De wereld ontdekken voor beginners

CM YK Door Heather Alexander Met illustraties van Meredith Hamilton DE WER ELD ONTDEKKEN voor beginners B ER EID JE VOOR OP EEN ONGELOOFLIJK E R EIS WA A RIN JE VER A FGELEGEN PLEKK EN BEZOEKT , INTER ESSA NTE M ENSEN ONTMOET EN VA N A LLES TE WETEN KOMT OVER CONTINENTEN , LA NDEN , K LIM ATEN EN NOG VEEL M EER ! Hoeveel apensoorten leven er in het Amazoneregenwoud? Waar kun je de zon zien opkomen en ondergaan op hetzelfde strand? Waarom zijn er zo veel landen die eindigen op ‘stan’? Waar ligt de stad Batman? Hoe laat is het in China? Waar is chocolade uitgevonden? Wat is het verschil tussen een vallei en een kloof ? Waar eten mensen 25 kilo pasta per jaar? In dit boek krijg je antwoord op al jouw vragen over de wereld! ISBN 978 90 266 2294 6 NUR 258 DE WERELD ONTDEKKEN VOOR BEGINNERS Heather Alexander Meredith Hamilton

C M Y B Pages:2 11672•21002086 KokBoekencentrum Uitgevers ● Utrecht KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P001-007.indd 2 07-02-19 09:04

C M Y B Pages:3 11672•21002086 Door Heather Alexander Met illustraties van Meredith Hamilton DE WER ELD ONTDEKKEN Geograe, cultuur en mensen – Van de Grand Canyon tot de Chinese Muur voor beginners KokBoekencentrum Uitgevers ● Utrecht KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P001-007.indd 3 07-02-19 09:04

C M Y B Pages:6 11672•21002086 Deel 1: Waar ben ik? WAAR BEN IK? ........................................................ 8-9 IN HET BEGIN ...................................................... 10-11 SORRY, MAAR IK DENK DAT WE DRIJVEN! ................................ 12-13 OP ONTDEKKINGSREIS ............................................... 14-15 WONEN OP EEN BOL ................................................ 16-17 WANNEER LEVEN WIJ? ............................................... 18-19 LANDKAARTVERHALEN .................................................20 KAARTLEZEN – HOE DOE JE DAT? ...................................... 21-23 HOOGTEPUNTEN EN DIEPTEPUNTEN ................................... 24-25 MET DE STROOM MEE ............................................... 26-28 EEN ANDERE PLAATS, EEN ANDERE OMGEVING .......................... 29-31 HET WORDT EEN BEETJE VOL HIER .................................... 32-33 WIE WIJ ZIJN ....................................................... 34-35 Deel 2: Welkom in de wereld DE CONTINENTEN ................................................... 36-37 NOORD-AMERIKA ................................................... 38-51 De Verenigde Staten van Amerika ........................................... 40-41 De Oostelijke Verenigde Staten ............................................. 42-43 De Centrale Verenigde Staten .............................................. 44-45 De Westelijke Verenigde Staten ............................................. 46-47 Canada ............................................................. 48-49 Mexico, Midden-Amerika en de Caraïben ...................................... 50-51 Inhoudsopgave KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P001-007.indd 6 07-02-19 09:04

C M Y B Pages:7 11672•21002086 ZUID-AMERIKA ..................................................... 52-57 Noordelijk Zuid-Amerika en Brazilië .......................................... 54-55 Zuidelijk Zuid-Amerika .................................................. 56-57 EUROPA ........................................................... 58-67 Het Verenigd Koninkrijk en Ierland .......................................... 60-61 Noord-Europa en Oost-Europa ............................................. 62-63 West-Europa ......................................................... 64-65 Zuid-Europa .......................................................... 66-67 AZIË .............................................................. 68-79 Rusland en Centraal-Azië ................................................. 70-71 Het Midden-Oosten ..................................................... 72-73 Zuid-Azië ............................................................ 74-75 Zuidoost-Azië ......................................................... 76-77 Oost-Azië ........................................................... 78-79 AFRIKA ........................................................... 80-87 Noord-Afrika ......................................................... 82-83 West-Afrika .......................................................... 84-85 Midden- en Zuidelijk Afrika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86-87 AUSTRALIË ........................................................ 88-91 Australië ............................................................ 88-90 Oceanië .............................................................. 91 ANTARCTICA EN HET NOORDPOOLGEBIED .............................. 92-93 REGISTER ......................................................... 94-95 MEER WETEN? ........................................................96 KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P001-007.indd 7 07-02-19 09:04

