; Blomberg 1997:215-221). Merk ook de prominente rol van Johannes in het relaas van Jezus in Handelingen op (Hand. 1:5; 1:22; 10:37; 11:16; 13:24-25; vgl. 18:25; 19:3-4). 4 In lijn met de theologie van het boek en de strategie om zowel getuigen als teke - nen ter ondersteuning van Jezus’ identiteit aan te voeren (vgl. Joh. 20:30-31). Merk ook de nadruk op dat Johannes juist níet de Messias is. Alle aandacht gaat naar Jezus (1:19v.; 3:25-30; vgl. Thielman 2005:150-170). 5 Mat. 3:11; Mar. 1:4; Luc. 3:3; Hand. 13:24; 19:4. Vgl. Blomberg over de accentver - schillen (1997:218-9). God verwachten 18 | Elgraphic - Vlaardingen 05-12-23 10:37
Evert Lee ang is als opleidingscoördinator Theologie en docent Systematische theologie en Hermeneutiek verbonden aan het Evangelisch College. In 2022 verscheen Tasten naar God. Een introductie in de moderne theologie . ‘Dit prachtige boek heef mij helderheid en inzicht, maar ook hoop en moed gegeven in de verwarrende, onzekere en donkere tijd waarin we leven.’ — Jan Pool De christelijke toekomstverwachting draait niet om toekomstplaatjes, maar om het leren verwachten van God. Te vaak is het gegaan over hoe we ons de toekomst voorstellen en te weinig over hoe we er naar toe leven. In zijn nieuwe boek God verwachten pleit Evert Lee ang daarom voor een theologie van het heden van de toekomst. Hoe zijn we als gelovigen onderweg in het spanningsveld tussen belof e en vervulling? Hoe ging men in de tijd van de Bijbel daarmee om? En tot welke praktijken inspireren toekomstperspectieven zoals wederkomst, opstanding der doden en Laatste Oordeel mensen in deze tijd? Dit boek biedt een hoopvolle zoektocht naar de waarde en betekenis van Gods toekomst voor vandaag. Ever Lee ang Ever Lee ang GOD VERWACHTEN Een theologie van de toekomst GOD VERWACHTEN ‘Vanwege de tegenstrijdige opvattingen en de vaak ingewikkelde ideeën ben ik in de loop der jaren op het onderwerp ‘eindtijd’ afgehaakt. Het lezen van dit prachtige boek over het heden van de toekomst was daarom een verademing! Het moedigt mij aan Hem te blijven verwachten, nu en straks!’ — Jan Pool, schrijver, spreker en mentor ‘Wat een aangename verrassing is dit boek! Niet de zoveelste opsomming van vermeende toekomstige gebeurtenissen, maar een theologie van de toekomst die ons heden- daagse leven raakt en in beweging zet. Dit is eschatologie zoals ik het mijn gemeenteleden gun: evenwichtig, diepgravend, aansporend en bemoedigend. Je krijgt er zin in om Gods toekomst te verwachten in het hier-en-nu.’ — Dr. Teun van der Leer, voorganger en docent aan het Baptisten Seminarium en VU Amsterdam ‘Als introductie in de theologie van de negentiende en twintigste eeuw is Tasten naar God bijzonder geslaagd.’ ISBN 978 90 435 4026 1 • NUR 700