De aarde draait met een snelheid van ca. 1665 km per uur om haar as. De aarde draait tegelijk met een snelheid van ca. 108.000 km per uur om de zon. De aarde draait ook samen met ons zonnestelsel met een snelheid van ca. 900.000 km per uur om het centrum van ons sterrenstelsel. De aarde beweegt zich met ons sterrenstelsel … Je kunt dus wel kiezen voor een bepaalde positie en een bepaald perspectief, maar dat blijft per definitie relatief. Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 6
INHOUD verantwoording • 11 proloog • 15 deel 1 Om te beginnen: 17 ............................................ 1. Contact • 23 2. De zoektocht • 27 3. De kathedraal • 32 4. Intimiteit • 36 5. De ander gaat voor • 41 6. Vrijmoedigheid • 46 7. Verbreding van perspectief • 51 8. Het portaal • 56 9. Torah-volk • 60 10. Paleis in de tijd • 66 11. Waar woont God? • 71 12. Een huis om in te wonen • 76 13. De wording van de mensheid • 81 14. Het eerstelingschap • 86 15. De grote Visser • 91 16. De verrader • 96 17. De Ichthus • 101 Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 7
deel ii Om de heiliging van de Naam: 26 ............................................ 18. De stilte breken • 109 19. Wat is waarheid? • 114 20. De toets voor moreel leiderschap • 119 21. Heilig zult ge zijn • 124 22. Voor de kraamvrouw • 129 23. De Bergleer van Jezus • 133 24. Mammon • 137 25. Geloven maakt realistisch • 141 26. Inclusief denken • 146 deel iii Om het wachten op de verlossing: 40 ............................................ 27. Stel, je mag één wens doen • 153 28. Loofhuttenfeest • 158 29. De God van de profeten • 160 30. Vuur • 164 31. Geen amnesie bij de doden • 169 32. Bij een vloed van doden • 174 33. Water • 180 34. Zou ik niet haten wie U haten? • 185 35. Jullie zijn elohiem! • 190 36. Leven uit de Bron • 195 37. De witte buffel • 200 38. Lopen waar niemand ging • 205 39. Beginnen als Samuel, eindigen als Eli? • 210 40. Van boven verwekt • 215 Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 8
deel vi Om de beloofde vrijheid: 7x7 en 50 ............................................ 41. Which story do you prefer? • 223 42. Cirkelen rond het geheim • 228 43. Sacramentele geleiders • 232 44. Heilig en profaan • 237 45. Om de verzoening • 242 46. Agnus Dei • 247 47. Vrijheid • 252 48. Avondgebed • 257 49. Hoe het steeds weer begint i• 261 50. Hoe het steeds weer begint ii • 266 verklarend register van woorden en begrippen • 271 tekstregister • 278 Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 9
I OM TE BEGINNEN: 17 Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 21
Z 2 DE ZOEKTOCHT wervend door Frankrijk met zijn vele kathedralen merkten we het vaak aan onze kinderen. Sommige kathedra- len hadden ‘Het’. Dan werden de kinderen uit zichzelf stil of spra- ken alleen nog fluisterend. Waardoor kwam dat? Het was een bij- zondere gewaarwording. Hoe maak je contact met God en de Messias Jezus, was onze vraag in het vorige hoofdstuk. De oude kathedralen wijzen een weg. Maar wie gaan die weg? De meesten hebben tegenwoordig andere dingen te doen en rennen eraan voorbij. De schatten liggen voor het oprapen, maar deze schatten zeggen velen niets meer. En als we zo’n oude kathedraal wel binnengaan, dan moet dat snel iets opleveren, want zo zijn we het gewend. Dit is de tijd van ‘fast- food’ en ‘oneliners’. Zeg me wat je te vertellen hebt, en snel, want ik heb meer te doen. Tegelijk smullen we van de legende van koning Arthur, of we laten ons meeslepen door een filmepos: Indiana Jones, Star Wars, Lord of the Rings, Lancelot, enzovoort. Auteurs en filmregisseurs van zulke werken sturen de moderne en postmoderne mens steeds dezelfde behartigenswaardige boodschap: de ‘heilige graal’ vind je niet • 27 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 27
