De smaak van de Amish

Han Wilmink De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven Han Wilmink NUR 442 ISBN 978 90 435 2198 7 De smaak van DE AMISH www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl Een kookboek vol pure gerechten en achtergrondverhalen over de Amish Het eenvoudige leven van de Amish spreekt velen aan. Maar wat is hun geh eim? Gefascineerd reisde Han Wilmink af naar Dutch Pennsylvania om zich in hu n cultuur te verdiepen. Als ‘kookdominee’ ging zijn belangstelling vooral ui t naar hun keuken en religie. De reis leverde hem een schat aan unieke smaakervaringen op en… 88 authentieke Amish-recepten. Han Wilmink is predikant in Ommen én gepassioneerd kok. Hij is actief in de Slow Food- beweging en verzorgt onder de naam Bijbels Culinair workshops in het hel e land. Eerder verschenen van zijn hand o.a. Bijbels culinair en Koken met passi e. kokBOdesmaakvandeamish0315-2.indd 1 09-03-15 22:10

Han Wilmink De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven Han Wilmink kokBWsmaakamishNEW4.indd 1 09-03-15 19:02

© 2015 Uitgeverij Kok – Utrecht www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl Vormgeving: Garage-bnco Fotogra e: Coen Verboom achterkant omslag, pag. 9, 10, 30/31, 34, 38, 42, 48, 60/61, 63, 66/67, 70, 73, 77, 90, 99, 103, 109, 118/119, 127, 128, 134, 145, 164, 167; Schuttertock schut- bladen, pag. 2, 18, 19, 26, 40/41, 49, 71, 78, 98, 106, 120, 142, 146, 147, 152, 154, 160/161, 178, 179; Henk Gaasbeek Foctogra e Ommen voorkant omcslag, achterste schutcblad, overige Redactie: Madeleine cGimpel ISBN 978 90 435 21c98 7 NUR 442 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbe stand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder vooraf- gaande schriftelijke toestem ming van de uitgevecr. kokBWsmaakamishNEW4.indd 2 09-03-15 21:47

woord vooraf 4 Waarom dit boek? 4 Maten en gewichten wen baking soda 6 De Amish in het kort 8 Veelkleurigheid ondwer de wederdo- pers 11 Het ritme van de sewizoenen 13 LENTE 15 21 recepten Alles wordt weer niewuw 15 Vervoer en transportw bij de Amish 30 Leven als familie 41 Multitasken voor de avond- maaltijd 48 ZOMER 50 25 recepten Karikaturen van dew Amish 50 Een Nederlandse tussen de Amish 60 Een parel uit Gods whand 66 Baarden en lang haar 72 Zelf Amish worden? w 99 HERFST 100 18 recepten Amish en techniek 108 Huisinrichting bij wde Amish 118 Overvloed aan appewls 120 Kleren maken de Amish? 128 WINTER 141 21 recepten Een ijsje in de winwter 147 Kerstmis 152 Het geloof van de wAmish 160 Een drama in het pwara- dijs 167 Rumspringa en trouwwen 173 Een levende hoop 174 bijlagen 183 Geschiedenis van de wAmish 184 Literatuur 189 Register 190 Dank 192 kokBWsmaakamishNEW4.indd 3 09-03-15 19:02

