Voorwoord 9 HET NU HEEFT EEN SAMENHANG NODIG 15 Er is zoveel dat niet hoeft 16 Ik voel dat ik tekortschiet 18 Overschatten wij het ‘nu’? 20 Zeg het zoals het is 22 Een goed woord 24 Leven met grote ogen 26 Leven zoals wij nu doen 28 Doggersbank 30 Het bos is vrij 32 Bedankt voor het lenen 34 Doe eens passief! 36 Van nu naar hier 38 Mannen willen geld verdienen 40 De tram vertrekt 42 Nawarmte 44 Het is leuk om een moeder te hebben 46 Als pijn in de ziel 48 De nieuwe verplichting 50 Alles goed? 52 Zwa re d agen 54 Ik was het niet! 56 Het komt goed 58 Ruimte hebben in je eigen leven 60 Het bos heeft geen agenda 62 INHOUD
De reputatie van de rusteloosheid 64 Ik kick op het leven 66 Houd van wat je hebt 68 De niet-to-dolijst 70 Een paar minuten tijd voor de eeuwigheid? 72 DE GELOOFSWERELD STAAT NIET LOS VAN AL HET ANDERE 75 De sprong wagen 76 Aan degenen onder ons die mislukken 78 Met de hand op het hart 80 Het kan gebeuren! 82 Ik zie uw reactie met belangstelling tegemoet 84 Wat zal dat leuk worden 86 Het is goed zoals het is 88 Bid met het weer 90 Het ademen van de ziel 92 Wie vraagt naar jouw ziel? 94 Negen Italiaanse v rouwen 96 Droomhuizen of rouwhuizen 98 Thomas Merton’s oog 100 Het belangrijke fluisteren 102 Tegen alle verwachtingen in 104 In de geestelijke fitnessruimte 106 Op een betere plek 108 Iets weids in mij 110 Huilen doe je wanneer je thuiskomt 112 Wees met mate verheugd! 114 Gods angst 116
De Dag van de Rookmelder 118 De tweelingbroer van alle twijfelaars 120 Verlang jij naar Kokkola? 122 Een vlieg in het loflied 124 DE LIEFDE IS GROTER DAN DEZE WERELD 127 Altijd op weg naar huis 128 Raak me aan terwijl ik nog leef 130 Bevestiging en tegenwerking 132 Daar komen waar je moet zijn 134 Gereed voor gebruik 136 De wereld veranderen! 138 Als het maar niet vergeefs is 140 Eén per dag 142 De ontdekkingsreis van het bejaardentehuis 144 Alleen maar een warrig vrouwtje? 146 Laat je kennen voordat je kritiek levert 148 Dat kleine beetje meer 150 Woorden zijn als tatoeages 152 Vriendelijkheid en ernst 154 Opbloeiende moed voor elke dag 156 Wanneer vrienden vrienden worden 158 Laat het los 160 De vanzelfsprekendheid van de week 162 Dankjewel dat je er bent 164 De dag van het grote gemis 166 De liefde om te wachten 168 Een dubbel boterhampapiertje 170 Laat de deur op een kiertje 172
16 17 Er is zoveel dat niet hoeft Op dit moment verschijnen veel boeken die titels hebben in deze stijl: 101 dingen die je moet doen voordat je sterf t. Toen ik ging zoeken bij internet boekwinkels vond ik meer dan twintig soortgelijke titels, de ene nog onmogelijker dan de andere: 1001 boeken die je moet lezen voordat je sterft, 101 griezelfilms die je moet zien. 101 soorten bier die je moet drinken was misschien de moeilijkste om uit te voeren. 1001 wonderen van de natuur die je gezien moet hebben voordat je sterf t. Vast en zeker een goed boek, maar geeft die titel je niet een beetje stress? Toen ik opgroeide, bestonden er zeven wereldwonderen. Toen had ik al door dat ik er waarschijnlijk nooit één ervan zou zien, of in het beste geval één of twee. Nu zijn het er meer dan duizend en je moet ze bezoeken voordat je sterft. En bedenk dan: als je ooit wilt kunnen terugkijken op je leven en zeggen dat je echt hebt geleefd, dan moet je dus niet liggen luieren. Er heeft duidelijk een verschuiving plaatsgevonden: van dankbaarheid voor dat wat je hebt mogen meemaken, naar verdriet over