Dit uitstekende boek is hard nodig en gaat met een open hart en goed verstand de belangrijkste obstakels te lijf die we gecreëerd hebben voor mensen op hun weg naar God! Velen van ons stellen de vraag: ‘Waarom is dit ons niet eerder verteld?’ Ik ben dankbaar dat Brad Jersak de deur die Jezus 2000 jaar geleden opende weer opnieuw opent. Richard Rohr Auteur van The Divine Dance Theologisch integer en vol hartelijke compassie creëert Brad Jersak een prachtige ruimte voor Jezus om onze beelden van God te bevragen. Een verfrissende en heldere ademtocht. William Paul Young Auteur van De uitnodiging Brad Jersak heeft ons een geschenk van grote waarde gegeven: een frisse kijk op God, Christus, het Kruis, de Bijbel en onszelf. Hij heeft het zeldzame vermogen om op diep theologische zaken in te gaan en ze begrijpelijk te maken voor iedereen. Jersak ver tegenwoordigt een nieuwe generatie van christelijke theo- logen wiens werk zowel hard nodig als heerlijk bevrijdend is. Brian D. McLaren Auteur van We Make the Road by Walking Brad Jersak heeft zichzelf ondergedompeld in het gezelschap van de armen, de verslaafden, de outsiders. Hij is vastbesloten om de essentie van het ‘prachtige’ evangelie op te poetsen voor ieder van ons. Wat zijn sympathieke getuigenis zo sterk maakt, is dat elke pagina doordrenkt is van ‘geleefde theologie.’ Tot in de details bespreekt hij de inhoud van de theologische bibliotheken, maar is daar uiteindelijk niet tevreden mee. Hij heeft het uit- gewerkt op de straten en in de levens van de mensen met wie hij gekozen heeft zijn leven te delen, de God die als Jezus is en een overtuigend prachtig evangelie te delen. Eugene Peterson Vertaler van The Message Bible Zo zoon, zo vader 1-336.indd 1 15-02-17 11:20
“Goede zielen zullen op een dag walgen van de dingen die ze geloofd hebben over God.” George MacDonalds profetie wordt vervuld in Brad Jersaks reis van het ‘grillige morele monster’ naar het gezicht van Jezus’ Vader. Hier zingt het oude lied van licht ons nieuwe ogen toe: Zie het Lam, net als zijn Vader. Een onbetaalbare schat die serieuze reectie verdient. Baxter Kruger Auteur van In het licht van de uitnodiging en Patmos Zo zoon, zo vader 1-336.indd 2 15-02-17 11:20
Zo Zoon, zo Vader DE GOD DIE ALS JEZUS IS Bradley Jersak Vertaald door Daan Savert Zo zoon, zo vader 1-336.indd 3 15-02-17 11:20
© Uitgeverij Kok – Utrecht, 2017 Postbus 13288, 3507LG Utrecht www.kok.nl Oorspronkelijk verschenen onder de titel A More Christlike God: A More Beautiful Gospel bij Plain Truth Ministries/CWR Press. Copyright © 2015 Bradley Jersak Vertaling Daan Savert Omslagontwerp Ralf Boer - brandnewstory Opmaak binnenwerk ZetSpiegel, Best ISBN 978 90 435 2783 5 ISBN e-book 978 90 435 2784 2 NUR 700 Tenzij anders vermeld, zijn de Bijbelteksten in deze uitgave ontleend aa n de Nieuwe Bijbelvertaling, © 2004/2007. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel- voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of open- baar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mech a - nisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stor ed in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, elec tro - nic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prio r written permission of the publisher. Zo zoon, zo vader 1-336.indd 4 15-02-17 11:20
Voor Vladika Lazar Puhalo Omdat hij me Christus heeft laten zien, ‘de goede genadige God, die vriendschap sloot met de mensen’. Zo zoon, zo vader 1-336.indd 5 15-02-17 11:20
