Inhoud Voorwoord 11 Deel 1 Mindfulness: een waarderende benadering 19 1 Hoe drink jij je thee? 21 2 Mindful leven als voorbereiding op een soulful leven 31 3 Discipline van de geest: hoe het brein ons dieper voert 37 4 Van time-out naar time-in 47 Intermezzo: Klaar voor het avontuur? 61 Deel 2 Inkeren: je bewust worden van je unieke innerlijk leven 69 5 Ontwaak, mijn ziel 71 6 Je bewust worden van bezield leven 91 7 Jezelf ontmoeten alsof het de eerste keer is 99 8 Wat maakt jou uniek? Enkele reflectievragen 115 Deel 3 Jezelf openstellen: je opnieuw liefdevol verbinden met alle facetten van het leven 123 9 Zielsverwantschap 125 10 Jezelf verbinden met God 133 11 De hemel inademen: de natuur en de menselijke ziel 139
12 De ruimte tussen jou en mij 157 Deel 4 Soulfulness: je mens-zijn met bezieling tot uitdrukking brengen 165 13 Je unieke innerlijk leven tot uitdrukking brengen 167 14 Hygge – het volle leven warm en bezield omarmen 173 15 Vrede, heelheid en de paradox omarmen 185 16 Een bezield ritme vinden dat even natuurlijk is als ademhalen 199 17 Bezieling in je werk 217 18 Volg je ziel 233 Epiloog: Het gaat goed met mijn ziel 241 Als je één ding zou doen na het lezen van dit boek, wat zou het dan zijn? 245 Om je geheugen op te frissen: alle oefeningen en suggesties uit dit boek op een rij 249 Dankwoord 259 Verantwoording 2561
‘We zijn ons ervan bewust dat we iets missen in ons leven en we zoeken stad en land af om dat te vinden. Maar wat we niet in de gaten hebben, is dat we onszelf missen.’ – Parker J. Palmer
11 Voorwoord Toen ik vandaag aan het hardlopen was en bijna bij een natuur- gebied kwam, werd de lucht plotseling inktzwart en begon het te stortregenen en te hagelen. Hiervan had ik me een andere voorstelling gemaakt. Maar toen ik over het pad langs de ui- terwaarden terugliep, kwam opeens de zon weer door de stro- mende regen tevoorschijn en boven het riet verscheen een on- gelooflijk heldere dubbele regenboog. Ik werd erdoor geraakt en stopte om het beeld in me op te nemen. Op dat moment voelde ik me opnieuw verbonden met de natuur en met God. Ik was voor even bevrijd van mijn onbetekenende frustraties over de wereld en ik voelde me een gezegend mens. Maar even snel als de regenboog was verschenen, vervaagde hij weer en verdween. Dit soort speciale en onverwachte momenten kunnen ons als het ware ‘wakker schudden’. Heel vaak weten we niet wat we met dit soort vluchtige maar concrete ervaringen van goedheid ‘moeten’ doen of hoe we ze moeten waarderen. Ze lijken op zo’n moment te zeggen dat er meer is – ze getuigen er op de een of andere manier van dat een diepere verbondenheid met het leven mogelijk is – maar al te vaak rennen we naar huis, ons hoofd vol van duizend-en-een andere dingen, om direct over te gaan tot de orde van de dag. En deze ervaringen verdwijnen, net zoals de regenboog, in het niets.
