Bekentenissen
Vertaald door Jetty Huisman Uitgeverij Mozaïek, Zoetermeer Het aangrijpende verhaal van Augustinus’ onbekendgeblevengeliefde SuZannE WOLFE BEKEntEnISSEn
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier 100% chloor- en zwavelvrij gebleekt. ISBN 978 90 239 9680 4 (boek) ISBN 978 90 239 7843 5 (e-book) NUR 342 Vertaling Jetty Huisman Ontwerp omslag Studio Jan de Boer Omslagbeeld Susan Fox / Arcangel Images Lay-out en dtp Gewoon Geertje Oorspronkelijk verschenen bij Thomas Nelson, onderdeel van HarperCollins Christian Publishing, Inc., Nashville, Tennessee, USA, onder de titel The Confessions of X. Engelstalige uitgave © 2016 Suzanne M. Wolfe Nederlandse uitgave © 2016 Uitgeverij Mozaïek, Zoetermeer www.uitgeverijmozaiek.nl Alle rechten voorbehouden
Voor Greg
Er is geen heilige zonder verleden– Augustinus van Hippo
9 Proloog Op de binnenplaats waar ik zit is een put die nog niet droog- gevallen is. Tegen zonsopgang komt een jongeman in een donkere tunica er water putten. Eén voor één vult hij de aardewerken kruiken met de emmer die hij telkens opnieuw omhooghaalt, tot er rondom de put een donkere vlek groeit. Het water sijpelt door de gootjes tussen de stenen om door dorstige honden te worden opgelikt. Als hij zich bukt komt een stukje witte nek onder de rand van zijn haar tevoorschijn, fragiel als het melkwitte gras in het voorjaar. Zijn ogen zijn bruin en vochtig als die van een hinde. Hij zet de kleinste kruik tot aan de rand toe gevuld naast me en haalt een stukje brood uit zijn tas. ‘Alstublieft, moeder,’ zegt hij. ‘Mogen uw gebeden verhoord worden.’ Mijn mond zegt niets tegen hem, maar mijn ogen spreken. ‘Dank je, jongen die de zoon van de zoon van mijn zoon zou kunnen zijn,’ zeggen ze, ‘maar er is niemand meer die mijn gebe - den kan horen.’ Lang geleden zag ik in Rome een vrouw die zo oud was dat haar huid gegroefd en gekneed was, zoals God de wereld maakte. Ze was aarde, wortel en steen, en gebouwen wierpen hun scha - duwen over het plein als in een zwijgend eerbetoon. Die vrouw ben ik geworden en geen van de mensen op de binnenplaats
10 botst tegen me op, ook al is het er druk, maar ze laten een kring rond me vrij alsof ik betoverd of vervloekt ben. Ze denken dat ik wijs ben omdat ik zo lang geleefd heb dat ik de tel kwijt ben. Iedereen die mij heeft gekend is dood of stervende. Als het echt wijs is om zo oud te worden, zou ik hun zeggen, als je zo veel ontreddering hebt meegemaakt en overleefd, dan ben ik inder - daad wijs. Als de mensen op de binnenplaats me vragen wat ze in zulke tijden moeten doen, zwijg ik. Als ze vragen waarom God zich niet laat horen, zwijg ik. Wanneer ze me de hongerbuikjes van hun kinderen laten zien, wend ik mijn ogen af. Ze denken dat volharding wijsheid is en misschien is dat wel zo, maar dan is dat niet de wijsheid van mannen, maar die van vrouwen. Want ook al leven we langer, de herinnering aan ons gaat in de geschiedenis verloren, zodat we voor elke nieuwe generatie een mysterie zijn. Nu de stad Hippo Regius omsingeld is, wordt er gefluisterd dat het eind van de wereld nabij is, dat de Christos zal neerdalen uit de wolken om de stad van mensen te oordelen en dat Hij de zaligen zal voorgaan naar de stad van God. Maar eerst zijn hier de barbaren van de overkant van de zee, de horden Vandalen, die zich als een sprinkhanenplaag over het land verspreiden, onze boomgaarden, onze oogst, onze wijnstokken, ons vee en alles wat groeit onder de zon kaalvreten, tot er niets over is dan dorre staken die ratelen in de wind, en de lege ogen van de kinderen. Ze hebben onze bisschop geveld, hij zal sterven en zijn aanhan - gers zullen uiteen worden gedreven. Zijn dood zal het begin van het einde van alle dingen inluiden. Op de lange reis van mijn leven heb ik veel zien beginnen en veel zien eindigen. Ik heb veel sterfgevallen meegemaakt, soms sterven de levenden en soms leven de doden verder en merk je amper verschil. Mijn zoon stierf jong en ik met hem, terwijl ik toch ademhaal. Zijn vader leeft, maar ook hij is veertig jaar gele - den doodgegaan, die dag in het voorjaar waarop de lucht bloed - rood kleurde en de aarde voorgoed begon te kantelen onder mijn voeten.
