Bekijk de tekstversie van dit leesfragment.Voor iedereen die de pijn, de tranen, de veroordeling, en de eenzaamheid kent door de greep van narcisme. boze buien. Ze ging zo nauwkeurig rekening houden met zijn wensen, dat ze zichzelf volkomen kwijtraakte. Als je in de greep bent (geweest) van iemand met een narcistische persoonlijkheid, weet je hoe verschrikkelijk dat is. Het brengt je in verwarring, je twijfelt voortdurend aan jezelf, je bent bang, eenzaam, ontregeld en ontredderd. Je denkt dat je gek wordt. Uiteindelijk maken de voortdurende twijfel aan jezelf en de angst voor het onvoorspelbare gedrag van die persoon met narcisme je helemaal kapot. De verhalen van mijn cliënten zijn dan ook schrijnend. Het kan gaan om allerlei relaties. Soms is iemand lang getrouwd (geweest) met een narcist, soms was een van de ouders narcistisch; soms ook heeft iemand een werk- of vriendschapsrelatie met een narcistisch persoon (gehad). In alle gevallen heeft het een enorme impact op je leven, op je zelfvertrouwen en op de manier waarop je in het leven staat. Ik zou willen dat ik in wat mildere bewoordingen over narcisme kon schrijven. Narcisten hebben namelijk een innerlijke pijn die hun handelen bepaalt. De ontwikkeling van narcisme en het gedrag dat daarbij hoort, hebben altijd een achterliggende oorzaak. In hoofdstuk 1 ga ik hier nader op in. Maar dat neemt niet weg dat hun gedrag in relaties vaak diepe sporen nalaat in de levens van hun slachtoffers. Het verwondt niet alleen de gevoelens van diegenen die in de greep van de narcist raken op het moment dat er iets voorvalt, maar het heeft veel diepergaande gevolgen. Het verwondt hun identiteit. Zelf ken ik de gevolgen van een relatie met een narcist helaas ook maar al te goed. Ik heb er in mijn leven verschillende keren mee te maken gehad, zowel privé als op mijn werk. Ik was nog een jonge vrouw toen het mij voor de eerste keer overkwam. Ik werd verliefd op iemand die mij steeds vaker slecht behandelde, zowel mentaal als fysiek. Het verraderlijke is, zoals ik ook heb ervaren, dat je denkt dat je met een normaal gezond iemand te maken hebt. Als je een klik voelt, schenk je die persoon je vertrouwen en daar gaat het mis. Ik dacht: hij is mijn soulmate, hij begrijpt me volkomen en is zo romantisch en lief! Elke keer had hij nieuwe verrassingen. Een weekendje weg, een prachtige Maar zodra we getrouwd waren kreeg hij �eeds meer la� van boze buien. Dan kon hij zomaar vanuit het niets ontplo�en, om kleine dingen. Als ik bijvoorbeeld de eieren te hard had gekookt of iets niet op dezelfde plek had Ik snapte er niets van, maar ik merkte wel dat ik �eeds meer ging opletten om alles goed te doen en hem niet boos te maken. Dat hielp echter helemaal niets; zijn plotselinge woedeaanvallen werden alleen maar erger. Dan schold hij mij uit. Op den duur was ik doodsbang voor hem. Dit is het verhaal van een cliënte van mij, dat ze vertelde in mijn coaching-praktijk. Het verhaal van iemand die getrouwd was met een narcist. In het begin voelde ze zich geliefd en bijzonder. Maar na verloop van tijd ging de relatie steeds meer om hem draaien en werd ze bang voor zijn 9 Inhoud Wat is narcisme? Hoe