wat je al die tijd niet hebt meegemaakt. Een soort rouw over wat je niet hebt gedaan. Alsof het bestaan nog niet vol genoeg is met verplichtingen, moet je nu ook al verdriet hebben over boeken die je niet hebt gelezen, films waarvoor je de tijd ontbrak om ze te gaan zien en over het besef dat je waarschijnlijk nooit naar Machu Picchu in Peru of Paaseiland zult gaan om de wonderlijke stenen beelden te zien die daar staan opgesteld. Euripides, de tragediedichter die vierhonderd jaar voor Christus leefde, schreef: ‘Als je een mens gelukkig wilt maken, geef hem dan geen rijkdommen maar neem hem een aantal verlangens af. ’ Hij vindt bijval in een groot deel van de spirituele literatuur
16 17 dat beperking haast als een bevrijder begroet. Door iets niet te doen, nee te zeggen en je verlangens te snoeien, creëer je ruimte en daarmee een plek waar iets groters kan groeien. De verlangens zijn goed, maar wanneer ze in hele kuddes op je af komen, is het verstandig om een beetje streng te zijn. Daar waar sommige verlangens een vriendelijk nee ontvangen, stroomt niet zelden een verrassende blijdschap binnen. Er is veel dat niet hoeft en veel dat je niet nodig hebt. Ik hoorde over een gestreste zakenman die had besloten een paar dagen vrij te nemen om te reizen en tot rust te komen. Hij had horen verluiden dat je zeer voordelig in een nabijgelegen klooster kon logeren. Hij vond dat wat ongewoon, maar zeker de moeite waard om uit te proberen. Zo gezegd zo gedaan: hij informeerde bij de kloosterbroeders en hij was van harte welkom. Toen hij was aangekomen in het klooster leidden ze hem naar het gastenhuis met het eenvoudige, kale kamertje dat tijdelijk zijn verblijfplaats zou worden. De vriendelijke monnik die met hem meeliep naar zijn kamer verstrekte informatie over de maaltijden en gebedstijden. Hij benadrukte dat alle deelname vrijwillig was. Daarna maakkte hij aanstalten om weg te gaan maar stond stil bij de deur en vulde nog aan: ‘Trouwens, als er nog iets is wat u nodig hebt, zegt u het maar. Dan zullen wij u leren om zonder dat t e l e ve n . ’
18 19 Ik voel dat ik tekortschiet Ik ontmoet steeds meer mensen die beweren te voelen dat ze tekortschieten. Ze schieten tekort als ouder, als levensgezel, thuis en op het werk. Vooral die laatste twee, thuis en op het werk. Wanneer je aan het ene front functioneert, gaan alarmbellen af aan het andere, en een uitademing wordt dan een diepe zucht die niet zelden de zin met zich meevoert: ‘Ik voel me tekortschieten. ’ En dan moet je de vraag stellen: ‘Wie is op het idee gekomen dat je overal goed in zou moeten zijn? En wie heeft dat vastgelegd en de norm bepaald voor de mate waarin je ergens goed in moet zijn? ’ Van de week stuitte ik op een tekst die me toonde dat dit probleem absoluut niet nieuw is, maar al beschreven wordt in een bron van bijna drieduizend jaar oud – het boek van de profeet Jesaja. De profeet beschrijft het gevoel van tekortschieten met de woorden: ‘Het bed is te kort om je op uit te strekken, de deken te smal om je in te wikkelen. ’ (Jes. 28:20) Dit illustreert haast lichamelijk voelbaar hoe de mens door de tijd heen niet werkelijk is veranderd en nog steeds niet helemaal voldoet aan de verwachtingen die hij van zichzelf heeft en die anderen hem opleggen. Als je onder een te kleine deken hebt geslapen, weet je waar de kou lijdende profeet het over heeft. Wanneer je in elkaar kruipt en de deken zo heerlijk over je schouders trekt, steken je tenen onder de deken vandaan in de kou van de slaapkamer, en zodra je dat verhelpt, verplaatst het probleem zich naar je borst. Wat als dit inherent is aan de manier waarop we als mens in elkaar zitten: dat we niet overal goed in zijn? Dat we tekortschieten? Misschien zit daar een idee achter; namelijk dat we elkaar moeten opzoeken, dat we moeten weigeren om ons te beperken tot onze