4 de smaak van de amish woord vooraf Waarom dit boek? Soepel vouwen de handen van Ruth Fisscher zich om het deeg. Verzonken in haar werk kneedt ze het tot de gewenste elasticiteit is bereikt. Vervolgens walst ze met de deegroller het deeg tot de juiste dikte en grootte. Zo deed haar grootmoeder het en zo doet zij het. De smakelijke taarten van haar Grossmutti zijn een familietraditie. Van generatie op generatie worden ze al op dezelfde wijze gebakken. Waarom zou zij het anders doen? Amish veranderen iets niet snel. Ze zijn gehecht aan traditie. De verbinding met en de trouw aan het voorgeslacht zijn voor hen wezenlijk. Voor de toerist die Amish county in Pennsylvania in één dag doet, lijken de Amish een vreemd uit de tijd geplaatst volkje. Een toeristische attractie met hun negentiende-eeuwse akleding, baarden, hoe- den en paardenkoetsjes. Voor wie dieper wil kijken zal de verbazing overgaan in verwondering en mogelijk ook in bewondering. Al eeuwenlang houden de Amish hun eigen levensstijl in stand. Ter- wijl de wereld om hen heen in rap tempo verandert, veranderen zij nauwelijks mee. De ‘zegen van de moderne tijd’ liajkt ze niet te intereasseren. Waarom niet? Wat is het geheim van adeze mensen? Het was vooral deze fascinatie die mij aanzette om mij in hun cultuur te verdiepen. Daarbij ging mijn belangstelling met name uit naar hun keuken en religie. Dat ligt voor de hand bij een ‘kookdominee’. Eind september – begin oktober 2012 bezocht ik met een groep geïnteresseerden uit Nederland Dutch Pennsylvania in het oosten van de Verenigde Staten. Met een schat aan ervaringen en een kofer met fors overgewicht dankzij alle ingeslagen (kook)boeken toog ik weer huiswaarts. Uit de in ade VS geproefde baksaels kwamen concrete bedeanksels voor een boek avoort. Uitgeverij Kok koesterde al langer dat plannetje met mij. Uit de keuken van ons brein rolde als titel: ‘De smaak van de Amish, het geheim van eenvoudig leven’. De insteek is hun keuken en cultuur. Wie wel eens de Amish heeft bezocht, zal het opgevallen zijn dat de lokale bookstores vol liggen met kookboekjes over de traditionele Amish-keuken. Voor de Amerikaanse toerist met zijn hang naar nostalgie zijn het gewilde souvenirs. Degelijk bakken, zoals de Amish dat doen, is aan de overkant van de plas een ambacht dat ze daar dankzij alle prefab voedsel en take away’s al lang verleerd zijan. kokBWsmaakamishNEW4.indd 4 09-03-15 19:02

4 de smaak van de amish woord vooraf 5 De Amish-keuken is enerzijds een voortzetting van de oude Midden-Europese boerenkeuken (Zwitserland, Duitsland, Noord-Frankrijk) en anderzijds heeft zij ook elementen van de keukens van de immigranten, vooral die van de traditioneel Engelse, in zich opgenomen. Zo zullen de Amish beweren dat hun whoopie pies typisch Amish zijn en beweren culinaire experts in Engeland dat het van oorsprong een Brits gerecht is. Zo van het land op je bord is nu een trend. De Amish zijn niet anders gewend. En voor de tijd dat er niets op het land groeit, wordt er in de nazomer en herfst geweckt, gezouten en gerookt. Ook die culinaire zaken worden nu opnieuw uitgevonden. Scharrel maar eens rond op eean boerenmarkt in Amsterdam. Toch blijken ook de Amish niet geheel ongevoelig voor ‘de verleidingen’ van de English, zoals de Amerikanen door de Amish worden genoemd. De Amish-keuken is deels geïnfecteerd door de Amerikaanse liefde voor zoet en vet. Hier en daar moest ik dus corrigerend optreden in de recep- tuur. Bij veel recepten geef ik als toegift ook een eigen variatie om het culinair wat spannender te maken. Eenvoud in het leven en in de keuken is mooi maar het moet geen saaie bedoening worden. Henk Gaasbeek, fotograaf uit Ommen, heeft de gerechten in de stijl van de Amish – dus zonder overbodige opsmuk – op de gevoelige plaat vastgelegd. Al met al is zo een boek ontstaan wat in het Nederlandse taalagebied nieuw is. Legenda soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis voor gerecht basisrecept salade/lunch soep voorgerecht hoofdgerecht bijgerecht uit de oven nagerecht gebak drank inmaak kokBWsmaakamishNEW4.indd 5 09-03-15 19:02

