ik blijf van hem dromen Ik blijf van hem dromen 1 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Ik blijf van hem dromen 2 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Ik blijf van hem dromen Het leven van Jezus in gedichten Samengesteld door Jan de Bas en Arie Bijl KokBoekencentrum Uitgevers • Utrecht Ik blijf van hem dromen 3 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Ontwerp omslag: Geert de Koning Lay-out binnenwerk: Elgraphic ISBN 978 90 435 3215 0 ISBN e-book 978 90 435 3216 7 NUR 306 www.kokboekencentrum.nl © 2019 KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Uitgeverij KokBoekencentrum vindt het belangrijk om op milieu- vriendelijke en verantwoorde wijze met natuurlijke bronnen om te gaan. Bij de productie van het papieren boek van deze titel is daarom gebruikgemaakt van papier waarvan het zeker is dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Het bleek niet mogelijk van alle gedichten de bezitter van het copy- right te achterhalen; rechthebbenden die niet zijn benaderd, wordt verzocht zich in verbinding te stellen met uitgeverij KokBoekencen- trum, Utrecht. Ik blijf van hem dromen 4 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Inhoud Inleiding 10 Advent 13 Gerrit Achterberg, ‘Kerstmis’ 15 J. Bernlef, ‘1983 na Christus’ 16 Arie de Bruin, ‘Terug gestuurd’ 18 Frank Daen, ‘Ontwerp van een kerstgedicht’ 20 Ida Gerhardt, ‘Geboorte’ 21 Peter Ghyssaert, ‘Het kind’ 22 Guillaume van der Graft, ‘Advent’ 23 Jan Kuiper, ‘Kerkelijk bericht’ 24 Martinus Nijhoff, ‘Soldatenkerstmis’ 25 Huub Oosterhuis, ‘Om in mensen mens te worden’ 26 Ankie Peijpers, ‘Geboorte’ 29 Gabriël Smit, ‘Adem van Kerstmis’ 30 Marjoleine de Vos, ‘Drie koningen’ 31 Levi Weemoedt, ‘Christmas Carol’ 34 Hans Werkman, ‘Agnus Dei’ 35 Ivo de Wijs, ‘Kind’ 36 Jaap Zijlstra, ‘Messias’ 37 Ik blijf van hem dromen 5 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
De twaalfjarige Jezus 39 Ria Borkent, ‘Kind vermist’ 41 Ida Gerhardt, ‘A en Ω’ 42 Catharina van der Linden, ‘Jezus’ woorden’ 43 Gabriël Smit, ‘Een kind’ 44 Zijn optreden 45 Bertus Aafjes, ‘Palmpasen’ 47 Gerrit Achterberg, ‘En Jezus schreef in ’t zand’ 48 Menno van der Beek, ‘Hij was toch in de buurt’ 49 Lode Bisschop, ‘Individualisme’ 50 Ria Borkent, ‘Centurio in Kafarnaüm’ 51 Ria Borkent, ‘Gelukles’ 52 Lenze Bouwers, ‘De Emmaüsgangers’ 53 Anton Chardon, ‘De verheerlijking op de berg’ 54 Guillaume van der Graft, ‘Vragenderwijs’ 55 L. van den Hengel, ‘Navolgers’ 56 Kees Hermis, ‘Woordmens (11)’ 57 Ed. Hoornik, ‘Ik ben de kleine dochter...’ 58 E. IJskes-Kooger, ‘Martha’ 59 Muus Jacobse, ‘De bron’ 60 Muus Jacobse, ‘Wonderbare spijziging’ 61 Hester Knibbe, ‘Het boek’ 62 René van Loenen, ‘Intocht’ 63 Willem Jan Otten, Genezen zal zij dromen van zijn oogopslag 64 Pem Sluijter, ‘Een visvangst’ 65 Machteld Teekens, ‘Jezus’ 66 Alfred Valstar, ‘Herkenning’ 68 Alfred Valstar, ‘Verslag’ 69 Ik blijf van hem dromen 6 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Nel Veerman, ‘De wonderbare visvangst’ 70 Jaap Zijlstra, ‘Geloof’ 71 Zijn lijden 73 Menno van der Beek, ’Jezus is duidelijk’ 75 Lode Bisschop, ‘Gethsemané’ 76 Aart Both, ‘Paasbest’ 77 J. van Doorne, Ik trok mijn leven lang de vreugde achterna 78 Marijke Hanegraaf, ‘Kruiswegstatie’ 79 E. Hofman, Deze landstreken 80 Rola