18 19 eigen mogelijkheden en middelen, weigeren om het bestaan te beperken tot iets van alleen deze wereld. Wanneer je inziet dat je soms tekortschiet, open je je leven voor de beschikbare hulpbronnen. Die keren dat mijn leven een nieuwe en onverwachte wending nam, was doorgaans niet wanneer ik mijn best deed, maar juist wanneer ik ophield met mijzelf op te jagen, wanneer ik losliet en me openstelde voor hulp. Van God en van mensen. Er bestaat een woord met zes letters dat dit inzicht samenvat: genade. Genade maakt je deken een stuk groter, zodat je je helemaal kunt uitstrekken zonder koude voeten te krijgen. Deze week las ik over de wiskundige en natuurkundige Blaise Pascal en hoe hij zijn religieuze redeneringen heeft samengevoegd tot iets wat sindsdien de Gok (geloofsthese) van Pascal wordt genoemd. Ik vergelijk mijzelf overigens totaal niet met hem, maar ik ging er die dag echt voor zitten om de geloofsthese van Sjödin te formuleren. Als die iemand anders tot nut kan zijn, dan is niemand gelukkiger dan ik. Zij luidt als volgt, en ik heb dit van mijn jongens geleerd: ‘Je hoeft niet overal goed in te zijn. Het is genoeg dat je er bent. Alles daarbovenop is een bonus. ’
20 21 Overschatten wij het ‘nu’? We kunnen enigszins gestrest worden van het idee dat het enige wat waardevol is het leven in het hier en nu schijnt te zijn. ‘Je moet in het nu leven’ en ‘Pluk de dag’ zo wordt gezegd, en ‘Wees aanwezig in het moment’. Maar wordt dat niet een beetje eendimensionaal? Zo beroerd is het nou ook weer niet om in het daar en toen te leven, in de goede herinneringen, in de mooie dromen. Het nu heeft zijn waarde, maar ook zijn beperkingen. En waarom heeft niemand het over het belang van de dag van morgen? Deze gedachten dienden zich bij mij aan toen ik door mijn naviga - tieapparaatje naar Bor in Småland was geleid om daar een lezing te houden, maar in het verkeerde Bor belandde. Er zijn blijkbaar minstens twee dorpjes die zo heten. De tijd begon te dringen en de omstandigheden waren niet echt geschikt om over rust te spreken, maar dat was wel mijn onderwerp. Aan de andere kant: zo is het leven, zelden volstrekt ideaal. Ik pakte snel de uiterst betrouwbare wegenkaart. Helaas is die van ons behoorlijk hopeloos. Tijdens elke reis namen we ons al voor om een nieuwe te kopen. Helaas vergeet je zoiets gemakkelijk, tot het moment dat je weer in de auto zit, op weg naar een plaats die je niet kunt vinden. Het probleem met onze kaart is natuurlijk niet dat de steden verkeerd staan aangegeven of dat wegen er niet op voorkomen, maar dat hij in zoveel stukjes is opgedeeld. Wanneer je een weg kiest tussen twee punten moet je vaak herhaaldelijk andere pagina’s zoeken, en voordat je met je vinger op de kaart bent aangekomen op de bestemming, ben je verdwaald. Je belandt aan de zijkant van een pagina en wordt dan met een klein pijltje acht pagina’s verder gestuurd, op pagina 34 en daar houdt de kaart weer op aan de bovenkant, waar een nieuw pijltje je doorstuurt.
