Geloven onder bezetting

Gelo ven o n der b eze tt in g

Mit r i R ah eb G elo ven o n der b ez ettin g Een Pale stijn se t h eo lo g ie v a n v erz et e n h oop M et e en i n le id in g v an E rik B org m an U it g ev erij B oek en ce n tr u m , Z oete rm eer

Bij d e p ro du ctie v an d it b o ek i s g eb ru ik gem aa k t v an p ap ie r d at h et k eu rm erk F ore st S te w ard sh ip C ou n cil® ( F SC ®) d ra ag t. B ij d it p ap ie r i s h et ze k er d at d e p ro du ctie n ie t t o t b osv ern ie tig in g h eeft g ele id . O ok i s h et p ap ie r 1 00% c h lo or- e n z w av elv rij g eb le ek t. w ww.u it g ev erijb o ek en ce n tr u m .n l D eze u it g av e v ers c h ijn t i n s a m en w erk in g m et S tic h tin g V rie n den v an S ab eel N ed erla n d e n K air o s P ale stin a N ed erla n d. D eze u it g av e i s o orsp ro n keli jk v ers c h en en o n der d e t it e l F ait h i n t h e F ace o f E m pir e bij O rb is B ooks, N ew Y ork . C op yrig h t © 2 014 b y M it r i R ah eb V erta a ld d oor J a cq u eli n e S m it s , H an s B aart, H arm en J a n se n e n J a n nek e Ste g em an , o n der v era n tw oord eli jk h eid v an d e T heo lo gie w erk gro ep V rie n den v an S ab eel/ K air o s P ale stin a N ed erla n d. B oek verz o rg in g: S tu dio A nto n S in ke F oto o m sla g : H an s B aart. G ra ffit i a an P ale stijn se z ij d e v an d e m uu r i n B etle h em . De b ijb elt e k st i n d eze u it g av e i s o n le en d a an D e N ie u w e B ijb elv erta li n g, © N ed erla n ds B ijb elg en oots c h ap 2 004/2 007, t e n zij a n ders v erm eld . IS B N 9 78 9 0 2 39 7 022 4 N UR 7 03 © 2 015 U it g ev erij B oek en ce n tr u m , Z oete rm eer A lle r e ch te n v o orb eh ou den . N ie ts u it d eze u it g av e m ag w ord en v erv eelv o u dig d , o p gesla g en i n e en g eau to m atis e erd g eg ev en sb esta n d of o p en baar g em aa k t, i n e n ig e v o rm o f o p e n ig e w ijz e, h etz ij e le k tr o n is c h , m ech an is c h , d oor f o to ko p ie ën , o p n am en o f o p e n ig e a n dere m an ie r, z o n der v o ora fg aan de s c h rif te li jk e t o este m min g v an d e u it g ev er.

In h erin n erin g a an m ijn v a d er, B is h ara M it r i R ah eb , d ie m e h et g elo of i n gep re n t h ee ft e n c re a tie f v erz et b eli c h aam de.

