Op weg naar de grote morgen

Woord vooraf e toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Opmerkingen van deze strek-king zijn regelmatig links en rechts om ons heen te horen. Wat de toe-komst betreft zijn veel mensen pessimistisch gestemd. Bij navraag naarde oorzaken van dat pessimisme wordt doorgaans gewezen op de bedrei-gende ontwikkelingen die zich wereldwijd voordoen in onze tijd. Veel-besproken is bijvoorbeeld het vraagstuk van de migratie. Wanneer zal devluchtelingenstroom eindelijk eens ophouden? En hoe moet het met devele duizenden ontheemden die nog altijd vastzitten in kampen? Vrijweldagelijks berichten de media ook over de problemen rond het klimaat. Zullen er oplossingen gevonden worden voor de toenemende opwarmingvan de aarde? En zullen regeringen zich werkelijk houden aan de onder-linge afspraken die zij maakten? Als laatste valt te denken aan de dreigingvan het terrorisme. In diverse Europese landen sloegen terroristen al toeof werden gemaakte plannen verijdeld. Opgeteld voldoende factoren omgrote zorgen over de toekomst te hebben. In de Bijbel wordt ook steeds weer over de toekomst gesproken. Van pes-simisme is daarbij evenwel geen sprake. De hoop overheerst. Dwars doorcrises en ontzagwekkende gebeurtenissen heen gaat het aan op de nieuwehemel en de nieuwe aarde. Het open graf van Jezus Christus staat daar- Medewerkers aan dit dagboek zijn de predikanten M. van Campen (maart,december, feestdagen); J. Hoek (augustus, september, feestdagen), M.J. Kater (april, oktober); R. van Kooten (juni, juli); M.J. Paul (januari, febru-ari) en C.G. Vreugdenhil (mei, november). Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 5 We nodigen de lezers uit dit dagboek te lezen als een speurtocht naar hetbijbelse toekomstbeeld. Dag na dag wordt een stukje aan de puzzel toe-gevoegd. Hopelijk zal tijdens de speurtocht onder Gods zegen de posi-tieve toekomstverwachting worden gewekt en gevoed, zodat de lezers vanharte het gebed om de wederkomst van Christus bidden: Maranatha! Kom Heere Jezus, kom spoedig! Ede, Veenendaal, november 2017 M. van Campen / J. Hoek Personalia Prof.dr. J. Hoek is emeritus-bijzonder hoogleraar Gereformeerde Spiritua-liteit aan de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Groningen,en hoogleraar Systematische Theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven. Prof.dr. M.J. Kater is hoogleraar Praktische Theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Dr. R. van Kooten is universitair docent Ethiek en Homiletiek aan de Vrije Universiteit bij het Hersteld Hervormd Seminarie en emeritus-predikantvan de Hersteld Hervormde Kerk. Prof.dr. M.J. Paul is hoogleraar Oude Testament aan de Evangelische Theo-logische Faculteit en senior-docent Oude Testament aan de Christelijke Hogeschool Ede. Ds. C.G. Vreugdenhil is emeritus-predikant van de Gereformeerde Ge-meenten in Nederland en Noord-Amerika. Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 6 januari Toekomstverwachting in het Oude Testament (1) Prof. dr. M.J. Paul Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 7 1 januari En Ik zal vijandschap teweegbrengen tussen u en de vrouw, en tussen uw nageslacht en haar Nageslacht; Dat zal u de kop vermorzelen, en u zult Het de hiel vermorzelen. (Genesis 3:15) De moeder van alle beloftenDe ?moederbelofte? is niet de belofte dat Eva moeder zal worden. Dat zal zewel worden, en daarom geeft Adam haar de naam Eva (vs. 20). Reeds eer-der heeft God de mens een opdracht en een zegen meegegeven: ? Weesvruchtbaar, en word talrijk?, met de bedoeling dat het menselijk geslachtniet in de hof van Eden blijft wonen, maar de hele aarde zal vervullen De tekst boven deze overdenking is gesproken tot de slang, het dierdat door een kwade macht gebruikt is om Adam en Eva te verleiden totzonde. De God spreekt een vervloeking uit over de slang en over demacht daarachter. In de toekomst zal er iemand uit het nageslacht van demens komen die de overwinning zal behalen op de slang. De woordenklinken nog vaag, maar ze bevatten wel de belofte dat aan het kwaad eeneind gemaakt zal worden. Daarom is deze