7 Inhoudsopgave Voorwoord door Brian Zahnd 9 Inleiding. Waarom dit boek? 13 Deel I. Beelden van God: wil en liefde als elkaars concurrenten 17 1. Wil de echte God opstaan? 19 2. Spookbeelden van God 40 3. Vrijheid of liefde? Concurrerende waarden in de westerse 64 cultuur 4. De God van wil of de God van liefde? De Bijbelse God 77 die doet wat hij wil 5. Het Woord is Mens geworden. De God die als Jezus is 97 Deel II. De kruisvormige God 111 6. Over leeuwen, lammeren en ezels. Kenosis – kruisvormige 113 kracht 7. Het Kruis als goddelijke overgave 133 8. Het Kruis als goddelijke participatie 155 Zo zoon, zo vader 1-336.indd 7 15-02-17 11:20
8 9. God is goed & sh*t happens. Een anti-theodicee van 175 het Kruis Deel III. Het ‘ont-toornen’ van God 195 10. Liefde en toorn als overgave 197 11. Goddelijke toorn als overlevering 215 12. Het ont-toornen van het Kruis deel 1. De metaforen van 237 de evangeliën 13. Het ont-toornen van het Kruis deel 2. De metaforen 260 van Paulus 14. Een boodschap die als Jezus is. Het prachtige evangelie 276 15. Een weg die als Jezus is. Epiloog: voor verdere verkenning 309 Appendix: nog meer kenotische wijsheden 313 Noten 323 Verklarende woordenlijst Dankwoord Over de auteur Zo zoon, zo vader 1-336.indd 8 15-02-17 11:20
19 1. Wil de echte God opstaan? Ik ben er genoeg romanticus voor om te geloven datals iets het waard is om onbeleefd over te zijn, dit het waard is om goed begrepen te worden. – David Bentley Hart (The Experience of God) – Als er een God is… Als er een God is – en dat is natuurlijk een geloofsuitspraak– kun - nen we hem niet zelf bedenken. Een echte God mag niet en kan niet zomaar een weerspiegeling van mijn eigen verbeelding zijn. Een levende en echte God moet wel bestaan buiten mijn eigen beperkte begrip, groter dan elk hokje waarin ik hem of haar, of welk persoonlijk voornaamwoord we ook gebruiken voor dit We - zen, wil vatten. Zelfs het gebruik van het persoonlijk voornaam - woord ‘hij’ voor God is onhandig en inaccuraat. Ik zal er gebruik van maken, maar elke keer als ik het doe, ben ik geneigd in elkaar te krimpen. God is niet een ‘hem’ of een ‘haar’. Jezus zei: ‘God is geest’ (Joh. 4: 24). Maar God is veel persoonlijker dan een ‘het ’. We zijn historisch gezien gewend te spreken over ‘hem’, omdat toen God als mens kwam ‘hij’ kwam als een man, Jezus (zijn ‘zoon’ ). Bovendien wordt in de Bijbel voornamelijk gesproken over God als Vader en wordt God omschreven met mannelijke metaforen zoals ‘Koning’. Aan de andere kant is het persoonlijk voornaamwoord voor de Geest ‘zij’ in het Hebreeuws. En inderdaad: Gods hoedende Zo zoon, zo vader 1-336.indd 19 15-02-17 11:20
20 en zorgende eigenschappen, zoals compassie en genade, worden meestal geassocieerd met vrouwelijke karaktertrekken. Sommige denkers zeggen zelfs dat God een ‘wezen’ noemen te- kortschiet of dat beweren dat God ‘bestaat’ geen recht doet aan God. God is veeleer de grond van het zijn; God is het bestaan zelf, wat dat ook moge betekenen. Degenen die er zo over spreken, betogen dat bijna alles wat we over God beweren al laat zien dat we er ten diepste naar verlangen ons boven hem te verheffen, hem in een hokje te stoppen en hem te beheersen. Taal, woorden, doctrine, theologie – zijn die niet allemaal minder dan God zelf? En zorgen ze er bovendien niet maar al te vaak voor dat we de Schepper van alles reduceren tot een beheersbaar leerstellig proefmonster dat we vast kunnen pinnen en ontleden? Is het niet veel comforta- beler om hem op te sluiten in ons kleine overmoedige verstand, waar hij onze eigen ijdele gedachten mag papegaaien? Het is een voldongen feit dat alles wat we met grote zekerheid over of voor God zeggen, geflterd wordt door de dikke sluiers van onze religi - euze tradities, culturele aannames en persoonlijke interpretaties. Sceptici en agnosten vragen: ‘Wat kunnen we nou echt met zeker - heid zeggen over deze God?’ En terecht. Er lijken net zoveel versies van God te bestaan als dat er mensen zijn, zelfs binnen één specifeke traditie, hoe goed religie ook haar best doet om ons te indoctrineren. Het maakt niet uit of we nou hindoes met boeddhisten vergelijken of moslims met joden. Als we alleen al naar christenen kijken, zien we bijvoorbeeld hoe John Wesley beweerde dat de God van Johannes Calvijn erger zou zijn dan de duivel! Zelfs vandaag, onder de meest gedownloade predi - kers van Noord-Amerika, staat de visie op God die we horen bij Mark Driscoll en John Piper mijlenver van die van Gregory Boyd of Brian McLaren. Ik geloof graag dat we allemaal dezelfde Heer die - nen, maar soms vraag ik me af of we niet twee (of meer) verschil - lende religies hebben die met elkaar strijden om hetzelfde ‘ christe- lijke’ label! De apostel Paulus sprak al over verschillende evangelië n en andere christussen in zijn tijd (Gal. 1:6- 8). Veel dichter bij huis houden zelfs onze naaste geliefden, zonder dat we dit doorhebben, er ideeën over God op na die drastisch ver - schillen van wat wij ons voorstellen. En nog dichterbij, terwijl ik Zo zoon, zo vader 1-336.indd 20 15-02-17 11:20
21 mijn spirituele reis vervolg, blijf ik bidden tot dezelfde God, zonder me te realiseren hoeveel de ‘God, zoals ik hem persoonlijk aan- vaard’ (om even de taal van het Twaalfstappenprogramma te ge - bruiken) al veranderd is. Terwijl God zelf niet verandert, gaat mijn beeld van God er na verloop van tijd zoveel op vooruit (of achter - uit) dat ik vrijwel een andere god met dezelfde naam aanbid. Bo- vendien zou dit weleens heel goed en noodzakelijk kunnen zijn. Wat ik hiermee wil zeggen is dat degenen die beweren te geloven in ‘de God van de Bijbel’ zich meer bewust zouden moeten zijn van hoe we de tekst lezen door de dikke lenzen van onze onbe - wuste vooroordelen. Met deze vervormende flters zijn we geneigd afgodsbeelden te maken van God en deze te scheppen naar ons eigen evenbeeld. Het is dan ook niet voor niks dat de controversi - ele Duitse prediker Meester Eckhart het vol ergernis uitschreeuw- de: ‘God! Bevrijd mij van “god”!’ 1 Dat wil zeggen: bevrijd mij van elk schimmig concept van God dat ik gecreëerd en aanbeden heb en waarmee ik mezelf bedrogen heb door te geloven dat het de ware God was! Dus ik zeg: nee – als er een God is, kan ik hem niet vormen uit de klei van mijn eigen evenbeeld. Ik heb het nodig dat hij zich laat zien op een manier waarin hij gekend kan worden. Wat God niet is… Een christelijke denkstroming met de naam negatieve theologie vindt dat het beschrijven wat God niet is, het beste is dat we kun - nen doen. Je kunt het over elke eigenschap van God hebben – elk beeld van God dat je kunt vinden, zelfs in de Bijbel – en dan vra - gen: ‘Oké, God is een vader, maar op welke manier is hij niet een vader? God is een koning, maar op welke manier is hij niet een koning? God is een herder, maar op welke manier is hij niet een herder?’ Dit is tot op zekere hoogte een goede oefening, omdat het ons ervoor behoedt dat we deze menselijke metaforen te ver door - voeren. Het herinnert ons eraan dat ons beeld van God ook echt niet meer is dan een beeld, een icoon, een plaatje. We hebben deze plaatjes gezien, maar God is groter dan elk beeld dat wij van hem maken. God is veel meer dan vuur of licht of water, ook al worden deze elementen allemaal gebruikt om hem te omschrij - ven. De hen, de adelaar, de leeuw en het lam verwijzen naar be - Zo zoon, zo vader 1-336.indd 21 15-02-17 11:20