Hulsbergen-Paanakker, ‘Kruisiging’ 81 Hester Knibbe, ‘Piëta van Michelangelo’ 82 Rutger Kopland, ‘Al die mooie beloften’ 83 Jan Kuiper, ‘Offer’ 84 Herman Leenders, ‘De verlosser’ 85 Inge Lievaart, ‘Doodgezwegen’ 86 Nanne Nauta, ‘II Jezus neemt het kruis op Zijn schouders’ 87 Martinus Nijhoff, ‘Het groote lijden’ 88 Martinus Nijhoff, ‘De soldaat die Jezus kruisigde’ 89 Anne Schipper, ‘Hyde Park (II)’ 9 0 Martin Veltman, Hij heeft je met zijn liefde aangeraakt 91 Simon Vestdijk, ‘Gethsemané’ 92 Corrie Vollenhoven op ’t Land, Kom van dat kruis af 93 Hans Werkman, ‘Johannes Passion (1)’ 95 Jaap Zijlstra, ‘Piëta’ 96 Zijn opstanding 97 Jan de Bas, ‘Pasen’ 99 Fiet van Beek, ‘Ik wens jullie vrede’ 100 Ik blijf van hem dromen 7 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Marc van Biezen, ‘Opstanding’ 101 Ida Gerhardt, ‘Christus als hovenier’ 102 Maria de Groot, ‘Opstanding’ 103 Inge Lievaart, ‘De nieuwe mens’ 104 Wietske Loebis, ‘Opstanding’ 105 Renée van Riessen, ‘Paaspsalm (III)’ 106 Renée van Riessen, ‘Stille zaterdag’ 107 Mattheus Verdaasdonk, ‘Introïtus op Pasen’ 108 Mischa de Vreede, ‘Pasen 2000’ 109 Hemelvaart, verschijningen en wederkomst 113 Erik Bindervoet, ‘Little Jesus’ 115 Hans Bouma, ‘Meer dan ooit’ 116 Lernert Engelbert, ‘Titel’ 117 Anton Ent, ‘Hemelvaart’ 118 Peter du Gardijn, ‘Uitkomst (2)’ 119 Koos Geerds, Zaterdagmiddag bereidde heel het dorp 120 E. Hofman, ‘Aangaande de wederkomst’ 121 Okke Jager, ‘Kom haastig!’ 122 Frank Koenegracht, ‘Een onverwacht bezoek’ 123 Gerrit Komrij, ‘Reclame, zo’n kunst’ 124 Anton Korteweg, ‘Hij dus’ 125 Inge Lievaart, ‘Totdat Hij komt’ 126 Wim Ramaker, ‘Opgevaren ten hemel’ 127 Inspiratie en ontmoeting 129 Gerrit Achterberg, ’Bekering’ 131 Gerrit Achterberg, ’Deïsme’ 132 Hans Andreus, ‘Drie Christusgedichten 1 en 2’ 133 Ik blijf van hem dromen 8 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Martijn Benders, ‘O Mijnheer Jezus’ 135 Ad den Besten, ‘Nooit meer als toen’ 136 Marc van Biezen, ‘De afwezigheidsassistent van God’ 137 Arie de Bruin, ‘Dezelfde’ 138 Herman de Coninck, ‘Eufemisme’ 139 Koos Geerds, ‘25 november 1979’ 140 Maria de Groot, ‘O Christus, bloem van mijn hart’ 141 Maria de Groot, ‘Soekkah’ 143 Marc van der Holst, ‘Zoals ook wij anderen hun schuld vergeven’ 144 Henk Knol, ‘Tot een kruisbeeld’ 145 Frederik Lucien De Laere, ‘Affaire’ 146 Delphine Lecompte, ‘De priester die Jezus van mij weggriste’ 148 H. Marsman, ‘Crucifix’ 150 Willem de Mérode, ‘De vis’ 151 Adriaan Morriën, ‘Officium’ 152 Michiel van der Plas, Heer Jezus heeft een hofken, maar nog nooit 153 Henriëtte Roland Holst-van der Schalk, ‘Christus’ 154 Margreet Schouwenaar, ’Magdalena’s rede’ 155 Jan Willem Schulte Nordholt, ‘Jezus’ 157 Jan Willem Schulte Nordholt, ‘Een joodse man 1 en 2’ 158 Jan Willem Schulte Nordholt, ’Verlegen met mijn god’ 160 Alain Teister, ‘Het Jezus-kind’ 161 Simon Vinkenoog, ‘Op de man af’ 162 Victor Vroomkoning, ‘Transfiguratie’ 163 Rikkert Zuiderveld, ‘Jezus (I)’ 164 Ik blijf van hem dromen 9 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