C M Y B Pages:8 11672•21001041 8 tel je eens voor: op een ochtend word je wakker in een vreemd, onbekend land. Je hebt geen idee hoe je daar terecht bent gekomen en ook niet waarom (wel even meespelen, goed?). Er zijn geen mensen. Er zijn geen gebouwen. Je herkent hele - maal niets. Deel 1 WAAR BEN IK? ‘WAAR ben ik?’ schreeuw je geschrokken. Je hebt geen mobieltje bij je – je bent echt helemaal al- leen. Wat nu? Je moet goed om je heen gaan kijken en op zoek gaan naar aanwijzingen. Je besluit om de omgeving te gaan verkennen. Zijn er heuvels en valleien, of is het land erg vlak? Je ziet waar bepaalde bomen en planten groeien. Je bekijkt de dieren die rondrennen. Je let op het weer en de temperatuur. Is er water in de buur t? En is dat zout of zoet? Je gaat op zoek naar een rivier tje met stromend zoetwater en daarna markeer je de weg daarnaar toe – je moet het water natuurlijk kunnen ter ugvinden. Je pakt een stok en schrijft alles wat je hebt ontdekt over dit nieuwe land in het zand, zodat je het niet vergeet en het later nog ter ug kunt lezen. Aanwijzing 1: Land Aanwijzing 2: Klimaat Aanwijzing 3: P lanten Aanwijzing 4: Dieren S KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P008-035.indd 8 06-02-19 12:36

C M Y B Pages:9 11672•21001041 9 Goed, je bent nog steeds op een onbekende plek waar je op een onverklaarbare manier bent terechtgekomen, maar je hebt inmiddels wel een beetje een indr uk gekregen van je nieuwe omgeving. Hoe? Omdat je net bezig bent geweest met geograe (dat is een ander woord voor aardrijkskunde)! De meeste kinderen denken dat geograe (aardrijks - kunde dus) niet meer is dan de namen van alle landen en hun hoofdsteden uit je hoofd leren en weten waar ze liggen. Maar het is veel meer. Het woord geograe komt uit het Grieks. Geo betekent ‘aarde’ en grae betekent ‘schrijven of beschrijven’, dus ‘geograe’ betekent ‘het beschrijven van de aarde’. Som - mige mensen zeggen dat geograe een verklaring probeer t te vinden voor alles wat er op aarde gebeur t. Wauw! Dan gaat het dus over heel erg veel! Maar maak je geen zorgen, we gaan het stapje voor stapje uitleggen. In principe valt alles wat je op een kaar t kunt tekenen onder geograe, bijvoorbeeld: de opper vlakte van de aar- de, de mensen en dieren die erop leven, het weer en het klimaat, en alle rotsen, mineralen, planten, landvormen (het reliëf in het landschap) en oceanen. De meeste geografen – mensen die veel verstand hebben van geograe – proberen een antwoord te vinden op drie vragen: 1. Waar? 2. Waarom daar? 3. Waarom is dat belangrijk voor ons? In dit boek vind je antwoorden op die vragen. We gaan samen de wereld ontdekken, van de grootste oceanen tot de droogste woestijnen en het kleinste land. Je komt te weten hoe landkaar ten worden gemaakt en je leer t hoe je die kaar ten moet lezen. Je ontdekt waar op de wereld jij je op dit moment bevindt, en we gaan je geweldige plekken laten zien die je misschien in de toekomst wel een keer wilt gaan bezoeken. Je komt erachter welke invloed de aarde op jou heeft en welke invloed jij hebt op de aarde. Maar in de wereld draait het niet alleen om plaatsen. Het gaat ook over mensen. Op onze aarde vind je verschillende soor ten mensen en verschillen- de culturen. En die hebben allemaal hun eigen gewoontes en tradities. Wat voor jou ‘normaal’ is, kan heel vreemd zijn voor een kind dat aan de andere kant van de wereld woont, en dat geldt andersom natuurlijk ook. Je verdiepen in de cultuur van een bepaald land – de feestdagen en feesten, het voedsel, de talen en de manier van leven – is de beste ma- nier om een land en de mensen die er wonen beter te leren kennen. Maar er is ook iets wat we niet gaan doen. We gaan je niet over- spoelen of ver velen met dingen die veel te ingewikkeld voor je zijn. Geograe is leuk: je komt hierdoor meer te weten over de wereld – over de grond waar je op staat, het land waarin je woont, de verhalen die je hebt gelezen en de verre plaatsen en landen die je op de televisie hebt gezien. Belangrijke afkortingen Soms hebben we geen ruim- te om alle woorden uit te schrijven. Dan gebruiken we een afkorting. Deze afkor- tingen hebben we in dit boek gebruikt: cm = centimeter m = meter km = kilometer ° = graden C = Celsius % = procent n.Chr. = na Christus v.Chr. = voor Christus KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P008-035.indd 9 06-02-19 12:37