22 paalde aspecten van Gods karakter, maar God is duidelijk geen vogel of dier. Negatieve theologie waarschuwt ons voor het ma- ken van een afgod uit een van deze symbolen, waarmee we God vervangen. Zo lezen we in Numeri 21 het verhaal over een plaag in de woes - tijn waarbij de Israëlieten aangevallen worden door giftige slan - gen. God zei tegen Mozes dat hij een ‘vurige slang’ moest maken van koper en deze moest bevestigen op een paal. Iedereen die ge - beten was en zijn blik vestigde op de koperen slang, werd onmid - dellijk genezen. Dit beeld symboliseerde de helende liefde van God en wordt tot op de dag van vandaag gebruikt als symbool in de medische wereld. Helaas werd het beeld van de koperen slang later hergebruikt, maar nu voor afgoderij. In de tijd van koning Hizkia had het volk de koperen slang ‘Nehustan’ genoemd en begon het deze te aan - bidden. Daarom moest de koning het vernietigen bij zijn hervor- mingen die tegen afgoderij gericht waren (2 Kon. 18:4). Toch is het niet de bedoeling dat we alle beelden en beeldspraak van God maar afschaffen, maar juist dat we ze zuiveren en herijken op Christus. Jezus zelf gaf hierin het voorbeeld toen hij de koperen slang in herinnering riep tijdens zijn gesprek met Nicodemus: ‘De Mensenzoon moet hoog verheven worden, zoals Mozes in de woes - tijn de slang omhooggeheven heeft, opdat iedereen die gelooft, in hem eeuwig leven heeft.’ (Joh. 3:14-15). Zo moedigt een negatieve theologie ons dus aan om de en/en- vragen te blijven stellen. We zeggen dat God aanwezig is. We bid - den dat we zijn aanwezigheid mogen ervaren: ‘Laat uw aange- zicht over mij schijnen!’ Maar we vragen ook: ‘Waarom is hij afwezig?’ En we bidden tijdens heftige momenten waarin God af - wezig lijkt: ‘Verberg uw aangezicht niet voor mij!’ En terwijl we ‘aangezicht’ gebruiken als beeld van God, denken we na over de vraag: ‘Op welke manier zijn deze uitspraken waar en op welke manier zijn ze niet waar?’ Een ander voorbeeld is hoe we uitroepen, ‘God is dichtbij’, en ons later weer afvragen: ‘Hoe kan God zo ver weg zijn?’ Paulus zegt dat God woont in een ontoegankelijk licht, maar in Hebreeën wor - den we uitgenodigd om zonder schroom het allerheiligste binnen Zo zoon, zo vader 1-336.indd 22 15-02-17 11:20
23 te gaan en vol vertrouwen tot Gods troon te naderen. Hoe kan God tegelijkertijd dichtbij en ver weg zijn? Als we niet blijven hangen in of/of-aannames en beweringen die God in een hokje stoppen, raken we in staat om onze eigen en/en-ervaringen met God te herinneren en te delen. In principe kunnen we bij elke eigenschap van God die we aan hem toeschrijven meer leren door te vragen: ‘Op wat voor manier is God niet zo? En is het tegenovergestelde op een bepaalde ma- nier ook waar?’ Wat God wel is… Negatieve theologie probeert te voorkomen dat God in een hokje gestopt wordt, maar we hebben ook een positieve theologie nodig. Als God God is, en meer dan een verzinsel, moeten we in geloof een aantal waarheden op een rij zetten waarvan het tegenoverge - stelde nooit waar kan zijn: – God is goed en nooit slecht. Hij is de perfectie van alles wat wij goedheid noemen. – God is liefde en alle andere aspecten van God kunnen niet an - ders dan in lijn zijn met zijn liefde. – God is licht en in hem is er geen spoor van duisternis (1 Joh. 1:5). – God is perfecte schoonheid en in hem is absoluut geen lelijkheid. – God is perfecte waarheid en laat niemand hem een leugenaar noemen. – God is perfecte rechtvaardigheid en in hem is absoluut geen on - recht. Soms plaatsen theologische teksten Gods goedheid, liefde en rechtvaardigheid in een rijtje van zijn ‘eigenschappen’, en wijden ze hele hoofdstukken aan het omschrijven van God aan de hand van deze eigenschappen, op bijna wetenschappelijke wijze. Dit soort beschrijvingen, waarbij menselijke ideeën, concepten en analogieën voor God gebruikt worden op een manier die heel flo - sofsch is en eerlijk gezegd ook beperkend, zijn vaak nogal droog en saai. Dit is wat negatieve theologie in de eerste plaats heeft willen bestrijden. Negatieve theologie heeft geprobeerd de majes - Zo zoon, zo vader 1-336.indd 23 15-02-17 11:20
24 teit en het mysterie van God, die ver buiten onze categorieën en handboeken vallen, te behouden. De apostel Paulus en latere theologen probeerden tegen deze droogheid in te gaan door een andere, meer dynamische term te introduceren: goddelijke energieën (energeia). Energeia wordt in het Nieuwe Testament ook wel vertaald met ‘werking’ (Ef. 1:19), ‘vermogen’ (Ef. 4:16) en ‘kracht’ ( Ef. 3:7; Fil. 3:21; Kol. 1:29; 2:12). We zien Gods energieën terugkomen bij Pau - lus als hij zegt dat het Gods energie is, een energie diep binnen in jou, God zelf ‘die zowel het willen als het handelen bij u teweeg- brengt, omdat het hem behaagt.’ (Fil. 2:13). Het valt op dat deze energieën niet worden beschouwd als slechts kenmerken van God. De energieën zijn God zelf in actie. Latere theologen zijn hier gedetailleerder op ingegaan en spraken over ‘ongeschapen energieën’. Met andere woorden: als we zeggen ‘God is liefde’ of ‘God is goed’ of ‘God is licht’, hebben we het niet alleen maar over zijn eigenschappen. We zeggen dat God liefde, goedheid en licht is in zijn energieën, net zoals we zeggen dat God Vader, Zoon en Heilige Geest is in zijn personen. Waarom ‘energieën’? Omdat ze beschrijven wie God is in zijn daden, in zijn activiteit, in zijn zelfopenbaring. God is liefde die er- varen wordt; God is goedheid die geopenbaard wordt. God is schoonheid, waarheid en rechtvaardigheid – hij komt tot ons en manifesteert zich in onze levens. De ongeschapen energieën zijn God zelf die ons aanraakt, ons vult en ons van binnenuit veran - dert. We zullen nooit doordringen tot de oneindige dieptes van Gods kern, maar Gods ongeschapen energieën dringen door in onze wereld en onze levens. Er is nog een andere term die we ge - bruiken voor dit fenomeen: ‘de genade van de Heilige Geest’! Dus waar negatieve theologie een denkstroming is die de moeite waard is om te onderzoeken – en dat zullen we dan ook doen – kan het niet onze honger naar het kennen van de levende God stil - len. Zien we in de Bijbel niet een God die gekend wil worden en er altijd op uit is zich te laten kennen? Bij negatieve theologie mist er iets, meer nog dan de energieën waar ik het net over had. Of beter gezegd: er mist iemand. Ik bedoel uiteraard Jezus. Als we het enige perfecte beeld willen zien dat de volheid van ‘het Goede’, van liefde, Zo zoon, zo vader 1-336.indd 24 15-02-17 11:20