10 Inleiding We weten dat ons bestaan eindig is en dat is niet altijd een ge- makkelijke boodschap, daarom worden soms zoektochten on- dernomen naar het oneindige of onzegbare. Die geestelijke omzwervingen stellen lang niet altijd gerust, kunnen zelfs zeer verwarrend, onthutsend en ontluisterend zijn. Een zoektocht naar de diepste essentie van het bestaan kan als verhelderend en troostend worden ervaren wanneer de woorden in een gedicht raken aan het niet gekende mysterie van het bestaan. Als lezer kan bij het ondergaan van een gedicht je de ervaring van ‘door- gronden’ ten deel vallen. Bij het overdenken van de zin van het leven kan hulp welkom zijn. Die kan gevonden worden in gedichten en ook in het voor- beeldige leven van een ander. Voor menig zoekend mens is Jezus van Nazaret zo’n lichtend voorbeeld en menig dichter in onze geseculariseerde samenleving zoekt in de doordenking en ver- woording van het bestaan van Jezus naar de bestaansgrond in zijn eigen leven. Wat kan het troostend zijn om in de vragen en de handelingen van Christus eigen onzekerheden te herkennen. De vraag die Jezus aan zijn discipelen stelt in Marcus 8: 27 is er een voor alle mensen: ‘Onderweg vroeg hij aan zijn leerlingen: “Wie zeggen de mensen dat ik ben?” Zij antwoordden: “Johannes de Doper, en anderen zeggen Elia, en weer anderen zeggen dat u een van de profeten bent.” Toen vroeg hij hun: “En wie ben ik vol- Ik blijf van hem dromen 10 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 13:57
11 gens jullie?” Petrus antwoordde: “U bent de Messias.” Hij ver - bood hun op strenge toon om met iemand hierover te spreken.’ Dit verbod van Jezus is door alle eeuwen heen in de wind ge - slagen. Dichters wagen het nog steeds om in taal zoekend en tas - tend af te dalen naar de essentie van wie door Petrus de Messias werd genoemd. Welke betekenis heeft Christus voor mensen in de tijd dat ze aan het levenslicht zijn gekomen? Elke tijd roept weer andere vragen op en elk individu ondergaat die vragen op een eigen, unieke manier. Antwoorden zijn vaker niet, dan wel voorhanden. Het is hoopgevend om de worsteling te ervaren van een ander. Menig gedicht in deze bloemlezing getuigt van de vraag naar de ware betekenis van Jezus, voor de dichter, voor de lezer. Voor Gerrit Achterberg is Christus een ‘koopman in oud - roest’ die ons langs de kant van de weg vindt, misschien wel om - dat hij ‘ons juist in zo’n conditie vinden moest’ en Maria de Groot dicht: ‘O Christus, bloem van mijn hart,/ messiaanse roos,/ zon - der u geen tuin die geurt,/ zonder u geen oogst.’ De opgenomen gedichten zijn allemaal afkomstig uit de Ne- derlandse literatuur van de laatste honderd jaar. Vertaalde ge- dichten hebben we vermeden. Uit een paar honderd gedichten hebben we een selectie gemaakt. We vonden dat het gedicht een duidelijke relatie moest hebben met Jezus. Dat lijkt een eenvoudig criterium, maar twijfel bij het toepassen van dit cri- terium speelde ons menig keer parten. We hakten knopen door die best als arbitrair kunnen worden ervaren. We hebben gedichten laten vallen die naar ons inzicht niet waar - dig waren. Deze gedichten deden volgens ons tekort aan het we - zen of, misschien beter, de waardigheid van Jezus. We beseffen dat ook hier verschillen van appreciatie een rol spelen. Wat door Ik blijf van hem dromen 11 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