In hou d N aar e e n s o li d arit e it v a n d e g esc h ok te n ? 9 Een h oop vo lle i n le id in g – E rik B org m an In tr o du ctie 1 5 1 G esc h ie d en is e n h et b ijb elv erh aa l 2 1 2 V oorsp el o p e en P ale stijn s n arra tie f 3 3 3 G eo p oli t ie k i n h et M id den -O oste n 4 9 4 Pale stin a 5 3 5 Im periu m 5 7 6 H et v o lk v an P ale stin a 6 7 7 G od 8 1 8 Je zu s 8 7 9 D e h eili g e G eest 9 7 E pilo og: v erb eeld in gsk ra ch t e n h oop 1 07 D an kw oord 1 11 L it e ra tu u rli js t 1 13 R eg is te r o p b ijb elv erw ijz in gen 1 19 R eg is te r o p p ers o on sn am en 1 20

8

Naar e en s o li d arit e it v an d e g esc h okte n ? E en h oop vo ll e i n le id in g E rik B org m an D e e erste k eer d at ik in I s r a ël w as, r e is d e ik s a m en m et e en c o lle g a v an T el A viv n aar B etle h em . T oen d u id eli jk w erd d at o n ze P ale stijn se t a x ic h au ffe u r uit B eta n ië k w am , h ad ik h aast d e n eig in g t e v ra g en o f h ij M arta , M aria e n h u n b ro er L aza ru s k en de. H et is h eel v re em d b ijb els e n am en o p m od ern e w eg w ijz e rs t e z ie n s ta an , e n v eel r e is g eze ls c h ap p en l i jk en h et h ed en v o ora l t e b esc h ou w en a ls e en h in derli jk e b lo k kad e v o or h et u it z ic h t o p h et g eïd ea li - s e erd e v erle d en w aarv o or z ij g ek o m en z ijn . I k v erw ach tt e n ie t d at d e r e a li t e it o vere en z o u k o m en m et e en g eïd ea li - s e erd e v o orste lli n g – d ach t i k . M aar h et w as s c h ok ken d o m o p d e T em pelb erg , w aar o n ze P ale stijn se c h au ffe u r n ie t m och t k o m en , n ie t a lle en J o od se m an nen e n v ro u w en t e z ie n d ie b ij d e K la ag m uu r s to n den t e b id den e n h et s e cu li e r g ek le d e b ru id sp aar d at e en z e g en o ver h u n h u w eli jk v ro eg , m aar o ok d e t a fe ls m et o p gesta p eld e g ew ere n e n I s r a ëli s c h e s ta ats b ijb els d ie z o u den w ord en u it - g ere ik t a an d e d ie n stp li c h tig e jo n ge v ro u w en e n m an nen d ie h u n m ili t a ir e o p le id in g h ad den a fg ero n d: e en h eu gli jk m om en t i n h u n l e v en d at w ord t b ij - g ew oon d d oor h u n v rie n den e n f a m ili e . E en v erw arre n d m en gse l v an r e li g ie , d ag eli jk s l e v en , u it s lu it in g e n g ew eld sd re ig in g. M it r i R ah eb i s g eb ore n i n 1 962 e n w oon t m et z ijn v ro u w e n t w ee d och te rs i n B etle h em . B etle h em w ord t b eze t d oor I s r a ël. D it l a n d v in dt h em e n z ijn m ed e- P ale stijn en z o g ev aarli jk d at z ij e en m uu r h eb b en g eb ou w d o m t e v o ork o m en d at z ij h et g eb ie d k u n nen b in nen ko m en v an w aaru it in v eel g ev alle n h u n gro oto u ders , h u n o u ders o f z ijz e lf v erd re v en w erd en . O nze t a x ic h au ffe u r d ie v rij v an T el A viv n aar B etle h em e n w eer t e ru g k o n g aan , i s e en u it z o n derin g. D e n aam B etle h em r o ep t b ijb els e a ss o cia tie s o p e n e r i s e en g ro te p ark eer- p la ats b ij h et k lo oste rc o m ple x d at o m d e g ro t g eb ou w d i s w aar J e zu s g eb ore n zo u z ijn . I n h et g eb ru ik eli jk e b eeld v an h et P ale stijn se v o lk h eeft R ah eb a ls c h ris te n e n a m bts d ra g er i n d e E van geli s c h -L u th ers e K erk g een p la ats . R ah eb is p ra ese s v an d e s y n od e v an d e E van geli s c h -L u th ers e K erk i n