14 de smaak van de amish LENTE Alles wordt weer niewuw… De laatste sneeuw is verdwenen en het vaalbruine gras kleurt langzaam groener en groener. De rabarber ontspruit uit de grond en is het teken van het nieuwe leven dat uit de grond omhoog- schiet. Wat smaakt er meer naar het voorjaar dan de eerste vers geoogste groente zo uit de grond? Voor de Amish is het altijd weer een sensatie om na een lange winter het eerste jonge groen te kunnen oogsten. Vaak komt het eerste groen niet van het gezaaide in de eigen moestuin maar van overblijvende ‘wilde planten’. Planten in de buurt van het huis die de winter doorstaan hebben en opnieuw uitlopen zoals rabarber, bieslook, asperge, en ook paardenbloemen. Het jonge groen van paardenbloemen wordt door jonge kinderen geplukt, waarna moeder er thuis een lekkere salade van maakt. Kinderen plukken ze doorgaans liever dan dat ze ze eten. Zo vertelt Lovina Eicher: ‘Mijn dochter Elizabeth zal nooit paardenbloemenloof a eten; ze zegt “het smaakt naar gras”. Ik vroeg haar of ze ooit gras ahad gegeten en ze aantwoordde “nee!”’ a Paardenbloemen komen van de weide en je plukt ze bij voorkeur voordat de koeien die weide ingaan, maar toch weet je nooit precies wat er in die weide al heeft rondgelopen. Het is dus zaak de paardenbloemen echt goed te wassen, minstens drie, vier keer in ruim koud water. Je plukt alleen het jongste frisse groen in de periode dat het eerste groen verschijnt. Zodra de paarden- bloemen hun parachutezaadjes krijgen, wordt het blad bitterder, minder smakelijk en taaier. De ideale oogstperiode duurt hoogstens een week of drie, vier. In Pennsylvania is dat van half april tot begin mei. De Amish kennen een grote variatie van recepten op basis van paardenbloemen. Meestal worden ze verwerkt in voorjaarssalades (het blad) maar ook in soepen (blad), gelei, jam en dranken (de bloem). kokBWsmaakamishNEW4.indd 15 09-03-15 19:03

26 de smaak van de amish Drie recepten voor wbasis pie-deeg Pie-deeg is een simpel korstdeeg. Het is gemakkelijk te maken. De boter die verwerkt wordt in het deeg moet ijskoud zijn en mag beslist niet warm worden. De boter snijd je met behulp van twee messen in de bloem jn tot de massa kruimelig is. Neem nooit margarine als vervanger van boter, dat is stukken minder smakelijk! Je neemt voor dit deeg altijd 2 x zo veel bloem als boter. Per 200 gram bloem gebruik je 100 gram koude boter en 100 ml ijskoud water en een halve tl zout. Je kunt het water ook vervanagen door ei(eren) aaan gevuld met koud water. Zie versie 2. Wanneer je het deeg uitrolt tot een lap moet het koud zijn om een goede structuur te hebben. Daarvoor is het van baelang dat het deeg aeen uurtje rust krijagt in de koelkast. versie 1 Een schoon werkvlak bestuif je met wat bloem. Weeg de bloem met het zout af en maak er een berge van op het werkvlak. Druk een kuiltje in het midden. Voeg de koude boter toe en hak deze jn met twee messen. Werk bloem en boter zo door elkaar dat er een kruimelig deeg ontstaat. Voeg dan het ijskoude water toe en kneed er met je handen snel een soepele bal van. Kneed dit deeg niet te lang! Wikkel de deegbal in vershoudfolie en leg hem een uurtje in de koelkast. Voor het bekleden van het bakblik op een met bloem bestoven werkvlak uitrollen met een deegroller tot de gewenste voram en grootte. versie 2, korstdeeg met eiversie 2, korstdeeg met ei Houd de werkwijze van het deeg volgens versie 1 aan, gebruik nu: 250 gram bloem, 125 gram kou- de boter, 1 ei, 1 tl zout en 2 el koud water. In het kuiltje doe je tegelijk de koude boter, het ei, het zout en het koude water. Soms vraagt het deaeg nog ietsje meer awater. versie 3, met toegevoegde citroen versie 3, met toegevoegde citroen Citroensap versterkt de brosheid en geaeft een lekkere smaak. Dit is genoeg voor eaen taartbodem zondear deksel of traliewerak, anders de hoeveelaheden verdub- belen Volg de werkwijze van versie 1. Voeg met het ijswatera het citroensap toe aen maak er een samen-a hangende bal van. Voeg eventueel nog aietsje water extra taoe. Druk de bal plat en averpak hem in plastic afolie. Leg hem tenmainste 4 uur in de koelkast. Een halfuur voor gebruiak uit de koelkast halen. Uitrolalen met deegrollera op een met meel baestoven werkblad. soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis 175 gram bloem snuf zout 125 gram koude boter in dobbealsteentjes 1½ el koud citroensap 2 tot 3 el ijswater kokBWsmaakamishNEW4.indd 26 09-03-15 19:04