C M Y B Pages:10 11672•21001041 H et m elk w eg stels el Het zonnestelsel Neptunus Zon en binnenste planeten (Aarde, Venus, Mercurius) Uranus JupiterMarsSaturnus 10 Weetjes over de aarde oppervlakte: 510.066.000 km2 land: 148.647.000 km2 water: 361.419.000 km2 In het begin L aten we bij het begin beginnen – het ontstaan van de aarde. Wetenschappers hebben heel oude stenen gevonden. Die hebben ze onderzocht om te bepalen hoe oud ze zijn. Aan de hand daar van schatten ze dat de aarde ongeveer 4,6 miljard jaar oud is. Dat getal ziet er zo uit: 4.600.000.000 Dat is oud! Om je een beter idee te geven van hoe ontzettend oud dat is: het is ongeveer 230 miljoen (230.000.000) jaar gele- den dat er dinosaur ussen op aarde leefden. Ongeveer 100.000 jaar geleden verschenen de eerste mensen. Het eerste vlieg - tuig is iets meer dan 100 jaar geleden uitgevonden. De derde planeet vanaf de zon De aarde is een kleine planeet in een oneindig groot universum. Universum betekent: alles wat er overal bestaat. Ons deel van het universum heet het zonnestelsel. Er zijn acht planeten in ons zonnestelsel die allemaal om een mega-hete ster draaien. Die gloeiendhete ster noemen wij de zon. De aarde is de derde pla - neet vanaf de zon, en de op vier na grootste planeet in ons zonnestelsel. Ons zonnestelsel vormt samen met 100 miljard sterren een sterrenstelsel dat ook wel de Melk-weg wordt genoemd. Waarom ‘de Melkweg’? Als je op een helde - re nacht naar de hemel kijkt, lijken al die sterren samen wel een beetje op een plas gemorste melk. Ver bij ons vandaan zijn er nog veel meer sterrenstelsels (we hebben geen idee hoeveel dat er zijn), en allemaal samen vormen ze het universum. Oost west, thuis best… De aarde is de enige planeet (voor zover wij dat nu weten, ten - minste) waarop mensen, dieren en planten kunnen overleven. Dat komt omdat er zuurstof in de atmosfeer van de aarde zit. De atmosfeer zou je kunnen zien als een deken van lucht die om de aarde heen is gewikkeld. Die dikke laag lucht be - schermt alle levende wezens op aarde tegen de intense hitte van de zon en tegen allerlei rondvliegende objecten die vanuit het heelal op ons afkomen. Net zoals je in bed de deken of het dekbed over je hoofd trekt om je veilig en prettig te voelen. Waarom wordt de aarde de blauwe planeet genoemd? Kijk maar eens naar een r uimtefoto van de aarde, dan zie je vooral blauw, en een beetje groen. Wat is al dat blauw? Inderdaad, dat is water. 71 procent van het aardopper vlak is bedekt met water. Er is zo veel water op aarde dat die eigenlijk de waterplaneet genoemd zou moeten worden! Het kleine beetje groen dat je ziet is land, dat weer verdeeld is in zeven continenten, of enorme brokken land. Land Water De lengte van een jaar is op elke planeet verschillend. Neptunus heeft er bijvoorbeeld 60.225 dagen voor nodig om één keer in een baan om de zon heen te draaien, dat zijn 165 aardse jaren. (Als je op Neptunus zou wonen, zou je dus nooit je verjaardag kunnen vieren, zelfs niet je eerste!) KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P008-035.indd 10 06-02-19 12:37

