4 INHOUD Lichaamstekens interpreteren De cyclische veranderingen van cervix slijm, basale lichaamstempera- tuur en andere lichaamstekens geven je heel wat informatie over je lichaam en je individuele vruchtbaarheid en ondersteunen je zo bij je gezinsplan- ning. Ons lichaam Weet je al voldoende over je lichaam, zijn vruchtbaarheidsprocessen en tekens? Leer met je lichaam te commu- niceren en zijn signalen te vertrouwen. Deze ervaringen vormen de basis voor de toepassing van natuurlijke metho- den voor gezinsplanning. 6 Voorwoord bij de nieuwe druk 7 Voorwoord bij de eerste druk 9 Wat is natuurlijke gezinsplanning? 10 Bewust vruchtbaar zijn 11 Gezond, relationeel en betrouwbaar 13 Zwanger worden met Sensiplan 13 Lichaamssignalen beter herkennen 14 Een nieuwe weg met z’n tweeën 14 Over de geschiedenis van de natuurlijke methoden 17 Ons lichaam 18 Vruchtbaarheid bij vrouwen en mannen 18 Gemeenschappelijke vruchtbaarheid 19 De vrouwelijke geslachtsorganen 21 De mannelijke geslachtsorganen 22 De vrouwelijke cyclus 25 De weg van de zaadcellen in het vrouwelijk lichaam 27 Bevruchting, innesteling en zwangerschap 28 Cyclusvormen in het leven van een vrouw 29 Van meisje tot vrouw 30 De variabele eirijpingsfase 32 De stabiele gelelichaamsfase 33 Monofasische cycli 35 Lichaamstekens waarnemen en interpreteren 36 De lichaamssignalen 36 De cycluskaart 38 De menstruatie 39 Het cervixslijm 39 Het cervixslijm waarnemen 40 Uiterlijk van het cervixslijm 44 Noteren op de cycluskaart 45 De cervixslijmpiekdag 48 De temperatuur 48 Hoe wordt de basale temperatuur gemeten? 50 Bijzonderheden bij digitale thermometers 52 Storingen en bijzonderheden 57 Veranderingen van de baarmoederhals 58 Zelfonderzoek 60 Noteren op de cycluskaart 61 Andere tekens in de cyclus Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 4 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 4 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
SPECIAAL 65 De methode – sensiplan® 66 Hoe werkt de methode? 66 De onvruchtbare fase na de eisprong 66 Hoe wordt de temperatuurstijging bepaald? 67 Werkwijze 70 Hoe wordt de cervixslijmpiekdag geïnterpreteerd? 72 Begin van de onvruchtbare fase na de eisprong 73 Noteren op de cycluskaart 74 De onvruchtbare fase aan het begin van de c yclus 74 De min-8-regel 75 Noteren op de cycluskaart 78 Voor beginners: de 5-dagen-regel 82 Uitzonderingsregel bij een beschikbare menstruatie kalender: de min-20-regel 82 De interpretatie van de waarnemingen aan de baarmoederhals 5 INHOUD De methode – sensiplan® Sensiplan is een sympto-thermale methode. Begin en einde van de vrucht bare fase worden door de combi- natie van verschillende lichaamstekens bepaald. Deze tekens bevestigen elkaar wederzijds in dubbele controle. Dat maakt Sensiplan zo betrouwbaar. 61 Borstsymptoom 61 Ovulatiepijn 62 Tussenbloeding 62 Overige symptomen 63 Veranderingen van het libido 65 De methode – sensiplan® 66 Hoe werkt de methode? 84 De betrouwbaarheid van sensiplan® 84 Hoe wordt de betrouwbaarheid van een methode voor gezinsplanning gemeten? 85 Hoe betrouwbaar is Sensiplan bij correct gebruik? 85 Welke factoren beïnvloeden de betrouwbaar- heid? 87 Kinderwens 87 Sensiplan kan helpen om zwanger te worden 89 Lichaamssignalen en vruchtbaar venster 90 Seks: hoe vaak? 90 Het vaststellen van een zwangerschap 93 Bijzondere levensfasen 94 Sensiplan na hormonale anticonceptie 96 Methoderegels na hormonale anticonceptie 98 Sensiplan na een geboorte en in de borstvoedings periode 98 Geen of gedeeltelijke borstvoeding 98 Borstvoedingsperiode 100 Waarneming van de lichaamstekens in de borstvoedingsperiode 108 Sensiplan in de overgangsjaren 108 Subjectieve aanwijzingen 110 Objectieve veranderingen van de lichaams- tekens 113 Methoderegels in de overgangsjaren 115 Verdere informatie voor jou 115 Hoe kun je Sensiplan leren? 117 Woordenlijst 119 Literatuurtips 121 Trefwoordenlijst Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 5 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 5 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? 