12 de ene lezer als een verfrissende insteek kan worden ervaren is voor de ander een brug te ver. We zochten tevens naar gedichten die naar ons inzicht een zekere literaire kwaliteit bezaten. Bevre - digende en iedereen overtuigende criteria zijn op dit vlak nog niet geformuleerd. Een aantal min of meer klassieke Jezusge - dichten van Gerrit Achterberg, Ida Gerhardt, Guillaume van der Graft en Martinus Nijhoff mochten volgens ons hier niet ontbre - ken. We hebben echter ook intensief gezocht naar recente poëzie over Jezus en deze gelukkig gevonden. Voor de rangschikking van de gedichten hebben we gekozen voor zeven rubrieken die gerelateerd zijn aan het leven van Je- zus: ‘Advent’; ‘De twaalfjarige Jezus’; ‘Zijn optreden’; ‘Zijn lij- den’; ‘Zijn opstanding’; ‘Hemelvaart, verschijningen en weder- komst’ en ‘Inspiratie en ontmoeting’. Op deze manier kan de lezer het leven van Jezus Christus op poëtische wijze volgen. Binnen de rubrieken zijn de gedichten in alfabetische volgorde op schrijversnaam geplaatst. Over de geboorte, het lijden en het sterven van Christus is veel poëzie geschreven. Eigenlijk niet zo heel verwonderlijk want het begin en het eind van een leven op aarde is doordrongen van een (messiaans) mysterie dat het verstand te boven gaat. Vanuit deze gedachte valt de om- vang van de laatste rubriek – ‘Inspiratie en ontmoeting’ – even- eens te verklaren. Jan de Bas en Arie Bijl Ik blijf van hem dromen 12 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
A dvent Ik blijf van hem dromen 13 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Ik blijf van hem dromen 14 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
15 Kerstmis Klokken haalden mij uit de slaap vandaan: Kerstmis over den Haag om middernacht. Hij, die ik dagelijks te wezen dacht, trok uit mij weg en kwam alleen te staan. Ik keek tegen mijn eigen leven aan, alsof een ander het had doorgebracht. Een lege helderheid betrok de wacht tussen mij en het opgeschoven raam. De stad verstomde. Mijn verbeelding ging over de torens heen naar Bethlehem. 2000 jaren her is daar een kind zojuist geboren en de moeder windt het in een doek. De ezel en de man maken het nuchter mee. Een engel zingt. gerrit achterberg Ik blijf van hem dromen 15 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
16 1983 na Christus Terug in het dorp – in het huis – in de twaalfde eeuw de rotswand steekt de kamer in geschilferde, geroeste rib die ’s avonds in schaduw de sprong naar tafel waagt waaraan een klein meisje in een trance ver voor het alfabet jezus tekent aan het kruis. Waarom dat was en ook nog overal een man met spijkers door zijn handen hoelang dat duren zal. Met potlood krast ze haar bezwering en mompelt zacht het oergetal waarvan ook dit dorp werd afgeleid. Hij werd geboren in een stal, zeg ik de ezel staat er nog (of al) zijn vader was een timmerman zijn moeder wacht op hem in de kapel met zorgzaam uitgestrekte handen maar wil hij zelf nog wel, vraagt zij ‘geboren worden en dan zo...’ Ik blijf van hem dromen 16 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
17 Ze tekent verder, vraagt mij naar het woord voor dood dat eenmaal voorgeschreven een woord met ogen wordt die langzaam dichtgaan onder dunne wenkbrauwbogen. In een bed vol driftig doorgekraste spijkers slaapt een kind steeds zachter in. j. bernlef Ik blijf van hem dromen 17 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