26 de smaak van de amish lente 27 Veggie pie Emma Kaufmann is Amish opgevoed en is nu met een mennoniet getrouwd. Zij heeft zich ook moeten aansluiten bij de mennonieten. Emma is kok in een vegetarisch restaurant in de grote stad. Haar familie bezoekt zij regelmatig op zondag en verrast ze dan met deze heerlijke groente- taart die voor Amish begrippen behoorlijk frivool is. In haar restaurant gebruiken ze een mengsel van bloem en volkorenmeel. De belegen Goudse boerenkaas maakt deze hartige taart nog lek- kerder! De Amish zelf gebruiken voor deze kaas meestal Amerikaanse cheddar of ‘Zwitserse’ kaas die op gruyère moet lijken maar de Amerikaanse versies zijn nogal karakterloos. Gelukkig maken steeds meer Amerikaanse boeren hun eigen cheese als alternatief voor de ‘eenheidsworst’ uit de fabriek. Op boerenmarkten, zoals die van de The Central Market in Lancaster City, worden die smakelijke kazen aangeboden. Eaen Nederlandse boeraenkaas is een prima veravanger! De Amish koks gebruiken meestal gedroogde peterselie in plaats van verse. Wat mij een raadsel is want de gedroogde variant smaakt meer naar hooi dan naar peterselie. Met de groenten kun je variëren. De Amish doen dat ook. De lente-uitjes heb ik er zelf aan toegevoegd voor een wat hartiger accent. Zes personen hebben er een lekker voor- of lunchgerecht aan. Ook feestelijk op een bufet! Zorg er wel voor dat alle groenten vers zijn. De doperwten mogen eventueel uit de diepvries komen. Dit gerecht kan zomers oaok goed gegeten woraden. Zo van de eigean moestuin in de piea! Gebruik een ronde bakvorm van ca. 28 cm doorsnede. Voor het deeg gebruik je het recept voor piedeeg versie 2. Biaj gebruik van volkorenmeel voeg je 1a el water minder toae. Je hebt hier bakpapier bij nodig en een vulling van gedroogde peulvruchten (witte of bruine bonen). Bereiding Maak het pie-deeg volgens versie 2 van het recept voor basispie-deeg (zie hiervoor). Laat de deegbal in folie 1 uur rusten in de koelkast. Verwarm de oven voor op 190 graden. Bekleed de bodem en de rand van de bakvorm met bakpapier. Knip nog een even groot stuk bakpapier uit om straks het deeg Voor het deeg 250 gram bloem (of a125 gram bloem en a 125 gram volkorenmeel) 125 gram koude boter in stukjeas 1 groot ei 1 afgestreken tl zout Voor de vulling 100 gram doperwtjesa 100 gram worteltjesa 150 gram broccolirooasjes 2 stengels bleekseldearij 3 lente-/bosuitjes (zeezout) 125 ml room 4 eieren ½ kopje gehakte verse peterselie 150 gram geraspte boearen belegen Goudse snuf geraspte nootmuaskaat versgemalen zwarte paeper en (zee)zout wat bloem voor het abestuiven van het weark- blad en de deegrollaer soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis voor gerecht kokBWsmaakamishNEW4.indd 27 09-03-15 19:04