9 V ooral vrouwen zijn geïnteresseerd in de alternatieven voor hun anticoncep- tie. Steeds opnieuw worden zij met hun lichaam geconfronteerd door hun natuur- lijke cyclus, door menstruatie, zwanger - schap en geboorte. Wellicht gaan zij daarom eerder op zoek naar wegen om in harmonie met zichzelf en hun lichaam te leven. Maar ook steeds meer mannen staan open voor een alternatieve omgang met hun eigen natuur, en ook zij willen meer weten over de verschillende moge- lijkheden. Het is dan ook begrijpelijk dat steeds meer vrouwen en mannen op zoek gaan naar een methode voor gezinsplanning die gezond, betrouwbaar en natuurlijk is, én die hun de mogelijkheid biedt om bewust met hun vruchtbaarheid om te gaan. Dit houdt de mogelijkheid in om zowel een zwangerschap met zekerheid te voorko- men, of juist een kinderwens te vervullen. Bovendien worden steeds meer mensen zich ervan bewust dat gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen niet pas begint bij het verdelen van huishoudelijk werk, maar al vorm krijgt in de beleving van seksualiteit en relatie. Natuurlijke gezins- planning maakt het voor vrouwen en man- nen mogelijk om hun vruchtbaarheid te begrijpen, er bewust mee om te gaan en er samen verantwoordelijkheid voor te dra- gen. Bezig zijn met natuurlijke gezinsplanning leidt als vanzelf tot meer inzicht in de wer- king van je eigen lichaam en maakt je bewust van je levensstijl in relatie tot vruchtbaarheid. Je krijgt onderbouwde kennis van de biologische structuren en fysiologische gebeurtenissen in het mense- lijk lichaam en inzicht in de verschillende invloeden en storingsfactoren in de maan- delijkse cyclus. En je leert de natuur de nodige ruimte te geven en haar door je levensstijl blijvend te ondersteunen. Misschien is het deze combinatie van deel- hebben aan de natuur en de mogelijkheid om meer te weten te komen over je eigen vruchtbaarheid, die bij jou de interesse voor natuurlijke gezinsplanning heeft gewekt. Wat is natuurlijke gezinsplanning? De afgelopen dertig jaar heeft de klassieke geneeskunde zich meer voor natuurlijke en alternatieve gezondheidsbehandelingen opengesteld en haar aanbod uitgebreid en aangepast aan het nieuwe gezondheids- bewustzijn. Vertrouwen in de helende kracht van de natuur speelt daarbij een grote rol, evenals aandachtig luisteren naar het eigen lichaam. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 9 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 9 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
10 WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? Misschien is het deze meerwaarde, samen met de noodzakelijke vaardigheden die je verwerft, die je enthousiast maken voor Sensiplan als natuurlijke methode voor gezinsplanning. Sensiplan. Sensiplan is meer dan een betrouwbare methode voor gezinsplan- ning. Deze methode maakt bewustere lichaamswaarneming mogelijk, geeft toe- gang tot de kennis van de eigen vrucht- baarheid, helpt om de cyclus beter te begrijpen, is vrij van bijwerkingen en helpt bij een kinderwens. Sensiplan is een methode voor gezinsplanning die het relatieaspect beklemtoont en die in alle levensfasen en dagelijkse situaties bruik- baar is. ●maakt alle zintuigen gevoelig voor het eigen lichaam en maakt vrouwen vertrouwd met de stille taal van hun lichaam. ●biedt een beter begrip van de eigen cyclus en geeft nuttige informatie bij mogelijke cyclusstoringen. Daardoor worden foute aannames verbeterd en vermeende ziekten gerelativeerd. ●opent een nieuw bewustzijn voor vruchtbaarheid (fertility awareness ) en verbindt als vanzelfsprekend de beleving van de vruchtbaarheid met de verschil- lende levensfasen. Dat maakt natuurlijke gezinsplanning ook interessant voor jonge meisjes, en vrouwen die geen relatie hebben. ●helpt vrouwen en paren om hun kinder wens te vervullen: door waar- neming van de vruchtbaarheidstekens wordt de meest vruchtbare fase herkend. ●biedt nuttige diagnostische aanwijzin- gen wanneer de kinderwens niet onmiddellijk gerealiseerd wordt. ●maakt het betrouwbaar vermijden van een zwangerschap mogelijk. KENNIS Natuurlijke gezinsplanning … Bewust vruchtbaar zijn Sensiplan is een methode waarmee je leert om de lichamelijke veranderingen in de loop van de cyclus waar te nemen, om zo de vruchtbare en onvruchtbare dagen te bepalen. Zo kun je vaststellen wanneer je gemeenschap kunt hebben en wanneer niet, al naargelang je een zwangerschap wenst of juist niet. De belangrijkste lichaamssignalen waarop Sensiplan gebaseerd is, zijn de verande- ringen in het cervixslijm (sympto-) en de verandering in de lichaamstemperatuur (-thermaal). Daarom wordt ze ook een sympto-thermale methode genoemd. