Inhoud Inleiding 7 1. Surprise, surprise! 13 VERBINDEN met Gods v errassende leiding 2. Over de drempel 31 VERBINDEN met medemensen uit div erse culturen 3. Geef elkaar een voetje 49 VERBINDEN door v erschillen te overbruggen 4. Radicale navolging 69 VOLGEN van Jezus vraagt moed 5. Een helende genadeduik 85 VOLGEN van Jezus herstelt 6. Waarom niet? 103 VOLGEN van Jezus ontwapent 7. Rennen, knielen en weer opstaan 121 VRUCHT DRAGEN door ov ergave aan de heilige Geest 8. De vreugdevolle weg van gebrokenheid 139 VRUCHT DRAGEN als het lev en pijn doet 9. Goed voorbeeld doet goed volgen 157 VRUCHT DRAGEN als inclusiev e kerk Dankwoord 173 Bibliografie 175 21089 Sta op.indd 521089 Sta op.indd 5 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
7 Inleiding ‘Eenheid in verscheidenheid!’ is een wijdverbreid verlangen in onze samenleving, kerken en persoonlijke levens. Eenmaal geconfron teerd met de realiteit merken wij echter dat de toepassing van dit credo verre van eenvoudig is. De focus verschuift al snel naar vragen die we zo graag éérst beantwoord zouden zien, voordat we ons daad werkelijk met elkaar verbinden: ‘Hoe kunnen we afbakenen waarin we één zijn? Waar leggen we precies de grens die écht niet mag wor den gepasseerd? En bevinden we ons niet algauw op een hellend vlak?’ Voordat we er erg in hebben, slaat de intentie om alle ruimte te geven aan Gods veelkleurigheid om in discussie en verwijt. Zo verdwijnt de wens dat die ander zich écht welkom weet in ons leven en onze kerk naar de achtergrond. Bereidwillige harten sluiten zich voor elkaar en ook voor Hém. Polarisatie is overal De polarisatie in onze tijd lijkt eindeloos. Denk aan verwijten in coronatijd, waarbij termen als ‘complotdenkers’, ‘wappies’, ‘vaccin gelovigen’ en ‘angsthazen’ over en weer vliegen − ook onder christe nen … Of neem de politieke versnippering tot een steeds breder scala aan partijen, waarbij afsplitsingen inmiddels aan de orde van fj de dag zijn. Ook onderlinge beschuldigingen, over het slinks produ ceren of naïef volgen van ‘nepnieuws’, voeden wantrouwen en scheppen afstand. Om nog maar te zwijgen van uitgesproken oor delen over racisme, omgang met ethische dilemma’s en gapende kloven tussen oud en jong, rijk en arm, vrouw en man, homo en hetero. De gedachte dat we overal wat van moeten vinden, het opduiken van wéér een gevoelige discussie – op social media of in real life – vermoeit en verlamt ons. Hoe vinden we hierin, letterlijk in hemelsnaam, een uitweg? 21089 Sta op.indd 721089 Sta op.indd 7 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
8 Een verrassende ontmoeting als wegwijzer Een eeuwenoude bijbelse geschiedenis wijst ons hierin een weg. De auteur Lucas, die naast zijn evangelie ook Handelingen schreef, neemt ons bij de hand. Zijn reconstructie van belangwekkende gebeurtenissen in zijn tijd roept herkenning op. Na de uitstorting van de heilige Geest in Handelingen 2 treffen we een kerk aan die mensen kan samenbinden op een nooit eerder vertoonde wijze, maar die óók ruzie maakt. Apostolische leiders inspireren én maken brokken. De keuze voor een veilige weg − om samen te klit ten en het goede nieuws te bewaren in de ‘Jeruzalemse bubbel’ is invoelbaar. Intern schuurt het al genoeg. Totdat … de heilige Geest anders besluit! In Handelingen 8 zien we hoe Hij leiders en volge lingen uit hun vertrouwde omgeving drijft. De Geest zoekt de gren zen niet alleen op, maar doorbreekt