raak je in de greep? Hoe verloopt zo’n relatie? Manipulaties en de gevolgen Herkenning van narcistische acties en je eigen reacties Je losmaken van een narcist De pijn na het leven met een narcist Helen na een relatie met een narcist Valstrikken tijdens je herstel Uit de greep! delen. Voor mensen met deze stoornis is het bijna onmogelijk om bij hun innerlijke pijn te komen. Er is dan ook vaak geen diagnose. Daardoor weet deze persoon niet dat er sprake is van narcisme, en zijn omgeving evenmin. In het antisociaal/psychopathische type dat in de DSM-5 is beschreven, wordt vaak de ‘openlijke narcist’ herkend. Maar er is nog een ander type, namelijk de ‘verborgen of stille narcist’. Ook zijn er mensen die ‘slechts’ narcistische trekken hebben. Doordat hun andere kenmerken ook gedeeltelijk onder een of meerdere van de andere persoonlijkheidsstoornissen kunnen vallen, is het bij hen nog lastiger te zien of het om narcisme gaat. Ze worden vaak niet als zodanig herkend. Bovendien zijn manipulatie en ‘onder de radar opereren’ juist de instrumenten van de narcist. Narcisme is dus moeilijk te traceren, zelfs door een therapeut of andere hulpverlener. NPS wordt veroorzaakt door een stuk innerlijke pijn; later in dit hoofdstuk ga ik daar dieper op in. Gedreven door deze innerlijke pijn zal iemand met NPS proberen de hulpverlener een rad voor ogen te draaien, waardoor diagnostiek lastig wordt. Wat zijn eigenschappen waaraan je iemand met narcisme zou kunnen herkennen? Een persoon met narcisme:komt op het eerste gezicht charmant over, met veel zelfvertrouwen en eigenwaardeheeft een gebrekkig zel nzichtschiet snel in de verdediginguit weinig of geen gevoeltoont weinig of geen spontaniteitheeft moeite met het verouderen van het eigen uiterlijkvertoont egocentrisch gedragtoont zich vaak overdreven positief komt vaak ongeïnteresseerd over op anderengeeft vaak blijk van grootheidswaanzinheeft een enorme onzekerheid vanbinnenwil wel liefde ontvangen, maar kan die vaak niet geven 15 In de DSM-5 (V), het ‘diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische stoornissen’ staan verschillende typen persoonlijkheids-stoornissen beschreven. In deze vijfde editie is er voor het eerst een nieuwe indeling gemaakt in de persoonlijkheidsstoornissen. Er worden vijf basistypen benoemd: Het vermijdende type: is geremd in het aangaan en onderhouden van relaties en contacten. Er is verlegenheid en angst voor afwijzing. Het borderline type: impulsief, heeft een gevoel van leegte, angst voor afwijzing en heeft moeite met het tonen van affectie. Het antisociaal/psychopathische type: is arrogant, heeft een opgeblazen gevoel, is egocentrisch, maakt misbruik van anderen. Het schizotypische type: heeft merkwaardige gedachten en spraak, is zonderling, heeft eigenaardige overtuigingen. Het obsessief-compulsieve type: is extreem koppig, detailgericht, moralistisch en rigide. Daarna volgt een niveau-indeling van één tot en met vijf, die duidelijk maakt in welke mate iemand voldoet aan de beschrijving van de persoonlijkheidsstoornis. Daarbij geeft één aan dat er geen overeenkomst is en vijf dat er een zeer goede overeenkomst is; dat de patiënt een voorbeeld