28 de smaak van de amish kokBWsmaakamishNEW4.indd 28 09-03-15 19:04

ZOMER Karikaturen van dew Amish Veel mensen hebben zich een beeld gevormd van de Amish via boeken, lms, tv, internet, kranten- berichten en dergelijke. Maar deze media geven meestal een nogal gekleurd beeld van de Amish: hoe excentrieker en ouderwetser hoe mooier! Maar ook de Amish gemeenschappen veranderen. Het tempo ligt wel een stukje lager dan bij de English. Ik heb naar aanleiding van vragen een aantal typische vooroordelaen op een rijtje geazet. In toeristische winkels in Lancaster County worden producten van huisvlijt aangeboden zoals de traditionele Amish-poppen zonder gezicht. De poppenhoofden hebben geen mond, neus, ogen en oren. De Amish zelf kopen meer en meer gewone poppen in de speelgoedafdelingen a van Ameri- kaanse winkels en kleden ze vervolgens thuis aan met Amish-spulletjes. Die hebben dus wel een gezicht. Dragen Amish mannen nooit knopen? In Zwitserland werden in de zeventiende eeuw de volge- lingen van Jacob Amman Häftler genoemd. Afgeleid van haften dat ‘hechten’ of ‘blijven zitten’ betekent. Met die naamgeving werd er destijds onderscheid gemaakt ten opzichte van de Knöp- er, de knopen dragende wederdopers (Knopf = knoop). Volgens Jacob Amman waren knopen en knoopsgaten een nieuwigheid die in strijd was met Gods geboden. Eeuwen later wordt daar in- middels in Amish kringen minder stringent over gedacht. Bij formele gelegenheden dragen Amish gewoonlijk hun traditionele kledij met haakjes en lusjes, ‘houtjetouwtjekledinag’. Maar tijdens hun werk dragen zij broeaken, jassen, sweaters aen hemden met knopean. Een ander vooroordeel is dat Amish nooit en te nimmer in auto’s rijden. Amish mogen dan wel geen auto’s bezitten maar ze maken er wel degelijk gebruik van. Wanneer de afstanden te groot zijn om per buggy af te leggen, dan laten ze zich rijden in de auto! Voor de lange afstand maken ze ook gebruik van buas en trein. Bepaalde ontwikkelingen laten zich ook bij de Amish niet tegenhouden. De kweker van high-tech slakroppen, Samuël Stoltzfus, die ik elders in dit boek al noemde, bezit zelf een bestelwagen om zijn net geoogste kropjes zo vers mogelijk naar de veiling te kunnen transporteren. Maar het zou natuurlijk kunnen zijn dat meneaer Stoltzfus een niaet-Amish het stuur laat avasthouden. Veel mensen denken dat de Amish geen spiegels gebruiken. Maar het is de Amish niet verboden om naar zichzelf te akijken en ook Amish zien aer graag op z’n Amisah verzorgd uit. kokBWsmaakamishNEW4.indd 50 09-03-15 19:08

52 de smaak van de amish Cuptaartjes met zocmerfruit en citroenccrème Met extra uitleg ovcer het maken van zandtaartdeegc Heerlijke kleine taartjes met als basis zandtaartdeeg, die lekker fris smaken dankzij de citroen- crème en er bovendien fantastisch uitzien! Het deeg kun je gemakkelijk van tevoren maken. Het blijft verpakt in vershoudfolie in de koelkast een aantal dagen goed. Het deeg kun je met de hand bereiden of met een sterke handmixer. Goed bereid zanddeeg heeft – de naam zegt het al – een zanderige structuur, is bros in de mond en heeft een lekkere botersmaak. De ideale baktempe- ratuur ligt tussen de 180 en 200 graden. Zanddeegbodems worden na het bakken gevuld! Met dit feestelijke gerecht verrast Linda Zimmerman haar gasten op zon- en feestdagen. ’It looks and tastes like paradise‘, zei ze er enthousiast bij. Haar gerecht heb ik wat aangepast op ingrediënten die bij ons verkrijcgbaar zijn. Extra nodig Voor dit gerecht heb je verder metalen cup-vormpjes nodig. Je kunt ook taartvormpjes gebruiken van 7-9 cm doorsnede. Verder een deegroller, bakpapier en peulvruchten, om blind te bakken. Ik gebruik gedroogde witte bonen als verwijderbare (nep-)vulling bij het bakken. De peulvruchten die nodig zijn voor het blindbakken, kun je meerdere keren gebruiken. Laat ze afkoelen na gebruik, doe ze in een pot en bewaar ze in de voorraadkast bij de bakspullen. Blindbakken zorgt ervoor dat het deeg mooi in positie blijft tijdens het bakproces. De deegbodem voor het bakken altijd wel met bakpapier bekleden,c waarop je vervolgecns de gedroogde peuclvruchten legt. TIP Als je regelmatig blindbakt met peulvruchten, dan loont het de moeite om in een kookwinkel zogenoemde ‘blindbakbonen’ te kopen. Dat zijn aardewerken bolletjes die het eeuwige bak-leven hebben, en die je dacn in plaats van de pceulvruchten op het backpapier legt. zandtaartdeeg Bereiding zandtaartcdeeg met de hand Stort het meel in een berg op een schoon en glad werkblad/aanrecht. Maak in het midden van het meel een kuiltje en doe daar de rest van de ingrediënten in. Vermeng de koude boter, poedersuiker, eierdooier en zout met de vingers door elkaar en meng er wat meel door. Werk met een (palet) mes het meel vanaf de rand naar het midden en meng alles grof door. Hak met het mes de mas- sa tot jne kruimels en kneed de kruimels snel met de handen door en druk het deeg samen tot 250 gram bloem 125 gram koude boter in stukjces 50 gram poedersuikcer 1 ei snuf zout soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 52 09-03-15 21:58