20 21 Ter verdediging van de kaart moet gezegd worden dat hij wel een erg handig formaat heeft. Hij neemt niet veel ruimte in beslag. Het enige probleem is dat het overzicht ontbreekt. Wat een bevrijding was het, toen ik in een doos in de schuur zo’n ouderwetse goedkope kaart van een benzinestation vond. Zo een die je uitvouwt over het hele dashboard en je knieën. Enorm onhandig, maar zó overzichtelijk. Soms vraag ik me af of de reden van mijn verdwaald zijn en die van onze tijd in het algemeen, zou kunnen zijn dat we, zogezegd, alleen maar één bladzijde per keer lezen. Dat we het grotere geheel van onze levens hebben opgevouwen tot een handig zakformaat. De prijs die je daarvoor betaalt is dat het bijna onmogelijk is om nog de weg te kunnen vinden. De mens heeft altijd de behoefte gehad om de vragen ‘waarvandaan? ’ en ‘waarheen? ’ te stellen. Als je alleen maar in het nu leeft, dreig je jezelf daarin kwijt te raken. In plaats van te genieten van het moment, word je erdoor gevangen. Ik geloof dat we de lange lijnen nodig hebben, die onhandige kaarten, om ons een perspectief op ons leven te bieden. Die kaarten kunnen er natuurlijk heel verschillend uitzien. Voor mij is het geloof dat grotere plaatje geworden. Het geloof dat het leven een doel en diepere betekenis heeft; het geloof dat onze beperkte periode, als gast in de wereld, niet die van een eendagsvlinder is. Dat het leven niet alleen een moment is, maar ook eeuwig. Nee, het ‘nu’ kan nauwelijks worden overschat, maar ik geloof meer en meer dat het ‘nu’ wel een samenhang nodig heeft. Het volstaat niet om alleen de dag te plukken. Het gaat om het leven, en dat is een verhaal dat best een beetje ruimte in beslag mag nemen.
22 23 Zeg het zoals het is Hoe meer mensen ik ontmoet, hoe vaker ik denk: ‘Als wij allemaal onze problemen in een plastic zak met ons mee zouden dragen, zou niemand meer met de ander willen ruilen. ’ Iedereen heeft zijn moeilijkheden, en uitsluitend wanneer je iemand op grote afstand bekijkt, kan de illusie bestaan dat er mensen zijn die het alleen maar goed hebben. Het meeste van wat je je kunt voorstellen doet zich voor in de meeste levens, zo lijkt het, en wat zou het leven veel warmer en en menselijker zijn wanneer we elkaar vaker een inkijkje zouden gunnen, met een klein beetje transparantie. Op het gevaar af dingen onnodig moeilijk te maken, vind ik dat de vraag ‘Hoe gaat het met je? ’ tot de lastiger vragen behoort om oprecht te kunnen beantwoorden. We hebben veel antwoorden paraat, antwoorden die zijn ontstaan als vermijding van de waarheid. ‘Het gaat zijn gangetje’, ‘Ik mag niet mopperen’, ‘Goed hoor’ en ‘Het kon slechter’ zijn er een paar. Wat betekent dat allemaal? Misschien is het alleen maar een manier om uit te drukken dat je die vraag op dat moment niet wilt beantwoorden, dat je een veilige omgeving nodig hebt met tijd en ruimte om te kunnen vertellen hoe het echt is. Dat bij zulke vragen de gelegenheid om een langer verhaal te vertellen essentieel is. Of misschien vertellen onze antwoorden ons dat het niet meer past om oprecht te zijn. Dat we bij voorkeur allemaal gelukkig, gezond en financieel stabiel horen te zijn. Altijd. Dat is toch wel gemakkelijker.
22 23 De Pools-Amerikaanse rabbijn en filosoof Abraham Joshua Heschel reikt een andere manier aan om de medemens te beschouwen: ‘Ik beoordeel mensen aan de hand van het aantal problemen waar ze bij betrokken zijn’, zegt hij, en hij constateert dat mensen problemen hebben en dat God voortdurend met problemen worstelt. Die gemeenschappelijke vermoeiende inspanning is onderdeel van het leven zelf en bovendien een plek waar God en de mens elkaar raken. Ik ervaar die gedachte als oneindig troostrijk en hoopvol. De basis van alle ideologieën is toch de omschrijving van de huidige staat. Pas nadat je die staat hebt gedefinieerd, kun je je einddoel gaan schetsen en de weg daarheen. Het begint altijd met de situatie van nu. Het nu is niet altijd ideaal. En als een kans op verandering begint, hoe paradoxaal ook, met eerst de situatie van nu te onderkennen, wordt het al wat gemakkelijker zodra je gewoon mag zeggen dat het niet zo goed gaat; zo tegenstrijdig is het. Ik geloof dat dat komt door de waarheid. Als wij allemaal onze problemen in een doorzichtige plastic tas met ons meedroegen, zou niemand willen ruilen. Tegelijkertijd geloof ik in volle ernst dat, als we dat deden, ieders tas een beetje lichter te dragen zou worden. Dat een kilogram, om het met de woorden van dichter Tomas Tranströmer te zeggen, plotseling nog maar zevenhonderd gram zou wegen. Meer niet. P. S. : Lang nadat ik deze column had geschreven, kwam ik erachter dat columniste en spreekster Hillevi Wahl de bedenker is van die gedachte: om het leven in een plastic zak met je mee te dragen. Bij dezen wil ik Hillevi, met wat vertraging, hartelijk danken.