C M Y B Pages:11 11672•21001041 (Draai)snelheid van de aarde Een draai om zijn as = 1 dag Een draai om de zon = 1 jaar Ons zonnestels el Dag Nacht H et m elk w eg stels el 11 Nacht en dag We draaien dus om de zon, maar tegelijker tijd draait onze planeet ook om zijn eigen as. Die as is een denkbeeldige lijn door het midden van de aardbol. De aarde draait elke 24 uur een keer om zijn as. Hierdoor verander t de dag langzaam in de nacht en de nacht weer in de volgende dag. Ter wijl de aarde ronddraait, schijnt het licht van de zon op de aarde. Maar die zonnestralen verlichten steeds maar de helft van onze planeet. De meeste mensen krijgen per dag dus onge - veer twaalf uur licht en twaalf uur duisternis. Dat geeft ons de tijd om naar school of naar het werk te gaan en om te spelen, maar ook om ons lichaam r ust te geven en te slapen. Rond en rond en rond Op aarde draaien we de hele tijd rondjes. De reis die de aarde om de zon maakt is 950 miljoen kilometer lang. Eén rondje kost 365,25 dagen, en dat noemen wij een jaar. Maar wat gebeur t er dan met dat extra kwar t (0,25) van een dag dat elk jaar overblijft? Als we daar niets mee doen, zullen al die dagdelen zich opstapelen, waardoor op een gegeven moment de seizoenen in de verkeerde maand komen te vallen. Een slimmerik die Julius Caesar heet- te, besloot om elke vier jaar een extra dag aan onze kalen - der toe te voegen. Die extra dag werd 29 febr uari. Lang geleden eindigde het kalenderjaar met febr uari, dus dat was het meest logische moment om er een extra dag aan vast te plakken. De jaren die een extra dag hebben, wor- den schrikkeljaar genoemd, en die extra dag (29 febr u - ari) heet schrikkeldag. REKEN- SOM ¼ + ¼ + ¼ + ¼ = 4/4 = 1 DAG KOKT_1901_DeWereldOntdekkenVoorBeginners_P008-035.indd 11 06-02-19 12:37

CM YK Door Heather Alexander Met illustraties van Meredith Hamilton DE WER ELD ONTDEKKEN voor beginners B ER EID JE VOOR OP EEN ONGELOOFLIJK E R EIS WA A RIN JE VER A FGELEGEN PLEKK EN BEZOEKT , INTER ESSA NTE M ENSEN ONTMOET EN VA N A LLES TE WETEN KOMT OVER CONTINENTEN , LA NDEN , K LIM ATEN EN NOG VEEL M EER ! Hoeveel apensoorten leven er in het Amazoneregenwoud? Waar kun je de zon zien opkomen en ondergaan op hetzelfde strand? Waarom zijn er zo veel landen die eindigen op ‘stan’? Waar ligt de stad Batman? Hoe laat is het in China? Waar is chocolade uitgevonden? Wat is het verschil tussen een vallei en een kloof ? Waar eten mensen 25 kilo pasta per jaar? In dit boek krijg je antwoord op al jouw vragen over de wereld! ISBN 978 90 266 2294 6 NUR 258 DE WERELD ONTDEKKEN VOOR BEGINNERS Heather Alexander Meredith Hamilton