zomaar. Het is een queeste, een heilige zoektocht. Nergens en nooit loopt iemand zomaar even binnen om de heilige graal in bezit te nemen. Het vraagt volharding en strijdbaarheid; en het vraagt – om een oud woord te gebruiken – ootmoed: stil worden en je klein maken. Als Indiana Jones niet op tijd geknield had, was hij gedood en had hij de heilige graal nooit in handen kunnen nemen. Over zo’n zoektocht lezen of ernaar kijken is mooi en spannend. Maar mooier en spannender is het om van je eigen leven zo’n queeste te maken! De oude kathedraal wijst een weg. Hij zegt: kom, maar neem de tijd. Wil je contact maken met God, dan moet je die hele weg gaan: uit de drukke wereld naar het hoogaltaar. Loop even met me mee. Laten we déze binnengaan: de eenvoudige kathedraal in Honfleur in Frankrijk. We openen de enorme deur en we sluiten die achter ons. En nu even luisteren. Merk hoe het geluid van de straat hier gedempt wordt. Kijk om je heen. We staan in een portaal; groot, hoog, leeg. Er is nog niets; maar het is het begin van een andere wereld. Neem de tijd, acclimatiseer. Wend je oor van de herrie daarbuiten naar de stilte hierbinnen. En als je zover bent – ben je zover? – dan gaan we door een volgende deur naar de eigenlijke ruimte en stilte van de kathedraal. Tja; indrukwekkend, hè? Kijk maar even rond in de enorme ruim- te waarin je nu staat. Laat je erin opnemen. Voel hoe je hier wordt ontvangen. Herinner je waar je vandaan komt: de moederschoot, eeuwigheid, God. En – maar neem de tijd! – loop door de ruimte in de richting van het koor, waar het Woord ligt en de beker (de graal) staat; waar de Bron is, het Leven, het Water, de Wijn, het Lam. • 28 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 28
Merk op dat je eigenlijk alleen maar staat te kijken. Je bent klein, alles om je heen is groot. Je kunt het niet grijpen, niet begrijpen. We vallen stil. En in deze stilte kunnen we gewaarworden een Presentie, een Aanwezigheid, een Geest. Hier wordt niets door jou begrepen, hier word jij zelf begrepen. Hier ben jij niet aan het woord, hier komt het Woord aan het woord. Hier kom je vandaan, en hier kom je thuis. Je werd verwacht. Hier wordt contact gemaakt; eeuwigheid vult de tijd; God buigt zich over naar de mens. Deze hele ervaring, een mystieke bewustwording van de Aanwe- zigheid van God, heet in de Bijbel ‘zitten onder je vijgenboom’. Die hele uitdrukking geeft al aan: dat duurt even. Het is niet ‘even heen en weer naar de vijgenboom’. Het is ook niet ‘staan onder de vij- genboom’. Het is zitten, verblijven. Drie minuten, vijf minuten, vijftien minuten, een halfuur, een uur … Er komt iets van eeuwig- heid, van God over je. ‘Zitten onder je vijgenboom’ is ín de wereld úít de wereld zijn. Er zijn heel veel meditatietechnieken. Ik heb met plezier met vele soorten kennisgemaakt, indiaanse en oosterse, en er veel van ge- leerd. In het Dienstboekvan de Protestantse Kerk in Nederland staan ook verschillende technieken die je helpen letterlijk en figuurlijk ruimte te vinden in hoofd en hart. Maar in de kerk is die meditatie geen doel in zichzelf. De medita- tie staat uiteindelijk in dienst van het contact dat gezocht wordt. Het gaat niet om een lege stilte, maar om een gevulde stilte. Een bijbelwoord wordt gekozen, bestudeerd en overdacht. Niet zozeer persoonlijk – dat uiteindelijk ook – maar vooral in zijn betekenis voor de wereld. Wat zegt het over de wereld, wat belooft het, waar- naar streeft het; en wat kan dan mijn eigen bijdrage daarin zijn, wat ga ík doen? • 29 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 29
