! !!!! De Didache Het onderwijs van de apostelen
!!'Bewaar wat u is toevertrouwd, let op uzelf en de leer' 1 Tim. 4:16, 6:20 !!!!!!
!!!DE!DIDACHE!!Arjan!de!Kok!!!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!Uitgever:!Omslagontwerp:!!Afbeelding:!!!Druk:!!!!!Jaar!van!uitgave:!!ISBN:!!!DE!DIDACHE!Arjan!de!Kok!!Stad!op!een!berg,!www.stadopeenberg.nl!Mendel!de!Kok!Doop!van!Christus!met!de!twaalf!apostelen.!Mozaïek!in!doopkapel!naast!Santo!Spirito!kathedraal!in!Ravenna,!Italië!Eerste!druk,!maart!2014!Tweede!druk,!april!2014!Derde!druk,!mei!2014!2014!9789082186925!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!©!Arjan!de!Kok,!2014!©!Stad!op!een!berg,!3e!editie!2014!©!Fotografie!afbeelding,!Asaf!Braverman,!Ark!in!time,!2005!!Niets! uit! deze! uitgave! mag! worden! vermenigvuldigd! en/of! openbaar! gemaakt! door! middel!van! druk,! fotokopie,! microfilm! of! op! welke! andere! wijze! ook,! zonder! voorafgaande!schriftelijke! toestemming! van! de! uitgever.!Gelieve! bij! aanhalingen! de! volgende! referentie! te!vermelden:! Kok,! A.! de! (2014)! De! Didache,! Het! onderwijs! van! de! apostelen.!ISBN!9789082186925.!Uitgeverij!Stad!op!een!berg,!www.stadopeenberg.nl.!!!No! part! of! this! book! may! be! reproduced! in! any! form,! by! print,! photoprint,! microfilm! or! any!other! means,! without! written! permission! from! the! publisher.!When! referencing! please! use!the!following!reference:!Kok,!A.!de!(2014)!De!Didache,!Het!onderwijs!van!de!apostelen.!ISBN!9789082186925.!Publisher!Stad!op!een!berg,!www.stadopeenberg.nl.!
Inhoudsopgave!!!!Voorwoord!……………………………………………………………………………………………………………………………!11!!!!!!!!Inleiding!!…………………………………………………………………………………………………………………..……………!13!!!!Indeling!……………………………………………………………………………………………………………….…………………!15!!!!!!De!Didache!hoofdstukken!1!–!16!………………………………………………………….………………………!17!!!!!Notities!bij!het!voorwoord!en!de!inleiding!………………………………………………………………..!51!!!!!!!!Notities!bij!de!Didache!………………………………………………………………………………………………..……!56!!!!!!!Griekse!tekst!van!de!Didache!…………………………………………………………………………………………!69!!!Over!de!auteur!………………………………………………………………………………………………………….…………!93!!!!
11"Voorwoord&&Bij" de" bestudering" van" het" leven" van" de" eerste" gemeente" stuitte" ik" op" een" mij"onbekend" geschrift:" de" leer" der" apostelen," kortweg" ‘de" leer’," of" de" Didache"genoemd." Deze" ‘leer’" komt" in" de"Bijbel" zoals" wij" die" hebben" niet" voor," maar" zij"werd" in" de" tijd" dat"het" Nieuwe" Testament" ‘in" wording’" was" door" veel" christenen"en"bijvoorbeeld"Clemens"(Bisschop)"van"Alexandrië"wel"als"‘schrift’"ofwel"deel"van"de"Bijbel"erkend.""De" Didache" is" een" oud" geschrift" dat" wordt" gedateerd" rond" de" eerste" eeuw.1"Wanneer" aan" het" eind"van" vierde" eeuw" de" lijst" met" canonieke" en" apocriefe"boeken" wordt" vastgesteld," zit" de" Didache" daar" niet" bij.2"De"Didache"raakt"vervolgens"in"de"vergetelheid"en"verdwijnt"zelfs"volledig"uit"de"geschiedenis.""Pas" in" 