J o rd an ië e n h et H eili g e L an d, p asto r v an d e L u th ers e K erk i n B etle h em e n o p ric h te r e n l e id er v an h et D iy ar C on so rtiu m e n h et D ar a l- K ali m a C olle g e v o or k u n st e n c u l- t u u r. D eze b eid e l a ats te z ijn g eric h t o p d ia lo og t u ss e n v ers c h ille n de g ro ep en en f a ctie s e n o p d e s c h oli n g v an v o ora l j o n ge P ale stijn en , m et a ls d oel h en t e h elp en o n der d e b eze tt in g t e w erk en a an d e o p bou w v an h u n e ig en g em een - sc h ap . R ah eb o n tv in g v o or z ijn w erk m eerd ere p rijz e n , m aar i s o ok o m str e - 9

den . T oen h em d e D uit s e m ed ia p rijs v o or 2 011 t o eg ek en d w erd e n b ek en d w erd d at d e v o orm ali g e D uit s e p re sid en t R om an H erz o g d aarv o or d e l a u datio z o u h ou den , w erd e r v an v ers c h ille n de k an te n h eft ig g ep ro te ste erd . R ah eb w erd e rv an b esc h u ld ig d a n tis e m it is c h e u it s p ra k en t e h eb b en g ed aan e n d e l e - g it im it e it v an d e s ta at I s r a ël t e o n tk en nen . H et i s g o ed b ij h et l e ze n v an d it b o ek i n e erste i n sta n tie a fs ta n d t e n em en v an d eze c o n tr o vers e . Z ij s lu it m en se n o p i n b ek en de t e g en ste lli n gen . D ie t e - g en ste lli n gen m oete n ju is t o verw on nen w ord en , w ille n w ij v erd er k u n nen k o m en . L ate n w e e erst e en s k ijk en w at R ah eb t e z e g gen h eeft . M it r i R ah eb i s n ie t a lle en e en a ctiv is t, m aar o ok e en t h eo lo og. H ij z o ek t n aar e en t h eo lo gis c h e p osit ie d ie b ete k en is h eeft in d e u it e rst m oeili jk e o m sta n - dig h ed en v an d e P ale stijn en . D it a lle en z o u v o ld oen de k u n nen z ijn o m k en nis t e w ille n n em en v an z ijn w erk . I m mers , d it li jk t o n m ogeli jk . A ls t h eo lo og e n p asto r is h et d e t a a k v an R ah eb d e B ijb el t e l e ze n e n t e l a te n s p re k en a ls g o ed n ie u w s. M aar d e l e zin g van d e B ijb el d ie z ic h o p d e p la ats w aar h ij w oon t h aast o n on tk o om baar o p - drin gt, m aa k t z ijn m en se n o n zic h tb aar e n w erk t o n derd ru kken d i n p la ats v an b ev rij d en d. A ls j e i n h et h u id ig e B etle h em w oon t, i s h et o verd u id eli jk w at I s - r a ël b ete k en t, w at J e ru za le m b ete k en t, w ie G od s v o lk i s – e n h et i s e v id en t d at d e P ale stijn en h ie r n ie t b ij h ore n . I n d eze s it u atie w eig ert R ah eb d e w eg v an d e m in ste w eersta n d t e k ie ze n . H ij c o n tr a ste ert n ie t – v o lg en s e en b ek en d an ti- ju daïs tis c h c li c h é – h et g ew eld d ad ig e O ude T esta m en t m et d e o p l i e fd e en g re n so vers c h rij d en de g em een sc h ap g eric h te p re d ik in g v an J e zu s in h et N ie u w e T esta m en t. H ij d efin ie ert d e P ale stijn en o ok n ie t a ls d e b u it e n geslo - te n en e n g em arg in ali s e erd en d ie v o lg en s h et b ijb els e g eb o d b esc h erm in g b e- h oev en : ‘ B eh an del v re em deli n gen d ie b ij j u lli e w on en a ls g eb ore n I s r a ëli e te n . H eb h en l i e f a ls j e ze lf , w an t j u lli e z ijn z e lf v re em deli n gen g ew eest i n E gyp te ’ (L ev. 1 9:3 4). R ah eb m aa k t d u id eli jk d at d e P ale stijn en g een v re em deli n g z ijn i n h et g eb ie d w aar z e w on en , e n d at d e B ijb el h u n b o ek i s . R ah eb z ie