ze op een manier die grote beroering brengt in samenleving én kerk, in groepen én in per soonlijke levens. Vanuit Handelingen 8:26 40 lopen we in dit boek samen op met Filippus. Nadat hij in Samaria massa’s mensen heeft gezegend, spoort een engel hem aan tot het avontuur van zijn leven! Als de heilige Geest hem vervolgens leidt naar een stille woestijn, ontmoet hij hier, onder het oog van de Ene, een medereiziger. Deze ‘eunuch’ verschilt in werkelijk alles van Filippus: hij is een ‘buitenlander’; een man met een ingewikkelde seksuele status ten gevolge van genitale verminking en ook een topfunctionaris in eigen land, die in Israël echter met fronsende wenkbrauwen wordt begroet. De charis matische Filippus staat voor de uitdaging om aan te sluiten bij zíjn levensreis en karakter. We gaan ontdekken dat hun korte vriend schap intenser, meer herstellend én vruchtvoller is dan zij ooit had den kunnen dromen. Hun voorbeeld inspireert ons tot in de eenentwintigste eeuw om samen met hen én met Hem op te staan en hoopvol herstel te delen in een gebroken wereld! Leeswijzer Aan de hand van bovengenoemd verhaal bewandelen we samen met Filippus en de eunuch de weg die start bij het verbinden, leidt tot het 21089 Sta op.indd 821089 Sta op.indd 8 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
9 volgen van Jezus en uitmondt in het vrucht dragen. In elk van deze drie fasen passeren thema’s die nog steeds uiterst actueel zijn. In de eerste drie hoofdstukken van dit boek concentreren we ons op ‘verbinden’. In hoofdstuk 1 ligt de focus op verbinding met Gods verrassende leiding, in hoofdstuk 2 op verbinding met medemen sen uit diverse culturen en in hoofdstuk 3 bekijken we hoe we ver binding maken met degenen die verschillen in visie of leeftijd. Het tweede deel, de hoofdstukken 4, 5 en 6, gaan over het ‘volgen’ van Jezus. In hoofdstuk 4 zien we dat het moed vraagt om Jezus te volgen, in hoofdstuk 5 dat het volgen van Jezus herstel brengt en in hoofdstuk 6 dat het leidt tot ontwapening in ons leven. De laatste drie hoofdstukken bepalen ons bij ‘vrucht dragen’. Hoofdstuk 7 daagt uit om ons over te geven aan de heilige Geest zodat zijn vrucht doorbreekt. Hoofdstuk 8 beschrijft hoe de Schep per door onze gebrokenheid heen vrucht verwezenlijkt. In het laat ste hoofdstuk ontdekken we hoe we als kerk vrucht kunnen dragen, door een plaats te zijn van diversiteit, waar hoopvol herstel wordt ervaren. De bijbelteksten in dit boek citeer ik uit de Nieuwe Bijbelverta ling (NBV). De vertaling van Handelingen 8:26 40 is van mijn eigen hand, maar wees gerust: mijn docent Grieks heeft het grondig gecheckt. Aan het einde van dit boek heb ik een beknopte literatuur lijst opgenomen voor wie zich verder wil verdiepen of benieuwd is uit welke bronnen ik heb geput. Tijdens onze reis door dit boek passeren tal van voorbeelden en handvatten die ons helpen om de boodschap van ‘verbinden’, ‘vol gen’ en ‘vrucht dragen’ toe te passen in ons dagelijks leven. Voordat we ieder hoofdstuk afsluiten met verwerkingsvragen (die je zowel persoonlijk als in groepen kunt behandelen), lees je een verhaal van een ervaringsdeskundige. Laat je daardoor extra bemoedigen en aanvuren om op te staan en uit te groeien tot een verbindende vruchtdrager! 21089 Sta op.indd 921089 Sta op.indd 9 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
VerbindenVolgen Vrucht dragen 21089 Sta op.indd 1121089 Sta op.indd 11 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