De wereld om je heen wordt dus in meditatie en gebed niet af- en uitgesloten, hij wordt ingesloten, meegenomen. De ronkende motor die buiten langs scheurt, verstoort mijn meditatie niet, maar mijn meditatie neemt de motorrijder in zich op. Mediteren en bid- den in de kerk engageert. Het zoekt contact met God, maar ook met ieder medemens, zelfs met ieder schepsel. De cabaretier Toon Hermans schreef het zo: Heer, het staat vast dat ons leven pas echt opengaat wanneer wij de ander in ons opnemen en in ons leven betrekken. Maak ons leven ruimer en haal ons uit de engte van het eigen ik. Open ons hart voor wat er om ons heen gebeurt, voor anderen die wij misschien kunnen helpen. Daar vinden we de kracht die we niet kunnen vinden in onszelf. Jezus van Nazareth is het grote voorbeeld. Hoe weinig was Hij op Zichzelf gericht. Hij leefde geheel en al voor de ander en Hij doet dat nog. 15 Tot zulke gedachten en gebeden kun je komen, ‘zittend onder de vijgenboom’. • 30 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 30
................................................................. De heilige graal vind je niet zomaar, het is een queeste ................................................................. Jesaja 55:2-3a Waarom geld betalen voor iets dat geen brood is, je loon besteden aan wat niet verzadigen kan? Luister aandachtig naar mij, en je zult ruimschoots te eten hebben en genieten van een overvloedig maal. Leen mij je oor en kom bij mij, luister, en je zult leven. – nbv Noten ................................................................. 15 Uit: Toon Hermans, Met hart en ziel. • 31 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 31
N 3 DE KATHEDRAAL iets is zo inspannend als goed luisteren. Maar wat levert het veel op. Als je eenmaal kunt luisteren … Sjafique Keshavjee schreef: Als je een vogel wilt horen, luister dan niet meer naar het vliegtuig. Als je een fluitje wilt horen, luister dan niet meer naar het slagwerk. Als je de liefde wilt horen, luister dan niet meer naar de haat. Als je het gefluister van God wilt horen, luister dan niet meer naar het lawaai. En als je erin geslaagd bent deze stemmen te herkennen, dan zul je de vogel nog horen in de drukte van het vliegveld, de fluit te midden van een groot orkest, de liefde te midden van oorlog, en God in het hart van elk mens. 16 We gaan terug naar de kathedraal. Maar een andere ditmaal. Toen Israël zijn eigen tempel-kathedraal verloor in de zesde eeuw voor Christus, is het volk begonnen met de bouw van een nieuwe • 32 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 32
kathedraal in Babylonië. Maar nu niet met stenen, maar met woor- den. Wat altijd verteld werd vanaf de dagen van Abraham – hij leefde zo’n 1900 jaar voor Christus – werd als een meesterwerk van litera- tuur opgeschreven, een mozaïek in het Hebreeuws. De Torah, de Tenach, zeg: de Bijbel, die zou een nieuwe kathedraal vormen. De Bijbel is een kathedraal; gebouwd met woorden vol symboliek. Gebouwd met liefde en daardoor ook alleen in liefde te verstaan. De Naardense Bijbel 17opent heel bewust met woorden van de dich- ter Leo Vroman: Voor wie dit leest Doe deze woorden niet vergeefs ontwaken, zij