t d e P ale stijn en a ls d e ‘a rm en v an h et l a n d’, w aar d e b ijb els e g e- sc h rif te n s p ecia le a an dach t v o or h eb b en , d e ‘g erin gen ’ o f ‘k le in en ’ w aarv o or n aar b ijb els g etu ig en is G od e en s p ecia le l i e fd e h eeft . Z ij z ijn d e c o n sta n te f a c- to r in h et g eb ie d d at s te ed s d oor n ie u w e g ro otm ach te n w ord t b eze t, v an d e A ss y rië rs t o t d e B rit t e n . N ie t h et t o eb eh ore n t o t e en n atie o f e en r e li g ie u ze g em een sc h ap b ep aa lt o f d e b ijb els e b o od sc h ap t o t j o u i s g eric h t, s te lt R ah eb , m aar d e p osit ie d ie j e i n neem t i n d e r e ële g esc h ie d en is . D e b ijb els e g esc h rif te n z ijn g eric h t t o t d eg en en d ie v erk ere n i n e en p osit ie v an m ach te lo osh eid , v an o n verm ogen d e w ere ld n aar h u n h an d te z e tt e n , v an o n zic h tb aarh eid e n sc h ijn bare o n m ach t. N aar d e w oord en v an d e p sa lm v ra g en h u n b u re n s p ot- te n d: ‘W aar i s d an j e G od ?’ ( P s. 4 2:4 , 1 1). 1 0

De b ijb els e G od v alt v o lg en s M it r i R ah eb b ijn a n ie t t e o n ders c h eid en v an zijn m en se n . H ij l i jk t e en l o se r z o als z ij. A ls d e s c h rijv er v an d e H eb re eën brie f ze g t d at d e v erre ze n e n b ij G od l e v en de J e zu s ‘m et o n ze z w ak h ed en k an m ee- v o ele n , j u is t o m dat h ij, n et a ls w ij, i n e lk o p zic h t o p d e p ro ef i s g este ld ’ ( H eb r. 4 :1 5), d an i s d it v o lg en s h em i n d e l i jn v an h et b eeld v an G od d at i n h et O ude Testa m en t n aar v o re n k o m t. D it l e id t n ie t t o t m ach te lo ze b eru stin g, m aar t o t een h ou din g d ie P au lu s a ls v o lg t b esc h rijf t : W e w ord en v an a lle k an te n b ela ag d , m aar r a k en n ie t i n h et n au w . W e w or- d en a an h et t w ijf e le n g eb ra ch t, m aar r a k en n ie t v ertw ijf e ld . W e w ord en v erv o lg d , m aar w ord en n ie t i n d e s te ek g ela te n . W e w ord en g ev eld , m aar g aan n ie t t e g ro n de ( 2 K or. 4 :8 -9 ). G od s v erb on den heid m et h en m aa k t d u id eli jk d at h u n h u id ig e o n derd ru k- k in g n ie t h et l a ats te w oord h eeft . U it e in deli jk b eh oort d e g esc h ie d en is n ie t a an d e o verh eers e rs . W ere ld rijk en k o m en o p e n v erd w ijn en o ok w eer. M aar h et z ijn u it e in deli jk d e ‘z a ch tm oe- d ig en ’ d ie h et l a n d z u lle n b ezit t e n , z o als J e zu s i n d e B erg re d e z e g t ( M at. 5 :5 ): d eg en en d ie z ic h n ie t l a te n m eesle p en d oor g ew eld , i n c y n is m e v erv alle n , o f zic h m aar s c h ik ken i n h u n l o t o m dat e r n ie ts a n ders o p z it . H et g aat o m h en d ie b li jv en h op en e n v an d aaru it m ogeli jk h ed en z ie n v o or h et d oen d oorb re - k en v an h et v o lle l e v en . M et z e lf b ew ustz ijn h et l e v en l e id en z o als h et z ic h a an - die n t i n g em een sc h ap m et d e a rm en , d e g erin gen , d e k le in en e n z o d aar d e za d en u it s tr o oie n v an h et k o n in krijk v an G od : d at is v o lg en s R ah eb J e zu s’ p ro gra m ma. V ia z ijn b esc h rijv in g v an d e p osit ie d ie J e zu s i n neem t i n z ijn c o n te x t, m aa k t R ah eb t e v en s d u id eli jk w elk e s tr a te g ie ën v o lg en s h em n ie t p ro du ctie f z ijn v o or d e P ale stijn en . H et g ew eld d at h u n o verk o m t b estr ij d en m