1873" wordt" er" in" Constantinopel" (Istanbul,"Turkije)" een" oud" geschrift"gevonden"dat"dateert"uit"1056,"waarin"de"Didache"opnieuw"wordt"aangetroffen.3"Tien"jaar"later,"in"1883,"wordt"de"Didache"opnieuw"uitgegeven,"maar"blijft"hierna"een" relatief" onbekend" geschrift." Vanwege" zijn" ouderdom" en" authenticiteit"verdient" dit" waardevolle" geschift" het" om" opnieuw" onder" de" aandacht" te" worden"gebracht." Deze" vertaling" sluit" zo" letterlijk" (concordant)" mogelijk" aan" op" de"oorspronkelijke" Griekse" tekst" met" in" acht" neming" van" de" Nederlandse"grammatica.4""De"Didache"is"geen"omvangrijk"geschrift;"de"16"korte"hoofdstukken"nemen"slechts"enkele"bladzijden"in"beslag,"maar"zij"is"de"moeite"van"het"bestuderen"waard.""Er" is" voor" gekozen" alle" verwijzingen" en" toevoegingen" in" notities" achterin" te"plaatsen" en" niet" in" voetnoten" onderaan" de" bladzijden." Zodoende" komt" de"Didache"zelf"maximaal"tot"zijn"recht,"en"is"er"voor"wie"dat"wil"de"mogelijkheid"om"de"extra"informatie"over"dat"gedeelte"na"te"gaan.""""Arjan&de&Kok&&"""
13 Inleiding&De" titel" “Het" onderwijs" van" de" Heer" door" de" twaalf" apostelen" aan" de"volken.”" slaat" direct" op" de" woorden" die" Jezus" tot" zijn" discipelen" spreekt:"“Maakt" al" de" volken" tot" mijn" discipelen" en" doopt" hen" in" de" naam" des"Vaders"en"des"Zoons"en"des"Heiligen"Geestes"en"leert"hen"te"onderhouden"alles"wat"Ik"u"heb"opgedragen”"(Matth.28:19)."Hoewel"de"schrijver"onbekend"is," sluit" de" Didache" aan" op" dat" wat" de" apostelen" geleerd" moeten" hebben."Dit"ligt"in"lijn"met"wat"Handelingen"hierover"zegt;"“en"zij"bleven"volharden"bij"het"onderwijs"der"apostelen"en"de"gemeenschap”"(Hand.2:42).""Het"woord"Didache"komt"30"maal"voor"in"het"Nieuwe"Testament"en"wordt"meestal" vertaald" met" ‘leer’," maar" ook" met" ‘woorden’" en" ‘onderwijs’.5""Paulus" schrijft" aan" Titus" dat" het" betrouwbare" woord" naar" de" leer" is," om"tegensprekers"te"weerleggen"op"grond"van"de"gezonde"leer"(Tit.1:9)."Paulus"gebruikt"hier"in"het"Grieks"twee"verschillende"woorden."Allereerst"spreekt"hij" over" de" didache," de" leer" zelf" en" vervolgens" over" de" didaskalia," het"inhoudelijk"onderwijs"geven."""Het" is" bijzonder" dat" Paulus" hier" zegt" dat" het"betrouwbare"woord"naar"–"ofwel"in& lijn& met"`"de"leer"is."De"leer"is"ook"voor"Johannes"van"essentieel"belang:" wie" verder" gaat" en" niet" blijft" bij" de" leer" (didache)" van" Christus"heeft" God" niet;" wie" in" de" leer" blijft" heeft" zowel" de" Vader" als" de" Zoon"(2Joh.9).""Het" is" goed" om" hierbij" te" beseffen" dat" Paulus" eerst" geruime" tijd" in" een"aantal" gemeenten" doorbracht" om" de" leer" (didache)" te" brengen"(Hand.15:33`35," 18:11," 28:30;" 1Thess.2:1`12)." In" de" brieven" die" Paulus" vervolgens" aan" die"gemeenten"schrijft,"stuurt"hij"op"grond"van"wat"hij"heeft"vernomen"bij"met"aanvullend"onderwijs,"of"herhaalt"hij"delen"van"de"leer.6"""De" brieven" van" Paulus" zijn" daarmee" niet" de" uiteenzetting" van" de" leer"zelf,"maar" wel" de"bijsturing"daarop"en"deels"de"herhaling"daarvan,"om"‘te"voltooien"(SV:"volmaken)"wat"nog"aan"uw"geloof"ontbreekt’"(1Thess.3:10)."In"Titus" 1:9" zegt" Paulus" dat" het" betrouwbare" (SV:" vaste)" woord" naar" de" leer"(didache)"is,"dat"wil"zeggen,"daarop"gericht"of"daarmee"in"lijn.""Paulus" vraagt" Timotheüs" ‘te" bewaren" wat" ons" is" toevertrouwd," en" toe" te"zien"op"onszelf"en"de"leer’"(1"Tim.6:20;"4:16)."