Een engel van de Heer sprak tot Filippus: ‘Sta op en ga tegen de middag de weg op, die van Jeruzalem afdaalt naar Gaza. Deze is verlaten.’ haNdeliNgeN 8:26 21089 Sta op.indd 1221089 Sta op.indd 12 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
13 1. Surprise , surprise! VERBI NDEN met Gods verrassende leiding ‘Theologie gaat niet alleen o ver het begrijpen van de wereld; het ga at over het herstellen van de wereld.’ (Miroslav Volf) Met het scheppen van de mens naar zijn beeld, heeft God in ieder van ons ook een verlangen naar avontuur gelegd. We willen ontdek ken, nieuwe werelden verkennen, verrast worden. De Bijbel is gevuld met getuigenissen van gewone vrouwen en mannen die buitenge wone uitdagingen aangaan. Niet eens omdat ze God door en door kennen of omdat Hij hun levensroute gedetailleerd voorzegt en uit stippelt. Integendeel: als wij aardelingen ook maar een glimp ont waren van de bovennatuurlijke Vader, als we ook maar iets proeven van de hemelse liefde van Jezus, als we ergens de wind van de god delijke Geest ervaren, dan kan dát ons al volop in beweging zetten. Op wonderlijke wijze ontstaat er in de ontmoeting met onze Maker een dynamiek waarin de voorspelbaarheid afneemt naarmate de vertrouwelijkheid met Hem groeit. Tot onze eigen verwondering vinden we onszelf terug op plaatsen die wij nooit hadden verwacht en gekozen. En Hij geniet. Samen met ons. Maar laten we eerlijk zijn: zo gaat het niet altijd in ons christenle ven. Soms kan het er in de kerk zelfs behoorlijk voorspelbaar aan toe gaan. Je bezoekt de zondagse bijeenkomsten en na afloop drink je, alfj dan niet met genoegen, de typische kerkkoffie met je vaste clubje. Je draait jaar in, jaar uit mee met dezelfde groep of kring waarin je zingt, bidt en deelt met heel fijne mensen. Zo nu en dan volg je een aangeprezen cursus, waarvan wordt beloofd dat deze jouw leven zal veranderen. Natuurlijkerwijs omring je je bij deze activiteiten al snel met degenen die op jou lijken; die in eenzelfde levensfase verkeren of die standpunten huldigen die jij ook onderschrijft. Seizoen na 21089 Sta op.indd 1321089 Sta op.indd 13 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
14 seizoen dompel je je zo onder in de veiligheid van het vertrouwde. Heerlijk, zo heeft Jezus het bedoeld en aan ons beloofd! Of … tocfjh niet? Zo nu en dan zingt de vraag rond in je hoofd en in je hart: ‘Isfj dit het? Zou er niet méér zijn?’ De gelegenheid bij uitstek waarbij ik personen met verrassende verhalen ontmoet is ‘Alpha’, een basiscursus over het christelijk geloof. Als ergens de voorspelbaarheid wordt doorbroken, is het wel hier. Wanneer tijdens de cursusavonden uiteenlopende mensen en wereldbeelden met elkaar verbonden worden aan ‘het verhaal van Jezus’, gaat mijn hart harder kloppen. Nooit zal ik vergeten wat een cursist (die ik hier ‘Giovanni’ zal noemen) vol passie deelde over de verbazingwekkende leiding van Jezus die hij dat afgelopen weekend had ervaren. Terwijl Giovanni in beschonken toestand de weg terug vond naar zijn auto, ontwaarde hij in de verte enkele politieagenten. Met zijn strafblad in herinnering voelde hij weinig voor een her nieuwde ontmoeting, maar zonder auto zou hij niet thuiskomen. Geënthousiasmeerd door het Alpha onderwijs besloot Giovanni te bidden om een uitw eg. ‘Die popo’s hadden niets door man, toen ik langs ze liep. Die Jezus heeft mij gewoon voorbij hun gebracht en ik reed met de auto terug naar mijn osso!’ zo getuigde hij vol vuur. Als Alphaleiders keken we elkaar enigszins ongemakkelijk aan, terwijl de vragen bij ieder van ons intern rond zoemden: ‘Kan de heilige Geest leiden via wegen die moreel gezien op z’n minst discutabel zijn? Probeerde Giovanni Hem voor zijn karretje te spannen? Óf hafjd hij juist een authentieke liefdevolle genadige ervaring opgedaan met de Beschermer die hij beetje bij beetje begon te vertrouwen?’ Het oordeel hierover behoorde niet aan ons als leiders, vonden we, en dus besloten we om vooral verder mee op te lopen. Met Jezus, met de Alphagroep, met Giovanni, met elkaar. God works in mysterious ways! Ben je klaar om méér van de Verrasser te ontdekken? Wonderlijke wandelingen in Handelingen Lucas beschrijft in zijn tweedelige verslag (in zowel het evangelie Lucas als het boek Handelingen) het samen oplopen van Geest en mens. Waar Hij waait, laait het vuur op en vinden er wonderlijke 21089 Sta op.indd 1421089 Sta op.indd 14 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
15 wendingen plaats. In individuen én gemeenschappen. In ziel én lichaam. Op immaterieel én materieel gebied. In Handelingen 2 ont moeten we een begeesterde, verbindende kerk die bruist in vele opzichten. Wonderen en buitengewone tekenen behoren hier tot de dagelijkse gang van zaken. Het geloofsonderwijs verandert levens tot in de diepste laag van de ziel. Hier oefent men onderling hemelse solidariteit door samen te leven en te delen. Het vieren van doop en avondmaal bepaalt hen dag aan dag bij de Bron van genade. Dit is een gemeenschap van leerlingen van Jezus die weliswaar niet per fect, maar wel écht is. Beschreven wordt hoe deze volgelingen leven in ‘een geest van eenvoud en vol vreugde’. Wij denken bij ‘eenvoudige mensen’ vaak automatisch aan ‘simpele zielen’. Maar dat is niet wat deze groep kenmerkt. Er heerst aanstekelijke vreugde, doordat deze mensen éénvoudig zijn in plaats van meervoudig. Als je ‘meervoudig’ leeft, draag je op diverse plekken verschillende maskers. Bijvoorbeeld: als vriendin ben je altijd vrolijk, in de rol van echtgenote structureelfj bot en op je werk loop je er de kantjes af. Of: op het zaterdagse voet balveld rolt de grofste taal over je tong, vergezeld door woeste tackles op kniehoogte, terwijl je op zondag vol passie een gebedsbediening vervult in het ministry team. Overal zien mensen andere kanten van je persoon, maar jou écht kennen doen ze niet. Niet voor niets gaat het Griekse woord voor ‘hypocrisie’ terug op ‘het spelen van toneel’. Ook in bijbelse tijden verlangde men naar authenticiteit en viel je met ‘toneelspel’ uiteindelijk door de mand: gemaskerd leven wordt vroeg of laat ont maskerd. Geen wonder dat zich dagelijks nieuwe leerlingen aansluiten bij deze ‘eenvoudige club’. De integere gemeenschap die we ontmoeten in Handelingen verschuilt zich niet, maar staat – mét Jezus – op en verkrijgt de gunst van het hele volk. Een dergelijke revolutie van liefde was niet eerder vertoond! Bewegen buiten de bubbel Zoals dat vaak gaat op comfortabele warme plekken, sluiten zich ook in deze inspirerende Jeruzalemse ‘start upkerk’ al snel de rijen. Waar aanvankelijk een gezonde balans zichtbaar is tussen boven, 21089 Sta op.indd 1521089 Sta op.indd 15 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