et g ew eld , h et o p bou w en v an e en o p r e li g ie u ze w ett e n g eb ase erd e z u iv ere g em een sc h ap , h et zic h v ers c h an se n i n e en v an u it n osta lg ie g eco n str u eerd v erle d en , h et k o este - re n v an h et e ig en s la ch to ffe rs c h ap , h et o p w elk e m an ie r d an o ok o n tv lu ch te n v an d e s it u atie o m dat e r t o ch g een p ersp ectie f i s : h et z ijn a lle m aa l m ogeli jk - h ed en e n h et g eb eu rt a lle m aa l, m aar R ah eb s tr e eft n aar e en v erz o en in g v an d e t e g en ste lli n gen d ie v an d eze s tr a te g ie ën h et g ev o lg z ijn . P oli t ie k g ezie n d e m eest o p m erk eli jk e p ass a g e u it d it b o ek s ta at a an h et e in de van h oofd stu k 6 : Is r a ëli’s e n P ale stijn en h eb b en d e la ats te z e stig ja ar a lle b ei h ard g ew erk t aan h et s tic h te n v an e en e ig en s ta at. A ls z e e erli jk n aar z ic h ze lf z ijn , m oete n z e t o eg ev en d at d it p ro je ct m is lu kt i s . I s r a ël o n tw ik keld e e en a p arth eid sy s- te em e n d e P ale stijn se m in is ta at i n G aza o f d e P ale stijn se g ate n -in -d e-k aas 1 1

op d e W este li jk e J o rd aan oev er z ijn n ie t d e d ro om w aarv o or m en se n g e- v o ch te n h eb b en . N och ta n s k u n nen o f w ille n b eid e v o lk ere n d eze h ard e, p ijn li jk e w erk eli jk h eid n ie t o n der o gen z ie n o m v erv o lg en s t e g aan z o ek en n aar n ie u w e m od elle n v an c o -e x is te n tie . H ie r w ord t e en n ie u w e o m gan g g esu ggere erd m et d e s it u atie i n I s r a ël e n d e beze tt e g eb ie d en . D e n ag estr e efd e u it k o m st w ord t n ie t v an t e v o re n v astg ele g d en e r w ord t g eb ro ken m et h et i d ee d at d u id eli jk i s w ie w at i s o f r e p re se n te ert. H et v o orste l i s u it t e g aan v an d e g eza m en li jk e c o n sta te rin g d at d e o n derli n ge str ij d z ijn o orsp ro n keli jk e i n ze t v erlo re n h eeft . D at w at d e s tr ij d o oit a an jo eg , is v an w eg e d eze s tr ij d d efin it ie f b u it e n b ere ik g era a k t. D it z o u l o gis c h erw ijs m oete n u it lo p en o p w at d e T sje ch is c h e f ilo so of J a n P ato čk a ( 1 907-1 977) ‘s o - li d arit e it v an d e g esc h okte n ’ h eeft g en oem d: e en g ed eeld i n zic h t d at h et j u is t d e s tr ij d i s d ie h et d oel d at d e s tr ij d en de p artij e n w ille n b ere ik en , o n bere ik - b aar m aa k t. E en s tr ij d d ie a lle en v erli e ze rs k en t, m oet i n h et b ela n g v an a lle p artij e n w ord en g esta a k t. V olg en s R ah eb is d e b ela n grijk ste v ra ag in d e B ijb el: ‘W aar is G od ?’ Z ijn a n tw oord lu id t: ‘I n h et s c h ijn baar m ach te lo ze, m aar d e b esta an de s it u atie o p en bre k en de s c h re eu w en o m G od s v era n dere n de k ra ch t.’ V an h ie ru it i s d e tw eed e v ra ag : ‘ W ie i s m ijn n aaste ?’ I n R ah eb s v o orste lle n b re ek t J e zu s d e g re n - ze n o p en d ie m en se n o p slu it e n i n v aste , t e g en over e lk aar s ta an de i d en tit e it e n d ie v o ork o m en d at m en se n z ic h ze lf z ie n a ls e lk aars n aaste n . B ij d e n aaste n slu it R ah eb i n h et s p oor v an J e zu s o ok d e t o lle n aars i n . D e t o lle n aars z ie t h ij a ls d e e q u iv ale n te n v an d e c o lla b ora te u rs m et d e b eze tt e rs v an P ale stin a. I n e en m ooi h oofd stu k o ver d e G eest w erk t R ah eb u it