12*** Ik wilde al een tijdlang een boek schrijven dat de toegankelijk- ste elementen van mindfulness, die heel concreet en praktisch toepasbaar zijn, verbindt met dat waar ik ongelooflijk enthousi- ast over ben: leven met je ziel! Mindfulness heeft mij bijvoorbeeld enorm geholpen om mij bewuster te zijn van het nu (een mooi geschenk an sich!) en om rustig(er) te blijven als zich een crisis voordoet. Mindfulness helpt me om met meer aandacht aanwezig te zijn bij anderen en om doelbewuster te leven, minder reactief, terwijl ik tegelijk open blijf staan voor de mogelijkheden die zich in het leven voordoen. Maar mindfulness heeft me vooral bewust gemaakt van de onzekere stem van mijn ego, die zo vaak het leven met een ijzeren greep wil beheersen, vanuit eigenbelang wil concur- reren en eindeloze en onbevredigende vergelijkingen maakt met anderen. De eenvoudigste mindfulnesstechnieken hebben mij meer geleerd over mijn eigen christelijk geloof en in het bijzon- der over hoe het egoïstische ‘valse zelfbeeld’ de waarheid kan maskeren. Mindfulness heeft voor mij enkele spirituele schatten opgedolven die zo vaak begraven raken onder het zielloze dog- ma van de georganiseerde religie. Daarom beschrijf ik in deel 1 van dit boek wat ik waardeer aan de technieken van mindfulness en hoe deze ons kunnen helpen. Tegelijk ben ik er diep van overtuigd dat ons mens-zijn meer omvat dan een kalme geest, al is dit een cruciaal uitgangspunt. Een kalme geest schept ruimte voor een bezield leven. Mindful- ness bevrijdt ons van de stress en de afleidingen die het dagelijks leven met zich meebrengt, maar brengt ons ook naar een grens: de
13 grens van de ziel. Die wekt verwachtingen, vergelijkbaar met het moment waarop we een glimp waarnemen van een regenboog. En nu dan? Wat doen we ermee? Ik houd van het woord ‘ziel’. Het heeft een rijke, warme en uitnodigende betekenis. Graag zou ik met jou de ruimte die het woord ‘bezield leven’ opent willen verkennen. In deze ruimte kunnen we meer ontdekken van onze uniciteit. Ook kunnen we onze ziel liefdevol en doelgericht tot uitdrukking brengen in wat we doen. Ik wil niet vast komen te zitten in een zielloos, vastgeroest levenspatroon. Ik wil het ritme van de ziel ontdek- ken, leren leven met energie en creativiteit en op een positieve manier betrokken zijn bij en deel uitmaken van een oplossing in een tijd vol onrust. Dit roept verschillende vragen op. Hoe kunnen we meer ons stempel op de wereld zetten in plaats van ons terugtrekken in de wereld van ons ego? Hoe kunnen we de grens van dit bezielde leven overgaan? Hoe ziet de ziel er eigenlijk uit? Hoe verbindt de ziel ons met elkaar? Wat voor soort ruimte opent de ziel? En hoe zou een bezield leven, waaraan wij allemaal op een unieke manier uitdrukking geven, eruit kunnen zien? Het is uiteraard nagenoeg onmogelijk om vast te stellen wat de ziel is. Dit boek is daarom meer een creatieve verkenning dan een wetenschappelijk proefschrift (hoewel we kennis zullen maken met enkele fascinerende inzichten uit de neuroweten- schappen). In dit boek definieer ik ‘ziel’ als ‘innerlijk leven’ en dit is voor ieder van ons uniek. In deel 2 stel ik vervolgens de vraag hoe we kunnen leren om in te keren, waardoor we vertrouwder raken met de aanwezig- heid van onze ziel, onze ziel doelbewuster verwelkomen en er-
14 mee bevriend raken. Hierdoor leren we onszelf beter kennen en ontdekken we wat ons uniek maakt. ( Want we zijn allemaal uniek, ondanks de rollen die we spelen, de maskers die we dra- gen en de façades die we ophouden.) Als we inkeren in onze ziel, zullen we ook merken dat we onszelf, door onze ziel, openstellen voor de wereld om ons heen. De ziel verbindt ons (opnieuw) op krachtige wijze met zo veel dingen, met andere mensen, met God, met de natuur en cultuur. Dat ontdekken we in deel 3: hoe de ziel ons opnieuw en liefde- vol verbindt en ons weer tot leven wekt. Ten slotte stelt deel 4 de vraag hoe een bezield leven eruitziet als we uitdrukking geven aan ons unieke innerlijk leven. Want een bezield leven zorgt er niet voor dat we op een spirituele wolk wegzweven naar een of andere betoverende plek die ver verwijderd is van de dagelijkse realiteit. Integendeel, bezield leven is een manier om heel down-to-earth onze menselijke wereld te omarmen en te veranderen. Hoe kunnen we dus een bezield ritme creëren en geen ritme dat gericht is op overleven en het voorkomen van burn-out? Hoe kunnen we leren om het leven in al zijn volheid te verwelkomen in plaats van proberen er zo veel mogelijk aan te ontsnappen? Hoe ziet ‘bezield werken’ eruit? Ik denk dat we zo nu en dan allemaal bijdragen aan de ziel- loosheid in deze wereld. Maar wat kunnen we doen om een inspirerender – bezielder – voorbeeld te stellen in de wereld om ons heen? Als jij graag een positief verschil wilt maken in je eigen leven of in het leven van je familie en vrienden, je werk of onderneming, de gemeenschap waar je deel van uitmaakt of breder, de wereld waarin je leeft, dan is de meest haalbare, po-