van dit type mag heten. Vervolgens zijn er nog zes ‘persoonsdomeinen’ van persoonlijkheids-trekken, waaraan, samen met 37 verschillende persoonlijkheidsfacetten, het disfunctioneren van de persoonlijkheid in kaart kan worden gebracht. De narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) wordt dus niet meer direct benoemd. Als we afgaan op de typen die beschreven worden, valt de narcistische persoonlijkheid waarschijnlijk onder het antisociaal/psychopathische type. De diagnose mag overigens alleen gesteld worden door een psychiater of psycholoog. Uit het bovenstaande blijkt dat de diagnostiek niet eenvoudig is. Dat begint al bij het feit dat iemand met narcisme zich niet graag laat behan 14 Premier Rutte zei eens in een interview: ‘We leven in het tijdperk van de dikke ikken. ’ Het lijkt erop dat hij gelijk heeft. Het is een narci�isch tijdperk, zeggen we dan, waarin het bij veel mensen meer en meer om henzelf draait. Daarvoor wordt gemakkelijk de aanduiding ‘narcisme’ gebruikt, een woord dat we �eeds vaker horen. Maar wat ís narcisme eigenlijk? Het lijkt gemakkelijker om de term te gebruiken dan om precies te beschrijven wat die Geregeld hoor ik mensen het woord narcisme gebruiken waar ze iemand willen typeren die egoï�isch handelt. Toch is dat iets heel anders. Hoewel het aantal mensen groeit dat weleens van narcisme gehoord heeft, weten de mee�en toch niet wat het werkelijk inhoudt. Daarom wil ik graag beginnen met een uitleg wat narcisme nu eigenlijk is. Dit boek is in de eerste plaats bestemd voor mensen die met narcisme te maken hebben of hadden en er daarom al meer van weten, maar het wordt wellicht ook gelezen door anderen die die ervaring niet hebben. Gewoon uit interesse, of misschien wel omdat ze betrokken zijn bij iemand die slachtoffer van narcisme is. 1. Wat is narcisme? 13 kunnen nooit zichzelf zijn en vallen uiteindelijk altijd door de mand. 12 Eerst is er niets te merken. Maar als de band stevig genoeg is, worden beetje bij beetje je persoonlijkheid en je gevoel van eigenwaarde afgebroken. Meestal gaat de narcist daarbij heel subtiel te werk. Er was van mijn zelfvertrouwen weinig meer over toen de relatie stopte. Het heeft mij lange tijd gekost om daarvan te herstellen. Ik dacht: ‘Dat gaat mij nooit meer gebeuren. Voortaan herken ik zo iemand op een kilometer afstand. ’ Maar jammer genoeg is het me toch nog vaker overkomen. Hoe dat kan? Dat leg ik je graag uit in dit boek. Doordat het mezelf een aantal malen overkwam, weet ik hoe moeilijk het is om los te komen uit een narcistische relatie van welke aard dan ook. Toen ik bovendien van mijn cliënten hun pijnlijke verhalen hoorde, besloot ik om dit boek te schrijven. Er zijn natuurlijk meer boeken over narcisme. Ik ben zelf gelovig en veel van mijn cliënten ook, daarom vind ik het belangrijk om vanuit christelijk perspectief over dit onderwerp te schrijven. Door de verhalen die ik in mijn praktijk hoor en de onvoorstelbare pijn die daaruit spreekt (en die ikzelf ook zo goed ken), wil ik graag meer bekendheid geven aan het verschijnsel narcisme en de gevolgen van een relatie met een narcist. Als je weet of vermoedt dat jij in een narcistische