d at v ers c h ille n n ie t te n ie tg ed aan m oete n w ord en . G od v erb in dt m en se n d oor e n o ver d e v ers c h il- le n h een , z o d at z e e lk aar k u n nen a an vu lle n e n c o rrig ere n . D e o n derli n ge s tr ij d m aa k t d at z e s la ch to ffe rs b li jv en e n w ord t v erste rk t d oord at z ij z ic h ze lf b e- sc h ou w en a ls s la ch to ffe rs . D e G eest i n sp ir e ert o m i n d e k ra ch t v an d e h oop on verw ach te m ogeli jk h ed en t o t v era n derin g t e z ie n e n d aaro p i n t e g aan . I k b en o n der d e i n dru k v an d e t h eo lo gis c h e d en kkra ch t v an M it r i R ah eb . I k v in d d at z ijn b o ek h et v erd ie n t g ele ze n e n s e rie u s g en om en t e w ord en . H et i s e en e erli jk e e n b ela n gw ek ken de p ogin g o m d e e ig en s it u atie z o n der i llu sie s te b ezie n i n h et li c h t v an h et c h ris te li jk g elo of, e n d aar d e c o n se q u en tie s u it t e t r e k ken . D it b ete k en t d at i k m ij u it g en od ig d v o el o m m et h em i n d is c u ss ie t e g aan . O ok o ver m oeili jk e e n p ijn li jk e k w estie s. W an t R ah eb s b o ek is v o or m ij o p s o m mig e p u nte n o ok h eel m oeili jk t e v erte re n . Z o is e r h et f e it d at h ij d e p ost- H olo cau stt h eo lo gie a lle en n eg atie f te r s p ra k e b re n gt. H ij v erd is c o n te ert n ie t d at e r z ic h i n h et c h ris te n dom d oor d e e eu w en h een e en k ra ch tig e a n ti- ju daïs tis c h e o n derstr o om h eeft g en este ld d ie m et d e S jo a o p a fs c h u w eli jk e w ijz e a an h et li c h t k w am . D eze is w at m ij 1 2

betr e ft n og a lt ij d n ie t v o ld oen de b ek rit is e erd . I n d it l i c h t i s h et i n m ijn o gen u it e rst o n gelu kkig d at R ah eb h et s p re k en o ver e en ‘ j o od s-c h ris te li jk e t r a d it ie ’ z o n der e n ig e n u an ce a ls i d eo lo gis c h w eg ze t. M aar b oven al li jk t h et m ij n ie t g ep ast o m h et o n ts ta an e n b esta an v an I s r a ël u it s lu it e n d t e z ie n i n t e rm en v an k o lo n ia le o verh eers in g d ie d e u it d ru kkin g is v an d e o n derw erp in g a an e en n ie u w , w ere ld w ij d i m periu m . R ah eb c it e ert i n z ijn b o ek D av id B en -G urio n z e lf , d e g ro n dle g ger v an d e sta at I s r a ël, d ie b li jk g eeft v an e en h eel a n dere v is ie o p d e P ale stijn en d an d ie la te r g eb ru ik t is o m z e m et e en g o ed g ew ete n v an h u n la n d t e k u n nen v er- d rijv en . V olg en s d it c it a at w as h et d e v erw an ts c h ap m et h et P ale stijn se v o lk d ie d e o verle v en den v an d e i n v erb ijs te re n de m ate g esla ag d e p ogin g t o t u it - r o eiin g v an h et E uro p ese J o d en dom in I s r a ël d e v eili g h eid d eed z o ek en d ie z e e erd er n ie t v o n den . D it b ete k en t n atu u rli jk n ie t d at d e f e it e li jk e v estig in g van d e s ta at I s r a ël v an u it h et p ersp ectie f v an d e P ale stij n en g een N akb a (r a m p of c ata str o fe ) w as. M aar e v en m in b ete k en t d e w ijz e w aaro p d e H olo cau st s o m s in d e I s r a ëli s c h e p ro p ag an da g eb ru ik t w ord t d at h et g een S jo a ( v ern ie tig in g) w as e n d at i e d ere o verle v en de e rv an d ie e en g o ed h een ko m en g ev o n den h eeft , n ie t e en r e d en t o t v re u gd e z o u z ijn . I n d it o p zic h t v in d i k R ah eb s a n aly se v an d e s it u atie v an d e P ale