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 10 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 10 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? 11 Voor veel vrouwen die beginnen met de waarneming van hun cyclisch optredende lichamelijke veranderingen, lijkt het aan- vankelijk bijna onmogelijk om hun eigen vruchtbaarheid aan de hand van lichaams- tekens nauwkeurig te bepalen. Maar waar- om eigenlijk? Veel lichaamssignalen zoals honger, dorst en vermoeidheid nemen we dagelijks als vanzelfsprekend waar. Vanwege hun vitale belang zijn ze zo intens, dat we ze niet kunnen negeren en er noodzakelijkerwijs op moeten reageren. Van andere signalen zijn we ons niet zo bewust als we niet heb-ben geleerd erop te letten, bijvoorbeeld de regelmatig terugkerende veranderingen in het lichaam van de vrouw. Omdat die sig- nalen zich slechts heel zachtjes aandienen, merken veel vrouwen ze niet op en bren- gen ze die ook niet in verband met hun vruchtbaarheid. Sensiplan helpt vrouwen vertrouwd te maken met de cyclische gebeurtenissen en zo open te staan voor de lichamelijke en emotionele veranderingen die met hun cyclus en vruchtbaarheid samenhangen. Ze leren deze beter te begrijpen en bewust waar te nemen. Gezond, relationeel en betrouwbaar Onderzoek naar de redenen om een methode voor gezinsplanning te kiezen toont aan dat meestal de volgende facto- ren van betekenis zijn: betrouwbaarheid, mogelijke bijwerkingen en relationele redenen. Ondanks het ruime aanbod aan methoden is ongeveer één op de drie vrouwen min of meer ontevreden met haar huidige methode. Redenen hier - voor zijn onder meer angst voor verwach- te en werkelijke bijwerkingen, te omslach- tig gebruik, invloed op de emoties en gebrek aan inbreng van de partner. Dat betekent dat de keuze voor een bepaalde vorm van gezinsplanning meer is dan alleen maar een methodekeuze. Elke vrouw en elke man leggen daarin hun eigen accenten, voor zichzelf en gemeen- schappelijk als paar. Gezondheid. Gezondheid is een kostbaar goed. Niemand wil zijn lichaam onnodig schade toebrengen of extra belasten, bij- voorbeeld door medische onderzoeks- en behandelmethoden, het gebruik van ver- vuilende materialen of door ongezonde voeding en gebrek aan beweging. Er is een enorme behoefte aan middelen en metho- den zonder bijwerkingen, die bovendien het milieu niet belasten. Op het gebied van gezinsplanning is Sensiplan een reëel alternatief, dat gegarandeerd gezond en vrij van bijwerkingen is. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 11 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 11 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
12 WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? Relatie. Gezinsplanning komt meestal nog op de schouders van de vrouw neer. Er zijn nauwelijks stellen van wie de man de verantwoordelijkheid neemt op dit gebied. Vooral jonge vrouwen verwachten meer betrokkenheid en verantwoordelijk- heid van hun partners. Vruchtbaarheid is gemeenschappelijk en kan nooit alleen, maar enkel met z’n tweeën vorm krijgen. Daarvoor levert natuurlijke gezinsplan- ning de noodzakelijke kennis en de juiste argumenten. Dat is een bijkomende meer- waarde van Sensiplan. Zekerheid. Wat heb je aan de grootste inspanning, als het resultaat uiteindelijk niet klopt? Daarom is een van de belang- rijkste eisen aan elke methode voor gezinsplanning een zo hoog mogelijke betrouwbaarheid. De natuurlijke methode Sensiplan is in de afgelopen dertig jaar grondig wetenschappelijk onderzocht. Daarbij is aangetoond dat Sensiplan tot de meest betrouwbare methoden voor gezinsplanning behoort. Wel op voor- waarde dat ze juist aangeleerd en conse- quent toegepast wordt. Dat is nog een meerwaarde. In dit boek wordt de basis van de methode uitgelegd, maar wil je zeker zijn van de hoge betrouwbaarheid, leer dan Sensiplan van een gecertificeerd consulent. Op de Sensiplan-sites hieronder vind je de