16 buiten en binnen, verschuift het accent al snel naar de laatstge noemde richting. Anders gezegd: de Jezusvolgers hebben het vooral héél fijn met elkaar! Of juist niet, want al in Handelingen 6 ontstaat er flinke herrie in de tent. Griekstaligen raken in de clinch met Ara meessprekenden over de interne zorg en hierover ontstaat onder ling verwijt en ontevredenheid. Zeven wijze Joodse mannen, onder wie Filippus, worden uitgekozen om een en ander in goede banen te leiden, in de Geest die ‘ons elkaar doet verstaan’. Waar Lucas in Handelingen 1:8 nog vermeldt dat Jezus vlak vóór zijn hemelvaart aankondigt dat zijn leerlingen de kracht de heilige Geest van Hem zullen ‘getuigen in Jeruzalem, Judea en Samaria, tot aan de uiteinden van de aarde’, lijkt een paar hoofdstukken later, in het hierboven genoemde hoofdstuk 6, dit liefdesproject al te stop pen bij de eerste halte. De groei van de gemeente gaat door, de aan tallen gaan door het dak. Alle reden om de Heer te prijzen! En tocfjh … Is dit het? Zou er niet méér zijn dan het vergroten van de bubbel in Jeruzalem? Herken jij dat ook: dat samenleven zich zomaar kan ontwikkelen tot samenklonteren? De verbinding blijft beperkt tot de eigen groep. De voorspelbaarheid wint het van de verrassing, hoeveel waardevols er ook opbloeit binnen die eigen kring. Wanneer ons opstaan zich dreigt te beperken tot (inmiddels) gebaande paden, is de Geest niet te beroerd om ons een zetje te geven. Zo grijpt Hij in het vervolg van Handelingen 6 en 7 een op zichzelf tragische gebeurtenis aan om de volgelingen van de Weg een nieuw pad te wijzen. Eén van de aangestelde zeven heren, Stefa nus, betaalt met zijn leven voor zijn vrijmoedigheid: hij wordt gestenigd vanwege zijn geloof. In zijn laatste woorden legt de bezielde Stefanus de theologische fundering voor het hemelse plan dat in Handelingen daadwerkelijk zal worden uitgerold: vervuld van de heilige Geest onderwijst Stefanus vurig dat God niet gebon den is aan een heilig land of aan een prestigieuze tempel. Deze ver kondigde vrijheid is dusdanig choquerend en bedreigend voor de religieuze elite, dat de stenen worden opgepakt én trefzeker gegooid. Na deze moord op Stefanus barst er nog diezelfde dag een onge kende vervolging los in Jeruzalem onder leiding van Paulus, zo 21089 Sta op.indd 1621089 Sta op.indd 16 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
17 lezen we aan het begin van Handelingen 8. Welk gevolg heeft deze traumatische ervaring voor de kerk van Jezus? Met uitzondering van de apostelen begeven talloze ‘aanhangers van de Weg’ zich in nieuwe richtingen. Ze verspreiden zich over Judea, over Samaria, tot uiterst verre plekken aan toe. Vader, Zoon en Geest duwen de trein van de liefde diverse haltes verder. De urgentie van de bood schap van het evangelie is te groot om deze te behouden binnen de Jeruzalemse bubbel die eens zo veilig leek. Het podium op Een van de ‘verspreiders’ in Handelingen is Filippus. Als deel van het zevenkoppige leidersteam in Jeruzalem, aangesteld door de apostelen, blijkt hij een veelzijdig man. In Handelingen 6 stuurt hij de zorg voor armen en weduwen aan, terwijl hij zich twee hoofd stukken later ontpopt als een missionaire pionier en evangelist. In Handelingen 8:4 25, vlak voor de ontmoeting tussen Filippus en de Ethiopiër, wordt beschreven hoe Filippus uit zijn bekende omge ving wordt gedreven naar Samaria. Zijn optreden, waarbij genezin gen plaatsvinden en onreine geesten onder luid geschreeuw bezet gebied