15"Indeling&&"De" Didache" is"opgedeeld" in" zestien" kleine" hoofdstukken." Deze"hoofdstukken"zijn"in"grote"lijnen"op"te"splitsen"in"drie"delen"""Deel$1:&Aanwijzingen&voor&het&leven&Dit" gedeelte" beslaat" een" groot" deel" van" de" Didache:" de" eerste" zes"hoofdstukken." De" hoofdindeling" in" dit" deel" wordt" gevormd" door" de" ‘Leer"van" de" twee" wegen’:" de" weg" van" het" leven" en" de" weg" van" de" dood." Veel"uitspraken"in"dit"gedeelte"sluiten"aan"op"de"Bergrede."""Deel$2:&Aanwijzingen&voor&de&doop,&vasten&en&dankzegging&Hoofdstuk" 7" geeft" praktische" aanwijzingen" voor" het" dopen." Opvallend" is"dat" wordt" aangegeven" hoe," afhankelijk" van" de" beschikbaarheid" van"(stromend)" water," er" gedoopt" moet" worden." Hoofdstuk" 8" gaat" over" het"vasten,"en"de"hoofdstukken"9"en"10"geven"praktische"aanwijzingen"voor"de"gebeden"rond"de"dankzegging"(de"eucharistie"of"het"avondmaal)."""Deel$3:&Aanwijzingen&voor&het&gemeenschapsleven&De"hoofdstuken" 11" tot" en" met" 13" geven" praktische" aanwijzingen" voor" het"gemeenschapsleven;" hoe" om" te" gaan" met" gastvrijheid" en" rondtrekkende"profeten" en" leraren." Hoofdstuk" 14" gaat" over" het" samenkomen," en"hoofdstuk" 15" over" het" kiezen" van" opzieners" en" diakenen." Hoofdstuk" 16"vormt" de" afsluiting" van" de" Didache" met" een" voorspelling" over" de"toekomst."
17"& """" De Didache Het onderwijs van de apostelen """"""""""""
18""Het&onderwijs&van&de&Heer&door&de&twaalf&apostelen&aan&de&volken.7""" I
19"HOOFDSTUK"I""1"Er"zijn"twee"wegen,"één"van"het"leven"en"één"van"de"dood.8""Er"is"echter"een" groot" verschil" tussen" de" twee" wegen."2"Dit"is"de"weg"van"het"leven;"Ten" eerste:" U" zult" God," die" u" gemaakt" heeft," liefhebben," ten" tweede:" en"uw"naaste"als"uzelf.9"Alles"wat"u"niet"wilt"dat"u"overkomt,"doe"dat"ook"een"ander" niet" aan.10"3"Het"onderwijs"van"deze" woorden" is" als" volgt:" Zegent"hen" die" u" vervloeken," bidt" voor" uw" vijanden" en" vast" voor" hen" die" u"vervolgen.11"Want"wat"baat"het"u"als"u"liefhebt"die"u"liefhebben?"Doen"de"heidenen"niet"precies"hetzelfde?12"Maar"u"moet"liefhebben"die"u"haten,"en"u"zult"geen"vijanden"hebben.13"4"Onthoudt"u"van"vleselijke"en"lichamelijke"lusten.14"Als"iemand"u"een"slag"geeft"op"de"rechterwang,"keer"hem"dan"ook" de" andere" toe," en" u" zult" volmaakt" zijn." Als" iemand" u" prest" één" mijl" te"gaan,"ga"er"dan"twee"met"hem."Als"iemand"uw"overkleed"neemt,"geef"hem"dan" ook" uw" hemd." Als" iemand" neemt" wat" van" u" is," vraag" het" dan" niet"terug," en" gebruik" geen" geweld." "5"Geef"aan"iedereen"die"van"u"vraagt"en"vraag" het" niet" terug," want" de" Vader" wil" dat" van" zijn" gaven" aan" iedereen"wordt"uitgedeeld.15"Gezegend"is"degene"die"geeft"naar"het"gebod,"want"hij"is" zonder" schuld." Wee" degene" die" neemt," want" wanneer" hij" neemt" omdat"hij"in"nood"is,"zal"hij"onschuldig"zijn,"maar"wanneer"hij"niet"in"nood"is"zal"hij"rekenschap" moeten" afleggen" waarom" en" waartoe" hij" heeft" genomen." Als"hij" gevangen" genomen" is" zal" hij" ondervraagd" worden" over" wat" hij" heeft"gedaan," en" hij" zal" niet" worden" vrijgelaten" totdat" hij" de" laatste" cent" heeft"terugbetaald.16"6"Bovendien"is"hierover"gezegd:"“Uw"gave"moet"in"uw"handen"zweten"totdat"u"weet"aan"wie"u"het"zal"geven.”17"