stijn en i n t e r- m en v an ‘ i m periu m ’ ( e m pir e ) p ro ble m atis c h . H et c o n ce p t ‘ i m periu m ’ k an h eel v ru ch tb aar z ijn . H et m aa k t d u id eli jk d at m ach t e n o verh eers in g h eel a n dere g esta lt e n k u n nen h eb b en d an o n derd ru kkin g m et b eh u lp v an f y sie k g ew eld . N ad eel is e ch te r d at a lle s w at b in nen d e i n vlo ed sfe er v an e en i m periu m g e- b eu rt, g ezie n d re ig t t e w ord en a ls u it d ru kkin g v an d e m ach t v an d it im pe- riu m . M aar d e p oli t ie k v an I s r a ël w ord t n ie t a lle en o f v o ora l b ep aa ld d oor h et str e v en v an d e V ere n ig d e S ta te n o f v an d e I s r a ëli s c h e m ach th eb b ers o m h et M id den -O oste n h u n w il o p t e l e g gen . E en d erg eli jk e v o orste lli n g v an z a k en g aat i n t e g en w at R ah eb p ro b eert t e b ere ik en m et z ijn p ostk o lo n ia le b en ad erin g. P ostk o lo n ia le a n aly se s g aan erv an u it d at v erh ou din gen t u ss e n v o lk en n ooit v rij z ijn v an m ach t, d w an g en o verh eers in g. T eg eli jk ertij d i s g een v an d e b etr o k ken p artij e n a lle en m aar p ass ie f e n s la ch to ffe r. H oeze er o ok o n derd ru kt e n b ep erk t in h u n v rijh eid , M it r i R ah eb m aa k t d u id eli jk d at d e P ale stijn en w el d eg eli jk i n vlo ed h eb b en o p d e v o rm gev in g v an h u n s it u atie e n h u n l e v en . H ij s p oort P ale stijn en a an d eze i n vlo ed o ok b ew ust a an t e w en den . Z e m oete n a fs ta p p en v an h u n p ro je ct k o ste w at k o st e en e ig en s ta at t e v estig en , h oe p ijn li jk d at o ok i s . Z e m oete n n ie t b li jv en s tr e v en n aar w at o n m ogeli jk g ew ord en i s , m aar h u n v era n tw oor- d eli jk h eid n em en v o or h et b ou w en a an e en le v en w aarin m en se n e lk aar e r- v are n a ls n aaste n e n h u n v ers c h ille n a ls r ijk d om . G eld t d it o ok v o or J o od se Is r a ëli’s d ie h etz e lf d e n astr e v en ? H et li g t w at m ij b etr e ft in d e li jn v an w at R ah eb i n d it b o ek s c h rijf t . S p ijt ig g en oeg z e g t h ij e r e ch te r z e lf n ie ts o ver. 1 3

Mis s c h ie n k o n d it o ok n ie t. M is s c h ie n h eeft d it v o or h em t e v eel d e s c h ijn v an i n gaan o p m ore le c h an ta g e, a ls o f m en se n h et m oete n v erd ie n en i n h u n li j d en g ezie n e n g eh oord t e w ord en . Z o i s h et b ijb els g esp ro ken i n i e d er g ev al n ie t. D e E ne z e i t o t M oze s: ‘I k h eb g ezie n h oe e lle n dig m ijn v o lk e r in E gyp te a an t o e i s , i k h eb h u n j a m merk la ch te n o ver h u n o n derd ru kkers g eh oord , ik w eet h oe z e l i j d en ’ ( E x. 3 :7 ). W e z o u den o n s d oor G od m oete n la te n g eze g gen e n e ro p u it z ijn k en nis t e n em en v an h et li j d en v an m en se n w aar d an o ok, d oor w ie d at li j d en o ok w ord t v ero orz a a k t. O m v an d aaru it o og e n o or t e k rijg en v o or h et v erla n gen d at h en e rte g en d oet p ro te ste re n , o ok a l d ru kt d at z ic h u it o p e en m an ie r d ie o n s o m g o ed e r e d en en s o m s t e g en d e b orst s tu it . W an t i n d it v erla n gen k li n kt d e s te m v an G od . 14