kunnen zich hun naaktheid niet vergeven; en laat Uw blik hun innigste niet raken tenzij Gij door de liefde zijt gedreven. Lees dit dan als een lang verwachte brief, en wees gerust, en vrees niet de gedachte dat U door deze woorden werd gekust: ik heb je zo lief. Loop de Bijbel binnen als een kathedraal. Hem openslaan en lezen is dus geen minutenwerk. Het is de grote deur openen en sluiten. De herrie achter je laten. De stilte horen; de ruimte om je heen opmerken; acclimatiseren; wachten voor je verdergaat. Daadwerkelijk gaan lezen is een nieuwe deur openen, de kathe- draal zelf binnengaan. Loop deze ruimte in. Voel hoe je erin wordt opgenomen, hoe je wordt ontvangen. Je werd verwacht! • 33 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 33
Herinner je bij wie je vandaan komt: moederschoot, eeuwigheid, God. Zoek en vind de Bron. Geen paniek als je er niets van begrijpt. Je wordt hier zelf begrepen. Jij bent niet zelf aan het lezen, je wordt gelezen door een ander. Je gaat niet God begrijpen, maar je gaat jezelf begrijpen. ‘Zitten onder de vijgenboom’. En nu begrijpen we – lezend in het evangelie van Johannes, hoofd- stuk 1 – de schok die Natanaël ervoer toen hij Jezus tegen hem hoorde zeggen: Ik had je al gezien voordat Filippus je riep, toen je onder de vijgenboom zat. Hij valt niet achterover omdat hij in Jezus een soort helderziende ontdekt. Nee, hij is helemaal confuus omdat dit hem in het hart raakt! Hier zegt iemand: wij kennen elkaar, Natanaël; toen jij mij las, las ik vooral jou; wij kennen elkaar van ‘onder de vijgenboom’. Voor Natanaël moet dat geweest zijn alsof het Woord, dat hij ‘onder de vijgenboom’ overdacht en waarbij hij wilde leven, plotseling in levenden lijve voor hem stond, met een gezicht en stem en ogen. En hij weet: hier sta ik oog in oog met het hart van de kathedraal. De ‘heilige graal’ heeft hém gevonden; en niet andersom. En hij belijdt: U bent het zelf, degene die mij leest, bij wie ik mijzelf ga begrijpen; U bent de Zoon van God, de koning van Israël. Vierentwintig uur voor zijn sterven heeft Jezus zijn leerlingen beloofd: als jullie bij mijn woord zullen verkeren, zal Ik bij jullie verkeren. Intiem, zoals het sap van een wijnstok stroomt door de ranken. Geef Hem de kans om dit waar te maken. Twee minuten binnen- rennen geeft noch Hem noch jou een kans. Denk aan een kathe- draal; blijf even zitten … • 34 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 34
Als je zover bent, gaan we weer naar buiten, de straat op. We duwen de deur open en staan weer in de zon en de herrie. Letterlijk in Honfleur. Of figuurlijk waar dan ook, als we de Bijbel weer sluiten. Toch is er iets veranderd. Niet dat er buiten iets veranderd is. Maar wij zijn zelf veranderd. We staan er anders in. Er gaat een Stilte met ons mee. ................................................................. Laat bijbelwoorden nooit vergeefs ontwaken ................................................................. Johannes 1:47-48 Jezus zag Natanaël aankomen en zei: ‘Dat is nu een echte Israëliet, een mens zonder bedrog.’ ‘ Waar kent u mij van?’ vroeg Natanaël. Jezus antwoordde: ‘Ik had je al gezien voor- dat Filippus je riep, toen je onder de vijgenboom zat.’ – nbv Noten ................................................................. 16 Shafique Keshavjee, God uitgelegd aan mijn kinderen, p. 35 (Kampen 2000). 17 Een vertaling van Pieter Oussoren dicht bij de grondtekst (Vught 2004). • 35 • Binnenwerk Een heidense uitdaging_Opmaak 1 19-08-15 12:32 Pagina 35