25 licht, schoonheid, waarheid en rechtvaardigheid – op aarde zoals in de hemel – draagt, kijken we naar de incarnatie (letterlijk, de ‘vleeswording’) van God. We verkondigen als waarheid het goede nieuws dat God zijn karakter heeft geopenbaard in de persoon Jezus van Nazaret. Door Christus kunnen we God kennen. God is als Jezus Het christelijk geloof is in de kern de bekendmaking van het goede nieuws dat God – de eeuwige Geest die het universum heeft ge - schapen, vult en bij elkaar houdt – ons heeft laten zien wie hij is en hoe hij is. Precies hoe hij is, in de mens van vlees en bloed die we ook wel Emmanuel (‘God met ons’) noemen. Omgekeerd gelo - ven we dat Jezus ons het gezicht en het hart van God getoond heeft in de volheid van zijn leven hier op aarde: geopenbaard door ooggetuigenverslagen van zijn geboorte, zijn daden, dood en op - standing. We beschouwen dit mensenleven als de beslissende openbaring en daad van God in tijd en ruimte. Dat is nog steeds een geloofsuitspraak, maar voor christenen is dit het startpunt. Als we Jezus zien – en in het bijzonder Jezus aan het kruis, zegt 1 Jo - hannes – zijn we getuigen van het duidelijkste beeld van de God die liefde is (1 Joh. 4:8). Ik ben tot de overtuiging gekomen dat al - leen Jezus perfecte theologie is. Als ik zeg dat God precies zoals Jezus is, bedoel ik niet dat we alles wat God is, terug kunnen brengen tot een joodse man uit de eerste eeuw. Ook beweer ik niet dat iedereen die Jezus Christus ontmoet heeft alles zou kunnen weten wat er te weten valt over God in zijn transcendente essentie. Maar zoals we zullen zien, is Jezus Chris - tus de volmaakte en perfecte openbaring van het karakter van God omdat hij God is. Er is geen openbaring los van hem. Ik deins er niet voor terug om het woord precies te gebruiken, om - dat in de Bijbel beweerd wordt dat in Christus Gods luister schit - tert en Christus het evenbeeld van God wordt genoemd (Heb. 1:3). Paulus verzekert ons dat heel de volheid van God heeft willen wo - nen in Jezus’ menselijk lichaam (Kol. 1:19; 2:9). En we zullen her - haaldelijk terugkeren naar het feit dat het zien van Jezus het zien van God is, het eeuwige Woord dat mens is geworden zonder daarbij ooit te stoppen volledig God te zijn. Zo zoon, zo vader 1-336.indd 25 15-02-17 11:20
ISBN 9789043527835 NUR 700www.kok.nl Wie is God? Er bestaan genoeg beelden van hem: de straff ende God, de vader die wegloopt voor zijn verantwoordelijkheden, de geest in een fl es – verkeerde godsbeelden die Bradle-HUVDN bevraagt en radicaal afwijst. Want stel je in plaats daarvan een God voor die in alles overeenkomt met Jezus, zoals we die in de Bijbel leren kennen. Wat als zijn liefde nog overvloediger, zijn lijden nog krachtiger en zijn evangelie nog mooier is dan we ons durven voor te stellen? Wat als God op Jezus lijkt? Jersak heeft een van de meest diepzinnige, eerlijke en spannende boeken geschreven over dit thema. Ik spreek vaak mensen die weinig kunnen met d e nieuwerwetse uitleg van de kruisiging; Jersak laat zien dat hun intuï tie ook vanuit de Bijbel en de kerkgeschiedenis ondersteund wordt, en dat er een veel mooier verhaal is. - Reinier Sonneveld, auteur In mijn lezend leven is dit misschien wel het boek dat het meeste mijn h art raakte nadat mijn hersens in shock achterbleven. - Piet de Groot, oud-directeur Andrew Wommack Ministries Nederland Bradley Jersak werkte jarenlang als kerkplanter. Hij woont in Canada en geeft lezingen en colleges, onder andere over gebed en het kruis. ZO De God dieals Jezus is Bradley Jersak Bradley Jersak Vader Zoon, ZO Zoon, zo Vader boekomslag_zozoon-zovader.indd 1 15-02-17 20:38