52 de smaak van de amish zomer 53 kokBWsmaakamishNEW4.indd 53 09-03-15 19:08

98 de smaak van de amish zomer 99 Zelf Amish worden? Een Amish schreef ina de Small Farm Journal in de zomer van 1993: ‘Wij Amish realiseren ons maar al te goed dat het niet in ieders mogelijkheden ligt om Amish te worden, die dat graaag zou willen. Maar haier ligt voor jou dae uitdaging: Als je ons geloof baewondert – maak het ajouwe sterker. Als je ons gevoel vaan betrokkenheid bewondert – averdiep het eigen. Als je onze gemeensachapszin bewondert –a bouw er zelf aan. Als je het eenvoudiage leven bewonderta – versober dan zelaf. Als je onze toewijdaing, overtuiging en aduurzame waarden bewaondert – leef ze zaelf!’ kokBWsmaakamishNEW4.indd 99 09-03-15 19:11

100 de smaak van de amish herfst Voordat de eerste sneeuw valt, moet er nog heel wat gebeuren. De oogst moet van het land. De moestuin moet winterklaar gemaakt worden. De gevallen bladeren worden verzameld op de composthoop. Het laatste fruit moet worden geplukt en verwerkt. De vrouwen zijn druk met het inmaken van groenten. Appelsap en druivensap worden gemaakt. De voorraadkelder vult zich met rijen potten en essen met hun kleurige inhoud. In traditionele boerenhuishoudens is november nog de slachtmaand. Er worden worsten gemaakt, vlees wordt gerookt. Van de botten en vlees- restanten wordt bouillon getrokken, die in potten wordt opgeslagen om in de koude maanden als basis voor winterse soepen te dienen. Paprikaplanten worden veel in de tuinen van de Amish verbouwd. In Nederland eten we veel meer rode paprika dan de nog niet gerijpte groene variant. Bij de Amish is dat net andersom. Groene paprika is daar de meest gegeten variant. Vaak in de vorm van puntpaprika, dus laangwerpig en met eean iets pittiger smaak daan onze groene papraika. kokBWsmaakamishNEW4.indd 100 09-03-15 19:11