relatie zit of hebt gezeten, of je meer over dit onderwerp wilt weten, dan is dit boek voor Via de vragen en schrijfopdrachten na elk hoofdstuk kun je ontdekken wat dat voor jou persoonlijk betekent. Ik hoop dat het je zal helpen om een narcistische persoonlijkheid te herkennen, dat je gaat begrijpen hoe het komt dat juist jij het slachtoffer daarvan werd en ook waarom het nog ingewikkelder is wanneer je chris Maar vooral hoop ik dat je kunt loskomen uit de greep van het narcisme, zodat je mag herstellen en weer voluit durft te leven wie je werkelijk bent! 佶敲整湴獴慡渠敮湴睩歫敬敮⁶慮敮慲捩獴楳捨攠灥r獯潮汩橫桥楤s獴潯r湩猠穩橮⁶敥氠瑨敯物旫渮⁏湤敲穯敫敲猠穩橮整慡rov敲o朠污湧楥琠敥湳⸠䑥潲穡慫楧琠湡慲汬攠w慡r獣桩橮汩橫桥楤渠敥渠捯浢楮a瑩攠v慮 扩潬o杩獣桥Ⱐ敲f敬楪k攠敮⁰獹捨潬o杩獣桥慣瑯r敮⁰汵猠楮癬潥摥渠畩琠橥 潭ge癩湧. 啩琠潮摥牺潥k敮汩橫琠摡琠敲敮獥渠穩橮整 乐匠摩攠敥渠浯敩汩橫攠橥畧搠桥b扥渠g敨慤渠湡r捩獭攠桥b扥渠潮瑷楫k敬搬慡爠敲⁺楪渠潯欠v敲桡汥渠v慮慲捩獴敮楥Ⱐv慮畩琠桥琠潯杰畮琠v慮敮湤敲Ⱐ敥渠湯r浡汥敵杤eb扥渠g敨慤⸠ Hoe ontstaat narcisme? 䅬猠橥⁺漠摥敮浥rk敮敥獴Ⱐ穯甠橥畮湥渠摥湫敮a琠楥摥爠浥湳⁷敬 敥渠湡r捩獴楳捨瑵歪攠楮⁺楣栠桥敦琮⁁汳攠w敲k敬楪欠浥敲摥r攠k敮浥rk敮⁶慮整楥牢ov敮敮潥浤攠物橴橥敲k敮琠敮慮朠扥湴a琠橥⁺敬f 湡r捩獴敮琬猠桥琠g潥搠潭a琠獥物敵猠瑥敭敮渠桵汰⁴攠穯敫敮⸠䵡慲敥猠敥r獴o朠ev敮⁶敲摥rⰠw慮琠慬猠橥攠敲⁺潲g敮v敲慡歴Ⱐ穯甠摡琠慬畮湥渠扥瑥k敮敮a琠橥敥渠湡r捩獴敮琮 䥮摥r摡慤 楳 楥摥爠v慮 潮猠w敬敥湳 敧濯獴楳捨 潦 慲rog慮琬 潦 睩氠gr慡朠g敺楥渠敮ew潮摥r搠w潲摥渮⁔潣栠浡慫琠摡琠橥o朠湩整敮慲捩獴. 婥汦慮摥氠楫⁷敬敥湳g濯獴楳捨渠v潥氠浥慡爠摡渠獣桵汤楧v敲Ⱐ潭摡琠楫⁷敥琠摡琠wa琠楫潥 湩整潥搠楳⸠䑡琠穩琠楮敤敲敮猠敮潯r琠扩樠摥潲浡汥湮敲汩橫攠w潲獴敬楮朠瑵獳敮潥搠敮w慡搮䑡琠楳⁰r散楥猠桥琠v敲獣桩氮⁍敮獥渠浥琠湡r捩獭攠w整敮⁷敬楳w慡爠摡琠wa琠穥 摯敮 湩整 g潥搠楳Ⱐ浡慲 浩獳敮 摥 捡灡捩瑥楴 潭 穩捨 摡慲 獣桵l摩朠ov敲⁴攠v潥汥渮⁚攠桥b扥渠摵猠敥渠ge扲敫歩朠晵湣瑩潮敲敮搠gew整敮⸠婥畮湥渠穩捨汥捨琠楮汥v敮渠敥渠慮摥爠敮敲k敮湥渠潯欠桵渠敩g敮 慡湤敥氠楮敮楴畡瑩攠湩整⸠䕲猠摵猠敥渠ge扲敫慮浰a瑨楥渠慡渠 Ben ik narcist? Waardoor die toename komt, is niet helemaal duidelijk. Wel wordt er gedacht aan de enorme gewenstheid van kinderen, het prinsen- en prinsessengedrag en de steeds meer individualistisch wordende maatschappij. 17 wil vaak bevestigd worden als mens wil vaak bevestigd worden om zijn of haar dadenmaakt zich geen zorgen om anderen, alleen om zichzelfvindt zichzelf bijzonder en uniekwil alleen omgaan met mensen die ook ‘geweldig en bijzonder’ zijnontkent de eigen problemenheeft een slecht inlevingsvermogenlaat zichzelf niet zien aan de wereld, maar toont een bedacht imagois overgevoelig voor kritiekkan zich slecht inleven in anderenheeft geen gevoelsempathievindt zichzelf niet goed genoegvindt een ander niet goed genoegwordt depressief of woedend bij soms kleine tegenslagenschept vaak op over eigen prestatieshaalt prestaties van anderen naar benedenis jaloersheeft een afwijkend slaap- en leefritmeheeft een gebrekkige gewetensfunctieis niet in staat duurzame relaties te onderhoudenheeft obsessieve fantasieën over ideale ‘ik’ en ideale situatiesis onbetrouwbaar; wel woorden maar geen dadenneemt geen verantwoordelijkheid voor eigen gedraggeeft altijd anderen de schuld van wat misgaatzoekt zelden hulp voor eigen probleemgedragvoelt zich innerlijk leegis emotioneel onderontwikkeldvoelt zich superieur ten opzichte van anderen Er zijn meer mannen dan vrouwen met narcisme, hoewel ook de laatste categorie groeit. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat vermoedelijk 0, 1 procent tot 3, 9 procent van de mensen NPS heeft en dat het aantal groeiende is. Ook toont wetenschappelijk onderzoek aan dat er onder jongeren een toename is van narcisme en narcistische trekken. Sommigen spreken zelfs van een epidemie als het over narcisme gaat. 16