51"& """" Notities Bij het voorwoord, de inleiding en de Didache
52"Notities&bij&het&voorwoord&en&de&inleiding&&1)""Er" wordt" van" uit" gegaan" dat" de" Didache" (uitspraak:" Didakèh) in" het"gebied" van" Egypte," mogelijk" Syrië," is" ontstaan" omdat" de" verspreiding"vooral" in" deze" gebieden," en" in" de" Koptische" (Egyptische)" en" Ethiopische"kerkordes," is" terug" te" vinden." Mogelijk" dat" de"Didache" ook" in" Klein`Azie"bekend" was," hoewel" de" brieven" van" Paulus" in" de" Didache" niet" worden"aangehaald." We" weten" niet" precies" hoe" oud" de" Didache" is." De" meningen"over"de"datering"van"de"Didache"lopen"uiteen"van"44"tot"131"na"Chr."Veel"van" de" teksten" in" de"Didache" zijn" in" Mattheüs" terug" te" vinden," maar"zonder" dat" zij" hieruit" overgenomen" lijken" te" zijn," waardoor" het" mogelijk" is"dat"beide"geschriften"in"dezelfde"tijdperiode"zijn"ontstaan.(1)"Het"evangelie"van" Mattheüs" is" (op" basis" van" historische" bronnen)" waarschijnlijk" rond" 58"na" Chr." ontstaan." Sommige" onderzoekers" menen" dat" Mattheüs" gedeeltes"uit" de" Didache" en" Marcus" zou" hebben" overgenomen," anderen" zeggen" dat"het" juist" andersom" is." Mogelijk" ook" dat" de" woorden" van" Jezus" mondeling"of"schriftelijk"los"werden"overgeleverd."Omdat"de"Didache"geen"verwijzing"naar"de"verwoesting"van"Jeruzalem"in"70"na"Chr."heeft,"wordt"zij"door"een"aantal" onderzoekers" vóór" die" datum" geplaatst." Anderen" kiezen" voor" een"latere" datering" omdat" de" Didache" spreekt" van" de" ‘gemeente"in" de"uiteinden" der" aarde’" (Didache" IX:4)," iets" wat" in" de" eerste" jaren" van" de"evangelieverspreiding" nog" niet" het" geval" was." Omstreeks" 107" na" Chr."schrijft"de" kerkvader"Ignatius" over" een" (hiërarchische)" kerkstructuur" met"een" één`hoofdige" leiding" van" een"Bisschop," met"daaronder"oudsten"en"diakenen," iets" waar" in" de" Didache" nog" geen" sprake" van" is." In" de" Didache"wordt," net" als" Paulus" dat" doet," over"meerdere"opzieners"(episcopos,"bischoppen)" gesproken." Waarschijnlijk" is" de" Didache" aan" het" einde" van" de"eerste," of" het" begin"van" de" tweede" eeuw" ontstaan," hoewel" een" vroegere"datering" niet" is" uitgesloten." De" meest" waarschijnlijke" datering" ligt" tussen"90"en"110"na"Chr."(1)" John" Robinson" noemt" bijvoorbeeld" de" Didache" een" ‘eerste" generatie’" geschrift" en"dateert"de"Didache"tussen"40"en"60"na"Chr."Zie:"J.(John)"A.T."Robinson"–"Redating&the&New&Testament,"SCM"Press,1976."Stephen" Patterson" geeft" aan" dat," wanneer" de" gedachte" wordt" losgelaten" dat" gedeeltes" in"de"Didache"die"overstemmen"met"de"Brief"van"Barnabas"of"de"Herder"van"Hermas"daaruit"zouden" zijn" overgenomen," de" datering" eerder" kan" zijn:" eind" eerste" eeuw" of" begin" tweede"eeuw," of" zoals" Jean`P" Audet" zegt:"50"tot"70"n.Chr."Zie:"S."(Stephen)"J."Patterson"–"The&Gospel&of&Thomas&and&Jesus,"Polebridge"PressWestar"Inst,"1993"blz.173."