adressen van gecertificeerde consulenten in je buurt, literatuurtips, actuele informatie rond natuurlijke gezinsplanning, cursussen en cycluskaarten voor het noteren van je eigen waarnemingen. De basis voor de Sensiplan- cursussen is dit handboek en het bijbehorende werkboek Natuurlijk & zeker. NFP-Nederland NFP-Vlaanderen Ruitendwarsweg 1 Boechoutselei 1 NL-8035 RH Zwolle BE-2640 Mortsel 038-3868540 Tel.: 03 455 16 97 www.sensiplan.nl www.sensiplan.be [email protected] [email protected] KENNIS Advies en ondersteuning Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 12 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 12 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? 13 Sensiplan is ook voor stellen met een kin- derwens een goed hulpmiddel. De laatste jaren is het kinderwensspreekuur in de verloskunde steeds belangrijker geworden. Daar wordt onder meer gesproken over de juiste timing, de zorg voor een complete en normale cyclus en de kansen op een snelle zwangerschap. Ook binnen het kinderwensspreekuur heeft de natuurlijke gezinsplanning haar plaats gevonden. Dat is logisch, omdat ze het noodzakelijke vruchtbaarheidsbewust- zijn stimuleert, de bijbehorende kennis over de biologische feiten bij het ontstaan van een zwangerschap doorgeeft en de kans biedt om een zwangerschap gericht na te streven (zie blz. 87). Daarmee is Sensiplan niet alleen een methode die vrouwen helpt om een zwan- gerschap bewust te vermijden, maar ook een – soms al lang aanwezige – kinder- wens te vervullen. Zwanger worden met Sensiplan Lichaamssignalen beter herkennen Om natuurlijke gezinsplanning betrouw- baar toe te passen, is niet alleen de juiste kennis nodig van biologische feiten en natuurlijke gebeurtenissen in het lichaam van man en vrouw, maar het betekent ook een leertraject om met de waarneming en interpretatie van de lichaamssignalen ver- trouwd te raken. In onze moderne – vaak digitale – wereld zijn we het niet meer gewend om de signa- len van ons lichaam bewust waar te nemen. Neem daarom de tijd om jezelf vertrouwd te maken met de methode en je lichaam in zijn veelvuldige uitingsvormen beter te gaan begrijpen. Laat deze ervarin- gen toe en vertrouw op je eigen gevoel. En vooral: aarzel niet om je verder te laten informeren als je problemen tegenkomt of bepaalde onderdelen van de methode niet goed begrijpt. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 13 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 13 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
14 WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? De stap naar natuurlijke gezinsplanning en het beleven van de eigen vruchtbaarheid is voor veel vrouwen, maar ook voor man- nen, een nieuwe ervaring. Opeens worden nieuwe en ongewone waarnemingen en lichaamsaanrakingen noodzakelijk. De eigen vruchtbaarheid wordt – misschien wel voor het eerst – bewust beleefd. Gesprekken over ‘willen we, kunnen we?’ worden noodzakelijk en beïnvloeden het dagelijks leven. Dat kan voor sommige paren een uitdaging worden. Een natuurlijke methode schikt zich immers niet naar de wensen van het moment, maar volgt het natuurlijke biolo- gische proces. Hoe de vruchtbare periode wordt ingevuld is verschillend en heel divers. Elk paar zal zijn eigen weg hierin moeten zoeken en vinden. Niet zelden ontstaat er een accent- verschuiving in de relatie en in de seksuali- teitsbeleving. De wens om elkaar iets goeds te bieden en nabijheid te ervaren, doet beiden creatief worden in het samen- zijn. Dit biedt de mogelijkheid om het palet van de lichamelijke tederheid te ver- breden en te intensiveren. Een nieuwe weg met z’n tweeën Over de geschiedenis van de natuurlijke methoden De idee van de cyclische vruchtbaarheid van de vrouw is al heel oud. De eerste aan- tekeningen hierover vinden we al terug bij de beroemde filosofen uit de antieke oud- heid en in de joodse geschriften. Kalendermethode. De eerste weten- schappelijke inzichten over de vruchtbare periode vinden hun oorsprong bij de gynaecologen Ogino ( Japan) en Knaus (Oostenrijk), die in de jaren dertig van de twintigste eeuw onafhankelijk van elkaar ontdekten dat de eisprong twaalf tot zes- tien dagen vóór de volgende menstruatie