In tr o du ctie J e zu s w as e en P ale stijn se J o od u it h et M id d en -O oste n . A ls h ij n u d oor d e w es- te rs e w ere ld r o n d z o u r e iz e n , z o u h ij o p w ille k eu rig e m om en te n e n p la ats e n a an geh ou den w ord en o m z ijn p ap ie re n t e l a te n c o n tr o le re n . D e B ijb el i s e en b o ek u it h et M id den -O oste n e n k o m t d u s u it e en r e g io m et in gew ik keld e vra ag stu kken . D eze c o n sta te rin g li jk t v o or d e h an d t e li g gen , m aar ik b en erv an o vertu ig d d at e r t e w ein ig a an dach t a an g esc h on ken w ord t. O ndan ks h et f e it d at ik z e lf u it h et M id den -O oste n k o m , h eb ik h et b ela n g v an g eo - p oli t ie k p as in d e la ats te t ie n ja ar o n td ek t. I k b eg o n d oor t e k rijg en d at h et g een t o ev al i s d at d e d rie m on oth eïs tis c h e r e li g ie s e n h u n h eili g e b o ek en m in o f m eer u it d eze lf d e r e g io k o m en . H et b eg in t m et g eo p oli t ie k e n d at is o ok h et u it g an gsp u nt v o or d it b o ek . T oen i k m e d it a ls P ale stijn s c h ris te n b eg o n te r e a li s e re n , g in g i k f a sc in ere n de d in gen o n td ek ken . D eze o n td ek kin g w erd n ie t in e en a ca d em is c h e o m gev in g e rg en s in h et W este n g ed aan . H et w as n ie t h et r e su lt a at v an e en s tu die d ie i k i n e en o n der- z o ek sc e n tr u m d eed . H et w as e en g ele id eli jk e v erb re d in g v an d e k en nis d ie i k in h et v eld o p deed . I k b estu deerd e b ew eg in gen e n p ro ce ss e n d ie z ic h o ver e en l e n gte v an j a re n i n P ale stin a v o ord ed en . K ort e n b on dig : i k o b se rv eerd e, a n aly se erd e e n p ro b eerd e t e d oorg ro n den w at e r o m m ij h een g eb eu rd e. D it b o ek i s n ie t m in der w ete n sc h ap p eli jk o m dat h et n ie t i n e en w este rs e a ca d e- m is c h e o m gev in g m et e en w este rs e m eth od olo gie o n tw ik keld is . I k b ew eer d at h et w ete n sc h ap p eli jk er i s o m dat h et g eb ase erd i s o p l a n gd u rig e w aarn e- m in gen o p P ale stijn se b o d em . O bse rv atie is d e m oed er v an d e w ete n sc h ap . O bse rv atie s h elp en o n s p atr o n en e n l o gis c h e f e it e n t e i d en tif ic e re n , z e lf s a ls w e h et g ev o el h eb b en d at d e z a k en v o lk o m en o n lo gis c h e n o n vo orsp elb aar zijn . D e a fg elo p en t w in tig ja ar h eb ik d ag eli jk s d e g eo p oli t ie k e e n s o cia a l- r e li g ie u ze v eld en g eo b se rv eerd . M aar i k b en o ok p re d ik an t. Z on dag a an z o n - dag g a i k d e p re ek sto el o p o m d e S ch rif t t e v erta le n v o or d e k erk gan gers . A ls p re d ik an t w eig er ik d e r e a li t e it v an d eze w ere ld t e s c h eid en v an d e r e a li t e it v an d e B ijb el d oor e en g o ed ko op e v an geli e t e p re d ik en d at d e r e a li t e it n ie t u it d aag t, m aar o ok n ie t d oor d e r e a li t e it u it g ed aag d w ord t. D eze u it d ag in g i s p ers o on li jk , a an hou den d e n s e rie u s. Z ij v o rm t d e o m gev in g w aarin ik d eze o n td ek kin g d eed . W at i k h ie r p re se n te er, i s e en t h eo lo gie v an e n v o or d e P ale stijn se c o n te x t. D it m ag h et r e su lt a at n ie t o n derg ra v en o f d e e rn st e rv an in t w ijf e l t r e k ken . V oor e en c h ris te n d ie d ag eli jk s m et d e S ch rif t w orste lt e n t e v en s e en a ca d e- m ic u s i s d ie t r a ch t t e a n aly se re n e n b eg rijp en w at e r o m h em h een g eb eu rt, v o rm t d e s tr ij d v an P ale stin a e en u n ie k e g ele g en heid o m d eze o n td ek kin g t e 1 5