KokBoekencentrum Uitgevers • Utrecht BWheiligeplaatsen(cor).indd 3BWheiligeplaatsen(cor).indd 3 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
(Franse titelpagina) Abdij van Einsiedeln, Zwitserland (titelpagina) Notre-Dame de La Salette, Frankrijk (deze pagina) Sint-Franciscusbasiliek in Assisi, Italië INLEIDING 6 ENGELAND 12 HOLY ISLAND 14 E LY 20 WALSINGHAM 26 CANTERBURY 32 FRANKRIJK 38 LISIEUX 40 CHARTRES 44 LE PUY-EN-VELAY 52 LA SALETTE 58 LOURDES 68 DENEMARKEN, NOORWEGEN EN ZWEDEN 76 RIBE 78 ODENSE 84 MØN 90 TRONDHEIM 96 RINGEBU 102 VADSTENA 108 POLEN EN SLOWAKIJE 114 CZĘSTOCHOWA 116 LICHEŃ STARY 124 ŠAŠTÍN-STRÁŽE 130 INHOUDSOPGAVE BWheiligeplaatsen(cor).indd 4BWheiligeplaatsen(cor).indd 4 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
DUITSLAND, OOSTENRIJK EN ZWITSERLAND 136 KEULEN 138 AKEN 144 ALTÖTTING 152 MARIAZELL 158 EINSIEDELN 164 ITALIË 170 PADUA 172 ASSISI 180 ROME 186 LORETO 206 SPANJE EN PORTUGAL 214 SANTIAGO DE COMPOSTELA 216 COVADONGA 222 ZARAGOZA 228 MONTSERRAT 236 EL ROCÍO 242 FÁTIMA 248 REGISTER 254 DANKWOORD 256 BWheiligeplaatsen(cor).indd 5BWheiligeplaatsen(cor).indd 5 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
6 HEILIGE PLAATSEN E lke bedevaart is een reis en vanzelfsprekend heeft elke reis een eindbestem - ming. Maar tijden veranderen en de meeste eenentwintigste-eeuwers die een pelgrimstocht ondernemen zullen dat waarschijnlijk vanuit een andere mindset doen dan de mensen die in de middeleeuwen op bedevaart gingen. Pas als je in het schip van een van de grote romaanse of gothische kathedralen staat die wordt geassocieerd met een bedevaart naar een heilige plaats die al vroeg werd vereerd, kun je iets begrijpen van de kracht die uitgaat van de combinatie van ge - loof, liefde en vrees die de basis vormde van het middeleeuwse christendom. Zulke kerken en kathedralen waren de fysieke manifestatie van dat geloof, die liefde en die vrees. Uiteindelijk waren het de diepere spirituele overtuigingen over het lot van de menselijke ziel nadat die zijn sterfelijke lichaam had verlaten, die de cultus van de relieken en het fenomeen van bedevaart hebben gecreëerd. Vanuit het perspectief van het meer op de ratio en de voortgang in de weten - schap betrokken en misschien wel openlijk cynische tijdperk waarin wij nu leven, is het maar al te makkelijk om schampere opmerkingen te maken over wat vaak wordt gezien als de ongegronde en zelfs wat primitieve ideologieën van de mid - deleeuwen. Op het timpaan van bijna alle romaanse kerken vind je een levendige voorstelling van de twee opties die er na de dood voor een mens bestaan en waar - bij geen plaats is voor speelruimte of een compromis – de menselijke ziel wordt gewogen door de aartsengel Michaël en wie de weegschaal naar de juiste kant laten uitslaan, worden liefdevol naar de hemel geleid, naar de kring van de engelen. Maar degenen bij wie op het moment dat ze ter verantwoording worden geroepen blijkt dat ze zijn tekortgeschoten, hebben geen vooruitzicht op een plaats in de hemel! De mensen in de middeleeuwen hadden geen keus: als ze wilden dat God hen zou vergeven en verlossen, moesten ze wel geloven dat ze daarvoor het beste contact konden maken met de heiligen, zodat die voorspraak voor hen konden doen. Als die heiligen martelaren waren, was het nóg beter. Maar de beste optie was om te bidden tot apostelen die een martelaarsdood waren gestorven. Daarom waren de bedevaarten naar Rome en Santiago de Compostela ook zo populair. Een bezoek aan de kerken in Italië en Spanje die waren gewijd aan Sint-Petrus en Sint-Paulus en daar hun relieken vereren was een waardevolle investering in een aangename toekomst. De Reformatie die in de zestiende eeuw in bijna heel Europa ingang vond en de komst van het protestantisme inluidde, resulteerde in de ontwijding, verminking en vernietiging van bijna elk spoor van de middeleeuwse iconografie. INLEIDING Het Sancta Sanctorum staat voor de Aartsbasiliek van Sint- Jan van Lateranen in Rome. Het biedt plaats aan de Scala Sancta (Heilige Trappen), de marmeren trappen die deel zouden hebben uitgemaakt van het paleis van Pilatus en die Jezus tijdens het lijdensverhaal zou hebben beklommen. De trapopgang op deze afbeelding loopt parallel aan de Scala Sancta. Langs deze trap kunnen gewone bezoekers de kapel erboven bereiken. BWheiligeplaatsen(cor).indd 6BWheiligeplaatsen(cor).indd 6 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