belofte ? de eerste over ditonderwerp in de Bijbel ? de moeder van alle beloften. De gebruikte bijbelvertaling schrijft ?Nageslacht?, en daardoor gaan degedachten van de lezers naar de Messias. In de grondtekst staat die hoofd-letter niet, en de eerste mensen zullen nog veel vragen gehad hebben overde vervulling. De belofte is als een bloemknop die langzaam opengaat. Het duurt een tijd voordat de bloem in alle pracht zichtbaar is. God open-baart niet alles tegelijk, maar Zijn plannen falen niet en eens wordt de uitkomst zichtbaar. Vraag: Wat betekent deze belofte voor ons vanuit de latere kennis van het Nieuwe Testament? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 8 2 januari Als deze boog in de wolken is, zal Ik hem zien, en denken aan het eeuwig verbond tussen God en alle levende wezens van alle vlees dat op de aarde is.(Genesis 9:16) De boog van Gods trouw Noach is een soort nieuwe Adam, een tweede stamvader van de mens-heid, nadat een wereldwijde vloed het leven op aarde uitgeroeid heeft. God belooft dat Hij de aardbodem niet nog een keer zal treffen door eenwatervloed, hoewel het hart van de mens nog steeds slecht is (8:21). God geeft nieuwe bepalingen aan Noach over de seizoenen, over heteten van dierlijk voedsel en over de waarde van het menselijke leven. Hijsluit ook een verbond, om de toezeggingen te verzegelen. Dit gebeurt nietslechts met de mensen, maar ook met de dieren. Die schepselen kunnenhet niet begrijpen, maar God ontfermt Zich wel over hen. De generatie na de zondvloed ziet de verschrikkelijke gevolgen van de ramp die voltrokken is, maar er is ook toekomstverwachting. God isgetrouw, en door Zijn voorzieningen is het leven op aarde weer mogelijk. Er kunnen allerlei rampen plaatsvinden, zoals aardbevingen en regio-nale overstromingen, maar mensen mogen ook het hoofd omhoog heffenom te zien dat God Zijn eigen beloften bezegelt door een veelkleurig tekenaan de hemel. De regenboog is en blijft meer dan een natuurverschijnsel. Sommige verbonden kunnen door mensen verbroken worden, maardit verbond met Noach en de dieren niet. Het getuigt van onverdiendegoedheid dat de Schepper Zijn schepselen nabij is. Juist dat vraagt om Hem te erkennen en te eren en om ons dus anders te gedragen dan degeneraties voor de zondvloed. Vraag: Wat betekent het voor u wanneer u de regenboog ziet? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 9 3 januari Ik zal zegenen wie u zegenen, en wie u vervloekt, zal Ik vervloeken; en in uzullen alle geslachten van de aardbodem gezegend worden. (Genesis 12:3) Een bron van zegen voor de volken De mensheid heeft niet veel geleerd van de strafoefening door de zond-vloed. In die omstandigheden kiest God voor de verkiezing van een per-soon en een volk in plaats van voor een nieuwe straf. Laat de Heere dan deandere volken aan hun lot over? In hoofdstuk 10 staan ongeveer zeventigvolken vermeld. Wat zal er met hen gebeuren? God maakt van Abram een groot volk en hij zal tot een zegen zijn (vs. 2). De houding van de volken tegenover deze uitverkoren persoon isvan groot belang: wanneer zij Abram weldoen en zegenen, zullen ze ookzelf een zegen ervaren. Wanneer zij echter vervloeken (wat Bileam vanplan was), zullen ze zelf daardoor getroffen worden. De Heere ontvouwt een geweldig toekomstplan: via het geslacht van Abram zullen alle volken gezegend worden. Die belofte wordt later diver-se malen herhaald en vervuld door Jezus Christus (Hand. 3:25; Gal. 3:8). De Nieuwe Bijbelvertaling vertaalt echter ? Alle volken op aarde zullen wensengezegend te worden als jij.? Daarmee verdwijnt het zicht op Gods heils-plan door de eeuwen heen. Die vertaling past ook minder goed bij destrekking van het boek Genesis. De zeventig volken moeten nog wel eentijd wachten, maar later worden zij door Christus genodigd tot het heil. Dan mogen zij met Isra?l meedoen en zo gezegend worden. Paulusspreekt over ?medeburgers? en ?huisgenoten? (Ef. 2:19). Onze houding tegenover Gods plan en Zijn verkoren volk heeft conse-quenties, voor nu en de toekomst. Vraag: Wat betekent het voor ons om Abraham en zijn nageslacht te zegenen? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 10 4 januari De vierde generatie zal hier terugkeren, want de maat van de ongerechtigheid van de Amorieten is tot nu toe niet vol. (Genesis 15:16) Geduld tot de tijd van Gods straf Wanneer Abram in het beloofde land woont, bevestigt God Zijn eerderebeloften door de sluiting van een verbond. Daarin herhaalt Hij de beloftedat het land Kana?n voor Abram is. Tot op dat moment heeft de aartsva-der echter nog geen enkel stukje van het land in bezit. Hoe zal het dangaan in de toekomst? Opnieuw worden hem nakomelingen beloofd. Diezullen echter ook lange tijd in een ander land wonen en daar verdrukkingmeemaken. De toekomstverwachting is niet altijd positief ? Wanneer die tijd verstreken is, zal het nageslacht terugkeren naar Kana?n. Waarom niet eerder? Het land zal afgenomen worden van de Kana?nieten, die hier Amorieten genoemd worden. Als volk mag Isra?lniet zomaar een ander volk wegjagen. Hier spreekt echter de Schepper, de Eigenaar van de aarde en van alle landen. Hij bepaalt dat de strafmaat vande inwoners nog niet groot genoeg is voor de aangekondigde straf. Hijweet dat die volken zullen doorgaan met zondigen, en over een paar eeu-wen is het zover dat Hij Isra?l gebruikt om de huidige bezitters te straffen. Hier geldt niet het volkenrecht, maar het goddelijke recht. Daarom moet Abram geduld oefenen. Het latere Isra?l mag niet denken dat het vanzelfsprekend in hetbeloofde land kan blijven wonen, want er wordt gehoorzaamheid aan de God van Abram gevraagd. Verdrijving en ballingschap blijven ook voorIsra?l een dreiging (Lev. 26:33-39; Deut. 28:63-68). Gods volk ontvangt veel voorrechten, maar draagt ook grote verant-woordelijkheid. Vraag: Helpt deze aankondiging u om beter te begrijpen waarom Isra?l het land Kana?n mocht veroveren? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 11 5 januari Ik zal Mijn verbond maken tussen Mij, u en uw nageslacht na u, al hun generaties door, tot een eeuwig verbond, om voor u tot een God te zijn, en voor uw nageslacht na u. (Genesis 17:7) Een verbond dat altijd blijft Voor de tweede keer bevestigt God Zijn beloften aan Abram. Het verbonddat hier genoemd wordt, is niet volledig nieuw, want het is een uitwer-king van het eerdere verbond uit Genesis 15. De verbonden betreffen deverzegeling van de persoonlijke relatie tussen God en Zijn dienaar. Opgrond daarvan klinkt de oproep dat hij wandelt voor Gods aangezicht en Eerst klinken de voorrechten waarin de aartsvader en zijn nageslachtzullen delen. Daarna klinken er voorwaarden, zoals de besnijdenis. Dekern van het verbond is de formulering van persoonlijke verbondenheid:?om voor u tot een God te zijn?. Wat een genade dat de Heere omziet naarmensen en Zich zo aan hen wil verbinden! Voor hoelang geldt dit verbond? Hier staat ?een eeuwig verbond?. Opandere plaatsen wordt dat bevestigd. In Jeremia 31 wordt de duur gelijk-gesteld met de periode dat de zon, de maan en de sterren schijnen (31:35)en het slot van Jeremia 33 zegt iets dergelijks. Het is waar dat in de tijd van het Nieuwe Testament en daarna een deelvan Isra?l de Messias Jezus verworpen heeft. Toch is daardoor het verbondmet Abram niet vervallen. Het voorwaardelijke verbond aan de Sina? isdoor Isra?l verbroken ( Jer. 31:32), maar het verbond met Abram blijftstaan. De volken mogen door genade delen in de belangrijkste zegen vandit verbond, maar we kunnen niet zeggen dat de christenen de enige erf-genaam van dit verbond zijn. Vraag: Wat betekent het voor u dat het verbond met Abram ?eeuwig? is en dus ook nu geldt? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 12 6 januari Genesis 49:1-12 De scepter zal van Juda niet wijken en evenmin de heersersstaf van tussen zijn voeten, totdat Silo komt, en Hem zullen de volken gehoorzamen.