70 71 De niet-to-dolijst Ons huis is vol met lijstjes. Onthoudlijstjes, to-dolijstjes en priori - teitenlijstjes. Alles vanaf de kleine details die nog gedaan moeten worden aan het huis, tot de personen die we nog te eten willen uitnodigen. Lijstjes zijn goed. Iedere keer wanneer je weer iets hebt toegevoegd, voelt het alsof je echt iets aan de kwestie hebt gedaan. Welhaast geheel zonder inspanning ben je tenminste begonnen met er iets aan te doen. De volgende dialoog is niet geheel uit de duim gezogen: ‘Heb je de rubberen pakking van de kraan in de badkamer vervangen? ’ ‘Nee, maar ik heb het opgeschreven. ’ ‘G oed z o!’ We schrijven en vinken af, en wanneer we genoeg hebben afgevinkt schrijven we de rest op een nieuw lijstje over. Wanneer er te veel lijstjes zijn, kun je het beste nog een lijstje maken en daarop de lijstjes van hoge naar lage prioriteit rangschikken. Ik heb taken opgeschreven die gedurende meerdere maanden van lijstje naar lijstje zijn verplaatst, zonder dat ik ze afwerkte. Toch is dat niet zinloos. Het zit in de pijplijn. Deze week waren wij met onze agenda’s bij elkaar gaan zitten voor een poging om onze vrije weken voor de komende zomer te inventariseren. Het gebeurt maar al te gauw dat je de drukte van de spitsuren in het leven meeneemt op vakantie. Je moet voor zoveel dingen tijd vinden in de vakantie: tijd voor je ouders die steeds meer op leeftijd komen, tijd voor familie en vrienden, voor uitstapjes, tuinieren, reizen en een enorm aantal barbecue- momenten. Allemaal erg leuke dingen, maar als je niet uitkijkt – en
70 71 het aantal activiteiten wat uitdunt – loop je het risico dat je, eenmaal terug op je werk, met ongeveer dezelfde hartslag begint als toen je vakantie inging. Net toen ik een vakantiecolumn aan het schrijven was over een to-dolijst, ontstond opeens het idee om alles om te draaien. Waarom maken we in plaats daarvan niet een niet-to-dolijst? Kortweg ‘het niet doen van dingen en dat in de juiste volgorde’, zoals een vriend van me dat noemt. Wat zouden we deze zomer gewoon kunnen laten rusten? Welke dagelijkse routines kunnen we een paar weken overslaan zonder dat er een crisis uitbreekt? Wij zagen in dat deze zaken de meeste rust nodig hebben: onze ambities, onze eigen verwachtingen van onszelf en dat wat volgens ons anderen van ons verwachten. In dit geval kan de niet-to-dolijst van groot nut zijn. Het huis hoeft niet tiptop in orde te zijn wanneer we vrij hebben, je hoeft niet met alles klaar te zijn wanneer de gasten komen, je hoeft niet te socializen met alle mensen die je kent tijdens die ene, korte zomer. De lijst nam tijdens die avond toe in omvang en de druk vermin - derde stapsgewijs. Wij begonnen te beseffen dat de niet-to-dolijst ruimte maakte voor andere zaken: je nog eens omdraaien in bed, nog even blijven liggen, nietsdoen, de dag maar laten voorbijgaan, rustig aan doen en andere belangrijke zaken die zorgen dat je als mens heel blijft. Alreeds in de veertiende eeuw schreef Maarten Luther: ‘Men dient God ook door niets te doen, ja, daardoor wellicht het meest. ’ Was die uitspraak destijds van belang? Is het dan niet nodig om dat vandaag opnieuw te roepen, nu er bouwmarkten zijn die een slagzin als deze voeren: ‘Er is altijd wel iets wat moet worden gedaan’?