15 sitieve, duurzame en vreugdevolle manier om dat te doen met je ziel. Daar ben ik diep van overtuigd. Deze uitnodiging heeft echter een prijs. Het is geen op je- zelf gerichte, individualistische uitdaging. Bezield lezen maakt je niet per definitie rijk of succesvol in de ogen van de cultuur waarin we leven. Zoals Jezus, die ik volg, eens stelde: ‘Want wat zal het een mens baten als hij heel de wereld wint en aan zijn ziel schade lijdt?’ (Marcus 8:36, Herziene Statenvertaling) Als we ons in dit avontuur begeven, zouden we hieraan wellicht kunnen toevoegen: ‘En wat zou het kosten om onze ziel terug te winnen?’ Iets meer over mijn eigen spiritualiteit Het christelijk geloof vormt de kern van mijn leven in alles wat ik ben en doe. Daarom word ik enthousiast als ik relevante ver- banden kan leggen tussen het dagelijks leven en het christelijk geloof. In het BBC-programma Thought for the Day en in mijn boeken probeer ik daarbij zo veel mogelijk te voorkomen dat ik over religie praat, terwijl ik er tegelijk voor waak dat ik integer blijf en mijn eigen spiritualiteit behoud. Ik heb lange tijd gezocht naar manieren om deze dynamische relatie tussen leven en geloof te verkennen en hier uitdrukking aan te geven, voor mijzelf, maar ook op zo’n manier dat het anderen zou raken. Ik ben er dus niet op uit om jou te bekeren of te overtuigen. In plaats daarvan laat ik je, als ik in het ver- volg verwijs naar bijbelteksten of naar het christelijk geloof, zien hoe het werkt voor mij. Zoals mijn wiskundeleraar mij op een vergelijkbare manier lesgaf door te laten zien hoe hij zijn bere- keningen maakte. Daarom is dit geen boek over geloof. In plaats
16 daarvan stelt het de vraag: hoe kan ik bezield leven? Ik moet denken aan een vrouw die een dierbare vriendin van mij is geworden; ze werd onlangs 96 , maar ze is gezegend met zo veel gezondheid en energie dat jij waarschijnlijk zou denken dat ze 70 is. Peggy is op een van mijn retraites geweest en bezoekt de stilteavonden die ik in mijn eigen anglicaanse kerk leid. De stilteavond wordt één keer per maand gehouden; gedurende een klein uur zitten we met een aantal mensen rustig in ‘de ruimte’ en veel meer dan dat doen we niet. Soms luisteren we naar een muziekstuk of staan we stil bij een thema dat te maken heeft met de seizoenen … Het idee achter de stilteavonden is om een plek te creëren waar het stil kan worden, waar we op adem kunnen komen, waar we ons tempo kunnen verlangzamen en ons bewust kunnen worden van de ‘aanwezigheid’ voorbij het leven – die ik de aanwezigheid van God zou noemen – en die we allang hadden kunnen opmerken als we er maar de ruimte voor hadden genomen. Peggy is een kunstenaar die afstand nam van het geloof van haar jeugd. Ze was naar een extreem strenggelovige school ge- stuurd en dat had haar beschadigd. Toch is ze zich altijd bewust geweest van de ‘spirituele kant’ van het leven en hoopte ze er op een dag een ‘thuis’ voor te vinden. Binnen de expliciet christelijke en tegelijk open, inclusieve en ruime setting van de stilteavonden vond Peggy eindelijk een plek om haar spiritualiteit te verkennen en hier vorm aan te geven. Samen met mensen die al decennialang trouwe kerkgan- gers zijn, maar die Peggy’s verlangen delen om zich te verbinden met God en het leven – diepgaand, creatief en vol overtuiging – zonder daarbij al te fanatiek gelovig te willen zijn.
17 Ik hoop dat jij dit boek ook als een ruimte vol bezieling er- vaart. Weet je welkom om deze ruimte zonder enige vorm van dwang binnen te treden, op adem te komen en stil te zijn … en om je opnieuw te verbinden met het ‘leven in al zijn volheid’, zoals Jezus het eens zei. ( Johannes 10:10) Niets meer en hopelijk ook niets minder.