(Genesis 49:10) Een heerser uit Juda Wij rekenen Jakob niet tot de profeten, maar op zijn sterfbed spreekt hijprofetische zegeningen uit over zijn zoons. Hij vertelt wat ze later zullenmeemaken (49:2). Het zijn woorden die de eeuwen door meegegaan zijnmet de stammen en hun toekomst mede bepaald hebben. Het ligt voor de hand dat de oudste zoon de grootste zegening zal krij-gen, maar Ruben ontvangt die niet. Ook Simeon en Levi hebben door hungedrag die bijzondere positie verspeeld. Maar bij Juda, de vierde zoon,klinkt een bijzondere belofte. Hij is als een leeuwenwelp en zal in de toe-komst een heerserspositie krijgen. Die positie geldt niet alleen ten aan-zien van zijn broers, de andere stammen, maar ook ten aanzien van de Eeuwen later wordt Saul koning, maar hij is uit het geslacht van Benjamin. Daarna wordt David uit het geslacht van Juda gezalfd om alskoning te heersen. De profetie van Jakob wordt werkelijkheid. De profeet Nathan bevestigt de bijzondere positie van het huis van David en kondigteen blijvende dynastie aan (2 Sam. 7). En toch, het huis van David verliestde macht aan buitenlandse koningen en komt ook na de ballingschap nietmeer tot de oude glorie. Gods beloften gaan echter door en steeds vakerklinkt de verwachting dat een toekomstige David Gods Redder zal zijn. Die verwachting krijgt vorm in het uitzien naar de Messias. De Heere overziet de geschiedenis en Hij realiseert de toekomstver- Vraag: Wat betekent de regering van Jezus, uit het huis van David, uit het geslacht van Juda, voor u, nu en in de toekomst? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 13 7 januari Genesis 49:29-33 En Jozef liet de zonen van Isra?l zweren: God zal zeker naar jullie omzien en dan moeten jullie mijn beenderen vanhier meenemen. (Genesis 50:25)Begrafenissen in Kana?n Het land Kana?n is beloofd aan Abraham en zijn nageslacht, maar hoelang duurt het voordat die belofte vervuld wordt? Wanneer Sara sterft,daar te begraven (Gen. 23). Later verblijft Jakob bij Jozef in Egypte. Wanneer hij op zijn sterfbedligt, vraagt hij om begraven te worden in de genoemde spelonk, bij zijnfamilieleden. Waarom? Het is belangrijk verenigd te worden met hetvoorgeslacht (49:23). Nog weer later nadert het levenseinde van Jozef. Als onderkoning kanhij een staatsbegrafenis in Egypte krijgen, maar hij kiest voor een begra-fenis in Kana?n. Hij verwacht dat God Zijn beloften zal vervullen en datlatere generaties van Isra?lieten naar het beloofde land zullen gaan. Dat istoekomstverwachting, gebaseerd op Gods toezeggingen! Het leven na de dood komt hier niet ter sprake, maar blijkbaar is hetbelangrijk om in de dood daar te zijn waar Gods beloften vervuld worden. Henoch is weggenomen en zonder de dood naar de hemel gegaan (5:24). De meeste mensen moeten echter sterven. In Genesis lezen we nog niet veel over het leven na de dood, maar welis er verschil tussen het sterven vanwege Gods toorn (42:38) en het invrede verzameld worden tot de voorouders. Er is een leven na de doodwaarin de Heere Zijn werk voortzet. De genoemde begrafenissen getui-gen van die overtuiging en verwachting. Vraag: Op welke wijze kunnen christenen door hun omgang met dedood en de doden een getuigenis geven in onze maatschappij? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 14 8 januari Exodus 3:11-17 En God zei tegen Mozes: ik ben die ik ben. Ook zei Hij: Dit moet u tegen deIsra?lieten zeggen: ik benheeft mij naar u toe gezonden. De Naam van God als belofte Mozes ziet een brandende doornstruik die niet verteerd wordt. Het is eenbeeld van zijn volk in Egypte, dat de hitte van de beproeving ervaart entoch niet ten onder gaat. Wanneer Mozes dichterbij komt, hoort hij eenstem. God roept en maakt Zich bekend als de God van Abraham, Izak en Jakob (3:6). Hij heeft het geroep van Isra?l in nood gehoord. Nu is het detijd dat Mozes naar de farao gaat en het volk Isra?l bevrijdt. Mozes vraagt God naar Zijn naam. Wie is de God van de vaderen? Ditis niet zomaar een nieuwsgierige vraag, maar een zoeken naar de beteke-nis van deze God. Wie is Hij en hoe kan Hij nabij zijn? Het antwoord lijktraadselachtig: ik ben. Is dat een verhulling? Nee, dat is niet bedoeld. Deik ben die ik benbetekent niet: wacht maar af, maar is inhet Hebreeuws een vorm van een sterke verzekering: Ik ben er! Of: Ik benerbij! De Isra?lieten zullen Zijn nabijheid ervaren en zo weten Wie Hij is. Die Naam is verbonden met bevrijdende daden en zal daarom ter gedach-tenis zijn, van generatie op generatie (3:15).De aanduiding ?God? is vrij algemeen, maar de Naam van deze God ispersoonlijk en maakt duidelijk Wie Hij is. Later is Jezus naar deze aardegekomen en Hij heeft nog veel meer van deze Naam bekendgemaakt ( Joh. Vraag: Wat kunnen wij zeggen tegen mensen die het vaag over eenhoogste macht hebben of menen dat er wel ?iets? zal zijn? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 15 9 januari Exodus 20:1-7(?) Die de misdaad (?) vergeldt aan de kinderen, aan het derde en vierde geslacht van hen die Mij haten, maar Die barmhartigheid doet aan duizenden van hen die Mij liefhebben. Doorwerking in volgende geslachten Is het rechtvaardig als kinderen de gevolgen dragen van wat hun oudersgedaan hebben? In onze individualistische maatschappij is het antwoord?nee?. En toch, ouders geven erfelijke eigenschappen door, zodat mensenzeggen: ?Sprekend zijn vader!? en ? Wat lijkt zij toch op haar moeder!? Doorde opvoeding drukken ouders ook een groot stempel op hun kinderen. In de Bijbel is de samenhang tussen de generaties belangrijker dan inonze maatschappij. Wanneer Adam en Eva zondigen, worden zij verdre-ven uit het paradijs. Hun overtreding heeft grote gevolgen voor hun na-komelingen, tot op de dag van vandaag. In de Tien Geboden klinkt de waarschuwing dat de effecten van dezonde zich niet beperken tot de dader, maar ook de volgende generatieskunnen treffen. Wanneer een vader in een gezin zich misdraagt, kan hethele gezin daaronder lijden. We moeten daar geen automatische regel vanmaken; het staat hier als waarschuwing. God schenkt echter veel liever Zijn zegen. Daarom is hier ook sprake vanbarmhartigheid aan duizenden. Vanuit de parallel valt hier te denken aanduizenden generaties. Die uitleg wordt bevestigd in Deuteronomium 7:9. Wat is het een zegen als ouders hun kinderen voorgaan in het dienenvan de Heere, en de kinderen en kleinkinderen vergezellen met hun gebe-den. God werkt vaak in de lijn van de geslachten en op grond van Zijntrouw mag er verwachting zijn voor de toekomst. Wij zien ook uitzonde-ringen, maar des te meer pleiten wij op Gods beloften. Vraag: Hoe houden wij rekening met de effecten van onze daden op gezinsleden en andere mensen om ons heen? Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 16 10 januari Zie, ik kreeg opdracht om te zegenen: als Hij zegent, kan ik het niet keren (?). Want er bestaat geen bezwering tegen Jakob of waarzeggerij tegen Isra?l.(Numeri 23:20 en 23) Een gezegend volk Koning Balak was bang voor het volk Isra?l dat in zijn omgeving wasgekomen. Daarom vroeg hij aan Bileam, de zoon van Beor, om een ver-vloeking uit te spreken. Dit gebeurde vanuit de overtuiging dat deze zie-ner contact met de godenwereld had en zo macht kon uitoefenen overanderen. Een vervloeking is veel meer dan een wens. Het gaat erom dathogere machten iemand te gronde zullen richten.Bileam vraag toestemming aan de God van Isra?l, maar hij mag slechtsspreken wat hem in de mond gelegd wordt. Het gevolg is dat hij Isra?lzegent. Koning Balak is zeer ontevreden, maar Bileam antwoordt hem dathij niet anders kan dan zegenen. Volgens vers 23 is er geen bezweringtegen Jakob of waarzeggerij tegen Isra?l. Het is niet mogelijk om dit volk,dat onder goddelijke bescherming staat, aan te tasten. Taalkundig is het ook mogelijk te vertalen dat er geen bezwering enwaarzeggerij in Isra?l aanwezig zijn, maar die opvatting (zie Nieuwe Bijbelvertaling) is te optimistisch. Helaas heeft het uitverkoren volk zichmeer dan eens beziggehouden met verboden praktijken. Hier gaat het omde bescherming tegen vervloekingen. Elders staat: ?De , uw God, heeft de vloek voor u in een zegenveranderd, omdat de , uw God, u liefhad? (Deut. 23:5). Hoe zijn we veilig tegen de boze, demonische machten om ons heen? Laten we ons vertrouwen stellen op God, die Zijn kinderen beschermt. Vraag: Wie houden zich in onze tijd bezig met het uitspreken van vervloekingen? Hoe kunnen wij ons hiertegen beschermen? Zie ook Psalm 91. Binnenwerk Op weg naar de grote Morgen_Opmaak 1 31-01-18 14:03 Pagina 17