valt. De regels die zij opstelden, bepaalden de onvruchtbare dagen op basis van de lengte van de voorafgaande cycli (kalen- dermethode). Deze methode is echter zo onbetrouwbaar, dat ze niet meer wordt aanbevolen. Temperatuurmethode. De veel betrouw- baardere temperatuurmethode is geba- seerd op de veranderingen in de lichaams- temperatuur in de loop van de cyclus van de vrouw. Een samenhang met de eisprong werd voor het eerst door de Nederlander Van de Velde vermoed. De eerste die aan- raadde om deze veranderingen voor gezinsplanning te gebruiken, was de Duitse pastoor Wilhelm Hillebrand, rond 1935. In 1954 publiceerde de Duitse gynaecoloog Gerhard Döring een korte, eenvoudige leidraad bij de tempe ratuurmethode en maakte die zo op grote schaal bekend. Ovulatiemethode. De ovulatiemethode of cervixslijmmethode van de Australische neuroloog John Billings, ontwikkeld rond 1960, is uitsluitend gebaseerd op de zelf- waarneming van het baarmoederhalsslijm. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 14 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 14 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35
WAT IS NATUURLIJKE GEZINSPLANNING ? 15 Zij geldt naar onze huidige hoge normen als te onbetrouwbaar. Daarom wordt afgeraden om deze methode alleen te gebruiken. Sympto-thermale methode. De sympto- thermale methode combineert de waarne- mingen van de lichaamstemperatuur en het cervixslijm. De Oostenrijkse arts Josef Rötzer maakte ze voor het eerst in 1965 bekend. In 1981 werd in Duitsland de Arbeitsgruppe NFP opgericht. Het project werd van 1984 tot 1991 door het Bonds- ministerie voor het Gezin gesubsidieerd. Door dit modelproject werd de basis gelegd voor de sympto-thermale methode Sensiplan, die vandaag in meerdere landen wordt aangeboden en die je in dit boek beschreven vindt. Eind jaren tachtig hebben NFP-Vlaande- ren en NFP-Nederland de kennis uit Duitsland kunnen opnemen in gelijksoor- tige organisaties en het Duitse materiaal vertaald. In de Duitse methode komen elementen van andere natuurlijke metho- den samen, die verbonden zijn met namen van NFP-pioniers zoals Döring, Rötzer, Billings, Thyma en Flynn. Het modelpro- ject werd medisch en pedagogisch-psy- chologisch begeleid door een interdiscipli- naire wetenschappelijke werkgroep. De medewerkers hieraan behoorden tot ver- schillende universiteiten. Het project werd centraal gecoördineerd door de universi- teit van Düsseldorf. Huidige situatie Momenteel beschikken zowel NFP-Neder- land als NFP-Vlaanderen over consulen- ten in verschillende regio’s van het land (zie blz. 12). Het wetenschappelijk onder- zoek gebeurt tegenwoordig aan de univer- siteit van Heidelberg onder leiding van prof. Thomas Strowitzki in samenwerking met de sectie Natuurlijke Fertiliteit van de Duitse Vereniging voor Gynaecologische Endocrinologie en Fertiliteitsgeneeskunde (GGEF). De kwaliteit van de consulenten- opleiding in Vlaanderen wordt gecontro- leerd door de dienst Gynaecologie van het UZ Gasthuisberg (KU Leuven). In Neder- land wordt deze gecontroleerd door een aan Sensiplan gelieerde gynaecoloog. Talrijke, vooral recente publicaties in gynaecologische tijdschriften hebben ertoe bijgedragen om de kennis van de methode van de Arbeitsgruppe NFP in toenemende mate in de praktijk van gynaecologen in te voeren. Sensiplan . Omdat er de laatste jaren op het vlak van natuurlijke methoden wereld- wijd vele nieuwe ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, waardoor een zekere onoverzichtelijkheid is ontstaan met betrekking tot de kwaliteit, de bruikbaar- heid en vooral de betrouwbaarheid van de verschillende methoden, draagt de NFP- methode van de Arbeitsgruppe NFP sinds de herfst van 2010 de naam sensiplan ®. Deze naam is niet alleen in Europa, maar ook in de VS, China en andere landen beschermd. De naam Sensiplan zal ertoe bijdragen dat binnen het veelvuldige aan- bod – vooral ook bij wetenschappelijke publicaties over de door de Arbeitsgruppe NFP ontwikkelde en aangeboden natuur- lijke methode – de onderzoeksresultaten en de informatie eenduidig zijn. Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 15 Natuurlijk en Zeker_Handboek_2019_def.indd 15 21-08-19 14:35 21-08-19 14:35