18 Terug gestuurd Stel dat hij vandaag zou komen en vannacht geboren wordt, verborgen in een vrachtcontainer ergens op transport. Jozef heeft zijn laatste centen die hij zorgvuldig had gespaard, uitgegeven voor de grote reis aan een mensenhandelaar. Stel, zij worden dan gevonden bij een controle langs de weg, teruggestuurd over de grens, ze kennen heg noch steg. Stel, ze mochten even blijven, de douane omgekocht, zij vertellen van Herodes, hun verhaal wordt uitgezocht. Dat duurt een aantal jaren wachten in het AZC, intussen timmert Jozef aan de weg, Jezus zit al in groep twee. Ik blijf van hem dromen 18 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
19 Maria, zij gelooft in Hem met haar moederfantasie, maar zo’n merkwaardig vluchtverhaal, blijkt verspilde energie. Uiteindelijk wordt het niet geloofd, ze worden teruggestuurd. Dat hebben we dan ook weer gehad, ’t heeft veel te lang geduurd. arie de bruin Ik blijf van hem dromen 19 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
20 Ontwerp van een kerstgedicht Mijn hart, wil je nog steeds van engelen horen dat Jezus wordt vannacht opnieuw geboren, alsof een baby rose nog en zacht iets kan veranderen aan de wereldmacht? Hoe kun je dit aan kinderen vertellen die leren van bevrijding door rebellen? Klinkt ‘vrede op aarde’ niet als een verwijt aan armen die geloven in de strijd? O hart, dat dikwijls moe wordt te geloven, dat iets de wil is van de Heer hierboven, maar heimelijk blijft hunkeren naar het kind dat gaat bewijzen hoe Gods liefde wint. Hoor dichtbij reeds de taal der onverlaten: Herodes en zijn moordende soldaten fel jagend op de pasgeboren Heer. Mijn hart, blijf kind, geloof het telkens weer. frank daen Ik blijf van hem dromen 20 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
21 Geboorte Gods liefde op aarde neergedaald ligt in een stal op stro te slapen. De stille herders van de schapen zij hebben het alom verhaald. De ster staat boven Bethlehem. De Koningen uit het Oosten vonden een kind in windselen gewonden en os en ezel zien naar hem. Hier slaapt, der wereld toevertrouwd, die was vóór de aanvang van de tijden, het kind waarom Maria schreide, waarover elk de handen vouwt. ida gerhardt Ik blijf van hem dromen 21 | Elgraphic - Vlaardingen 02-10-19 12:45
Ik blijf van hem dromen Het leven van Jezus in gedichten Samengesteld door Jan de Bas en Arie Bijl Ik blijf van hem dromen Samengesteld door Jan de Bas en Arie Bijl Jezus. Wie kent hem niet! Ook dichters in Nederland en Vlaanderen hebben zich door hem laten inspireren. In deze bloemlezing volgen we het leven van Jezus van zijn geboorte in Bethlehem tot zijn dood aan het kruis op Golgotha. De samenstellers Jan de Bas en Arie Bijl hebben kasten met dichtbundels doorgespit om de mooiste Jezus gedichten uit de 20e en 21e eeuw bij elkaar te zoeken. Zij ontdekten dat Jezus op heel uiteenlopende wijze eigentijdse dichters heeft we ten te inspireren. Met gedichten van Marc van Biezen, Ria Borkent, Herman de Coninck, Peter du Gardijn, Gerrit Komrij, Delphine Lecompte, Herman Leenders, Renée van Riessen, Marjoleine de Vos, Rikkert Zuiderveld en vele anderen. Arie Bijl is neerlandicus en Jan de Bas is dichter. Ze stelden meerdere bloemlezingen samen, waaronder En wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren. Psalmen in gedichten vanaf 1900 (2010). De Bas – Ik blijf van.indd 1,3 01-10-19 15:44