11 Ik ben hiernaartoe gekomen om onder de perenboom te gaan zitten die hij heeft geplant, om nooit te vergeten wie hij is. Mijn kleren tegen de boomstam zijn zwart op zwart en als hij zou kijken, zou hij misschien de schaduwen in zijn eigen hart kun - nen zien en beseffen, onherroepelijk en voorgoed, dat hij nog steeds dezelfde is, ook al is er meer dan zestig jaar verstreken. Daarom zit ik hier met mijn rug tegen deze boom, de boom die hij heeft geplant met het oog op zijn oordeelsdag, om te zien of het klopte wat hij toen schreef: ‘Het ging immers niet om die peren, maar om het genoegen dat ik aan het stelen zelf beleefde, aan het zondigen.’ Elke dag komen de mensen hier samen op de binnenplaats van de kerk, onder zijn raam. Het zijn er velen en soms klinken hun gebeden als het gonzen van bijen, diep verscholen in de bijenkorf tijdens de winter, maar soms ook als een dier dat krijst in het donker. De bladeren trillen en de schaduwen dansen op het getij tot het moeilijk wordt te onderscheiden wat verdriet en wat vreugde is, wat een groet is en wat een vaarwel. Precies als de klank van mijn leven dat zich een weg heeft gebaand door de brede corridors van de tijd tot aan dit moment, hier op deze plaats, waar ik hem nog eenmaal zal zien. De kerkklokken beginnen te luiden en binnenkort zal het zingen van de gelovigen opstijgen als de rook van de vijandelijke kampvuren voor de stadsmuren, en zullen vrees en hoop op - nieuw strijden in ieders binnenste. Hun voorbede voor hem zal zich vermengen met gebeden voor hun eigen bevrijding en al - leen God zal ze kunnen ontwarren. Zo raken onze diepste ver - langens hopeloos in de knoop tot we het één niet kunnen onderscheiden van het ander. Onwetend als we zijn weven we het tapijt van ons leven en verwonderen we ons over de afbeel - dingen die er ontstaan. Een oude hond heeft een thuis gevonden op de binnenplaats en is naast me gaan liggen toen de schaduwen langs de muren tot messen krompen. Hij is als enige niet bang voor me, zijn schrale borstkas hijgt in raspende vlagen op en neer. Zijn baasje heeft
12 hem achtergelaten tijdens de uittocht, hij is verlaten net als ik. Ik leg mijn hand op zijn kop als bij een zegen wanneer ik hem wat brood voer, stukje bij beetje, want hij heeft maar een paar rotte stompjes en hij kauwt de zompige korstjes in mijn handpalm. Hij doet me aan Vivus denken, in de tijd dat hij te oud werd om van nut te zijn op het landgoed en alleen maar in de zon lag te dromen. Eens was ik verzadigd van aanrakingen, van huid soepel en lui tegen mijn huid en mijn lichaam in een vrije val tot de ontla - ding kwam en daarna duisternis en een langzaam terugkomen. En dan hem later in mijn armen weer naar me toetrekken en samenkomen in een razende draaikolk. Nog weer later het zachte lijfje van mijn zoon, bruin en ge - rimpeld en stevig als een rijpe vijg, glibberig als ik hem uit bad haalde, en daarna glimmend van de olie terwijl hij voor het vuur lag te trappelen en met zijn handjes naar de lucht greep alsof hij sterren wilde vangen. Nooit heb ik ergens zo vol verrukking van gehouden als van dat lijfje, voortgekomen uit mijn bloed, na een lange nacht van barensweeën tot de dag aanbrak en jou bracht, jou, mijn zoon. Voor oude mensen is de herinnering geen troost maar een plaag en een wazig geheugen is een gave van God. Ik herinner me je springerige, zijdezachte haar dat golfde als jong koren door mijn vingers toen ik je voorhoofd kuste, die dag dat ik wegging. Mijn zoon, die op de markt met zijn vuistjes mijn rokken om - klemde, bang voor de schichtige muilezels, de lompe benen die zich verdrongen rond de kraampjes, de schreeuwende verkopers, later met handen die geaderd en eeltig waren als die van je opa, mijn vader: werkmanshanden met een ijzeren ring die me door de straten loodsten, ik jouw kind, jij de ouder. Die ring heb ik nog steeds, die jouw vinger eens droeg en de warmte van je huid opnam. Ik heb hem de afgelopen veertig jaar aan een ketting op mijn hart gedragen. Vervolgens, na het afscheid, waren je brieven zo dapper, je ver - driet weggedoken achter je overzichten met bezigheden, boeken,