verlaten, zorgt voor een uitbarsting van vreugde in de stad en omliggende dorpen. Het podium voor zijn boodschap is groots, wat moet hij hebben genoten van deze directe vruchten buiten het vertrouwde Jeruzalemse! Deze ervaring op Samaritaanse bodem moet voor Filippus vol komen onverwacht zijn geweest. Er bestond namelijk nogal wat rivaliteit tussen Joden en Samaritanen. Lucas beschrijft in zijn evangelie, in 9:51 56, dat de Samaritanen zelfs Jezus niet wilden ont vangen, ‘omdat Jeruzalem het doel van zijn reis was’. Een dergelijke competitie is van alle tijden. Als Amsterdammer herken ik de span ning tussen stad en provincie maar al te zeer. De foto’s van het boe renprotest, waarbij de agrariërs hun kolossale voertuigen parkeerden op de Dam, zijn zowel iconisch als illustratief voor deze grote afstand. Daarbij gaapte er een nóg grotere kloof tussen Joden en Samaritanen op het religieuze vlak. De laatstgenoemden deden in Joodse ogen alles half half. Hun afkomst was van origine dan wel 21089 Sta op.indd 1721089 Sta op.indd 17 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37
18 Joods, maar ze waren gemixt met andere volken. Deels deelden ze de Joodse Bijbel, deels ook niet. Mozes werd door de Samaritanen omarmd, de andere oudtestamentische profeten verworpen. Was voor Joden Jeruzalem het epicentrum, voor de Samaritanen was dit ‘Gerizim’, de heiligste van de bergen, wat zij onderbouwden met een andere theologie dan de Joodse. Waar Samaritanen meeliftten op de Grieks Romeinse cultuur, probeerden de Joden ‘hun rug recht te houden’. De onderlinge verhoudingen waren dusdanig dramatisch dat de voornaamste discussie onder de rabbijnen ging over het standpunt of Samaritanen moesten worden gezien en behandeld als ‘hele heidenen’ of als ‘halve heidenen’, als ‘halfbloed’ of als ‘com plete vreemdeling’. Verhalen over twijfelachtige Samaritanen deden de ronde en hoe vaker deze werden doorverteld, hoe grootser en meer opgeklopt ze werden. De onderlinge vijandigheid beperkte zich niet tot theoretische exercities, ook letterlijk werden de degens regelmatig gekruist. Te midden van talloze incidenten met weder zijds geweld springt een rapportage van de Romeins Joodse geschied schrijver Josephus in het oog. Hij maakt melding van een groep Samaritanen die de tempel in Jeruzalem verontreinigde, door daar tijdens een nachtelijk bezoek menselijke botten te droppen. Als fj represaille werd aan alle Samaritanen de toegang tot het Pascha in Jeruzalem ontzegd. De Joods Samaritaanse strijd doet mij sterk denken aan de ker kelijke verdeeldheid in Nederland. Niet voor niets luidt het gezegde: ‘Eén Nederlander een dominee, twee Nederlanders een kerk, drie Nederlanders een kerkscheuring.’ Wat stappen we vaak in de valkuil om over en weer te beoordelen wie er ‘deugt’ en wie niet. Wie ‘zuiver’ is als we haar of hem langs onze theologische meetlat leggen. Wíj bepalen wel even wie er een échte volgeling van de Weg is, bijvoor beeld aan de hand van de (‘ware’) doop, het bidden van een correct geformuleerd zondaarsgebed of het gestalte geven aan de juiste bij belse samenlevingsvorm. Hierdoor ruiken we als het ware van verre al wie tot Jezus’ selecte gezelschap behoort en vooral wie niet. Éfjchte ontmoeting is overbodig, want ‘we weten al hoe de ander in elkaar steekt’. Onze veroordelingen gooien we zo nu en dan over de kerke 21089 Sta op.indd 1821089 Sta op.indd 18 27-09-2021 11:3727-09-2021 11:37