BWheiligeplaatsen(cor).indd 7BWheiligeplaatsen(cor).indd 7 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
8 HEILIGE PLAATSEN De Mariabasiliek in Licheń staat op het platteland van Polen en is ongetwijfeld een van de mooiste pelgrims - oorden van Europa. Hoewel de basiliek allerlei kenmerken heeft van een middeleeuwse kathedraal, werd pas in 1994 begonnen met de bouw. Deze hervormingsbeweging raasde door West-Europa en veranderde de ooit zo kleurrijke, met geschilderde en gebeeldhouwde kunstwerken gedecoreerde ker - ken in eentonige, witgekalkte ruimtes waar het gesproken woord het eeuwenoude zichtbare verhaal verving. In Engeland zou je de stichting van de Anglicaanse Kerk in 1532 en de scheuring met Rome wel Hendrik VIII’s zestiende-eeuwse versie van de Brexit kunnen noemen. De daaropvolgende Ontbinding van de Kloosters in 1536 resulteerde in het verlies van de grote middeleeuwse heiligdommen van En - geland. Gelukkig zijn in Duitsland nog wel twee belangrijke voorbeelden te vinden van het adembenemende schouwspel dat de pelgrims zullen hebben gezien op het hoogtepunt van hun reis. In de Dom van Keulen is nog altijd de grote Driekonin - genschrijn te vinden en in Aken de prachtige gouden reliekschrijn van keizer Karel de Grote (pagina 143 en 151). De hernieuwde interesse in bedevaarten kan voornamelijk worden toegeschre - ven aan het feit dat de Raad van Europa in 1987 een aantal Culturele Routes in het leven heeft geroepen. Het eerste project was de route naar Santiago de Compos - tela, die mensen weer bewustmaakte van de geweldige reizen die eeuwen geleden werden gemaakt. Als gevolg hiervan klinken er weer voetstappen van pelgrims op de wandelpaden van Europa. BWheiligeplaatsen(cor).indd 8BWheiligeplaatsen(cor).indd 8 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
INLEIDING 9 Voor een groot deel van de mensen die tegenwoordig een pelgrimstocht onder - nemen, is de keuze voor de eenzaamheid van de wandelpaden er een die ze heel bewust hebben gemaakt. Ze maken de pelgrimsreis als een bevestiging van hun geloof of als een tijdelijke onderbreking van het leven in een wereld die steeds meer en grotere eisen aan hen stelt. De gebeurtenis die de meeste indruk op mij heeft gemaakt was het feest van Maria-Tenhemelopneming bij het icoon van Onze-Lieve-Vrouw van Częstochowa in Polen (pagina 116), waar groepen pelgrims vrolijk door de stortregen liepen, op weg naar hun eindbestemming. De toewijding en het diepe ontzag die ik bij het altaar zag en de grote menigte mensen buiten maakten het een belevenis die me vervulde met nederigheid. De beroemde pelgrimskerken zijn echter ook gewoon plaatsen waar mensen dagelijks hun geloof beoefenen. Ik verafschuwde het dan ook dat de vele luidruchtige, met selfiesticks zwaaiende toeristen zo weinig res - pect konden opbrengen voor de mensen die geknield zaten te bidden of zich in stille bezinning neerbogen voor het icoon van de maagd Maria. Gelukkig zijn de meeste kathedralen al vroeg in de ochtend open, en dat is dan ook de beste tijd om te genieten van de absolute stilte en de tijdloze atmosfeer van onze grote be - devaartsoorden. BWheiligeplaatsen(cor).indd 9BWheiligeplaatsen(cor).indd 9 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
10 HEILIGE PLAATSEN ZWEDEN NOORWEGEN PORTUGAL SPANJE ITALIË FRANKRIJK ENGELAND DUITSLAND ZWITSERLAND OOSTENRIJKPOLEN SLOWAKIJE DENEMARKEN BWheiligeplaatsen(cor).indd 10BWheiligeplaatsen(cor).indd 10 22-06-20 12:5522-06-20 12:55
ENGELANDHoly Island Ely Walsingham Canterbury FRANKRIJK Lisieux Chartres Le Puy-en-Velay La Salette Lourdes DENEMARKEN Ribe Odense Møn NOORWEGEN Trondheim Ringebu ZWEDEN Vadstena POLEN Częstochowa Licheń Stary SLOWAKIJE Šaštín-Stráže DUITSLAND Keulen Aken Altötting OOSTENRIJK Mariazell ZWITSERLAND Einsiedeln ITALIË Padua Assisi Rome Loreto SPANJE Santiago de Compostela Covadonga Zaragoza Montserrat El Rocío PORTUGAL Fátima BELANGRIJKE PELGRIMSOORDEN IN EUROPA BWheiligeplaatsen(cor).indd 11BWheiligeplaatsen(cor).indd 11 22-06-20 12:5522-06-20 12:55