13 gezangen en lessen, als een kind dat verstoppertje speelt tot het plot - seling gevonden wordt, en uitroept: ‘O, mama, ik mis je zo!’ Die laatste ideale zomer die we samen hadden, waarin de wereld met jou erin wel voor eeuwig vol gouden beloften leek te zijn, als fruit dat zwaar aan boom en rank hangt, wanneer het graan dat rijpt in de halm en alles wat leeft zich verheugt in een overvloedige oogst. En daarna het nieuws dat je er niet meer was. Ik heb je nooit dood gezien, maar het beeld van jou op een baar zie ik voortdu - rend voor ogen. O, mijn zoon. Hij heeft eens gezegd dat de herinnering een verlangen is, dat de beelden die we in ons hoofd maken voortkomen uit de plaats waar God in zijn onveranderlijk licht woont. Ik heb die plaats gevonden en het is een eenzame woning, een hol voor roofvogels en jakhalzen, een geschikt onderkomen voor de God die Abra - hams mes tegenhield, maar mijn zoon niet wilde sparen. Vele, vele malen heb ik je zien slapen, mijn zoon, en nooit was je slaap zo roerloos, zo absoluut als in die laatste droom van je. Jouw afwezigheid is als pijn in mijn botten tijdens een winter - nacht, wanneer de kille en desolate wind vanuit de bergen waait en mijn hart een vervallen hut is, de hemel een spottend oog. ‘Geschenk’ hebben we je genoemd, een achteloos gegeven naam. Adeodatus. Door God gegeven. ‘Iatanbaal’ in het Punisch van mijn moeder. Een maand voor mijn zeventiende jaar nog maar. Ik had al wel het lichaam van een vrouw, maar nog een meisjeshart dat vol verbazing naar haar groeiende buik keek, die haar door alle beweeglijkheid geen rust gunde. Toen ik na al die verschrikkingen met mijn hand daarbeneden jouw ronde vorm aanraakte, de bekroning van een nieuwe wereld, was dat een heel andere geboorte, die van mijzelf, deze vreemde zalving aan de bovendorpel van mijn ziel. Lang geleden heeft hij eens gezegd dat als we iets kwijtraken, het beeld daarvan in ons wordt bewaard tot we het terugvinden. Ons geheugen, verminkt door wat er ontbreekt, zal blijven eisen dat het gemis wordt hersteld. Dat geloof ik ook.
14 Wij zijn, hij en ik, alsof we nooit uiteengingen, ook al is de afstand zo groot als tussen sterren die rondwentelen in de duis - ternis en nooit samenkomen.
15 1 Mijn moeder stierf op het moment dat ze mij ter wereld bracht en toen de vroedvrouw mij aan mijn vader toonde en zei: ‘een meisje’ – beschroomd en met neergeslagen ogen – nam hij me in zijn armen en drukte me dicht tegen zich aan om mijn gekrijs te laten ophouden, want hij hield van mijn moeder en ik was het enige wat van haar overbleef. Ze was een Punische en behoorde tot de Imazighen, ‘de vrije mensen’, de voorouders van de Feniciërs die de zee overgestoken waren en zich hier in de noordelijke kust - streken van Afrika hadden gevestigd. Ik heb mijn lichte huid en groene ogen van haar. Mijn vader was een arme man, een rond - trekkende mozaïeklegger, vaak dronken maar nooit gewelddadig of onvriendelijk. Zijn liefde voor mij was als een kreupele en trou - we hond, die achter ons aan liep terwijl we van klus naar klus sjokten en die zich naast me opkrulde wanneer ik sliep, onder het met sterren bezaaide hemelgewelf, vaak met de grond als bed. Ik werd gezoogd en gespeend in Carthago, in het huis van de zus van mijn vader. Vanaf mijn vierde jaar nam mijn vader me mee op zijn rondreizen. Dan zat ik opgekruld als een muisje in een nest dat hij van jassen maakte in zijn wagen als ik moe was, of huppelde naast hem mee. Het allerfijnste was het als ik op zijn schouders mocht zitten, want hij was toen nog jong en had nog geen kromme rug van het vele bukken voor zijn werk. Ik herinner me kleuren voordat ik er de woorden voor kende. Het getik en getinkel van tegeltjes die knarsten tussen mijn vingers,