100 de smaak van de amish herfst 101 Gevulde groene papwrika Een eenvoudig en smakelijk gerecht. Je kunt er in plaats van groene paprika ook rode voor gebrui- ken. Ze smaken dan nog iets lekkerder, vind ik persoonlijk. Een recept van de buurvrouw van Lovina Eicher. Geschikt voor 4 personen. Eet er een lekkere salade bij. De paprika’s die Lovina aanbeveelt, zijn van Amerikaanse maatvoering, nog een maatje groter dan wat je bij ons vindt. Daarom neem ik in plaats van 1 paprika p.p. 1½ per persoon. Het is wel zaak een goede kwaliteit rundergehakt te kopen. Omdat er weinig extra smaakmakers door het vlees gaan, is het belangrijk dat het vlees van zichzelf al een avolle smaak heeft. Bij dit recept geaef ik nog wat tips voaor variaties. Bereiding Warm de oven voor opa 175 o C. Vul een niet te kleine pan met water en breng het aan de kook. Voeg 1 tl zout toe. Terwijl je het water aan de kook laat komen snijd je voorzichtig de steelaanzet uit de paprika’s en verwijder je voorzichtig met een lepeltje of mesje de zaden. Zorg er wel voor dat de paprika’s zo heel mogelijk blijven! Kook de paprika’s voorzichtig 4 minuten in de pan met water en zet er een deksel op. Schep de paprika’s uit de pan of giet het water met de paprika’s in een vergiet. Het water heb je niet meer nodig, dea paprika’s wel. Laat dae paprika’s afkoelen. Bak het gehakt rul en bruin in de koekenpan met een scheutje olie. Giet het vet voorzichtig af. Voeg aan het gehakt het volgende toe: 2 kleine tl zout, de gehakte peterselie, ½ tl gemalen zwarte peper en de gekookte rijst. Roer het mengsel goed door elkaar en vul de paprika’s voorzichtig met het mengsel. Schep er nog een klein berge van de vulling bovenop. Het is de bedoeling dat de paprika’s rechtop kunnen staan in een oavenschaal. Pak een kom en meng daarin de tomatenmoes, de jngehakte ui, het water en een ½ tl gema- len (zwarte) peper. Goed mengen. Zet de paprika’s rechtop en tegen elkaar aan in een passende ovenschaal. Het is net als met mensen: als ze tegen elkaar kunnen leunen, vallen ze niet om. De een houdt de ander overeind. Giet het tomatenmengsel over de paprika’s. Leg op elke paprika een plak mozzarella en plaats het geheel ongeveer 20 minuten in het midden van de hete oven. De paprika’s moeten lekker zacht worden en ade kaas mooi gesmoltena met een kleurtje. 6 inke groene paprika’s 3 tl zout 500 gram (biologischa) rundergehakt scheutje olie 1 inke el gehakte verse peterselie 1 tl gemalen zwartea peper 100 gram gekookte rijst 1 blik tomaten op sapa, tot moes gemalen ain de keukenmachine 1 jngehakte ui 1/3 kopje water 150 gram mozzarella ian 6 plakken soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 101 09-03-15 19:11

102 de smaak van de amish Tips voor variaties Bak een gehakt uitje met wat knoook in een scheutje olie lichtbruin en voeg toe aan het gehaktmengsel. Roer wat licht geroosterde pijnboompitten en wat rozijnen en een snuf kaneel door het gehakt voor je de paprika’s avult. Voeg een ½ tl gemalen kaneel toe aan de tomatenmoes of wat blaadjes gehakte verse tijm en rozemarijn. Een jngesneden stengel bleekselderij smaakt ook lekker in de tomatenmoes. Wat chilipeper maakt zowel de moes als ahet gehakt wat pittiger. Zelf ook lekkere ideeën voor varaiaties? Durf! inmaken ‘Canning’, zo verzekert Lovina Eicher mij, ‘is geen zaak voor de oningewijden.’ Voor huisvrouwen is de kunst van het inmaken dé manier om hun gezin het hele jaar door van voedsel te voorzien. De kunde van het inmaken en de technieken die daarbij komen kijken worden al generaties lang van moeder op dochter doorgegeven. Hygiëne is daarbij essentieel. De inmaakpotten moeten volkomen smetvrij zijn! ‘Moeder was er helemaal op gespitst dat in de weckpotten zelfs geen stofe aanwezig was, voor- dat ze gevuld werden. Wij gebruiken kokend water om onze potten te reinigen, vlak voor ze gevuld worden.’ Aldus Lovina. De meeste Amish inmaaksters gebruiken een methode die te boek staat als cold packing of nauwkeuriger gezegd: raw packing. Vrij vertaald met ‘de koude inpakmethode’ of ‘de rauwe inpakmethode’. Hoe die werkt? Het voedsel wordt rechtstreeks, vaak nog rauw, in de potten en essen gedaan. Waarna de potten en essen in een waterbad gaan dat lang- zaam aan de kook wordt gebracht. De Amish gebruiken daarvoor grote ketels. De Amerikaanse voedselinspectie (USDA) acht deze cold pack methode niet veilig genoeg voor alle conserven. Alleen zuur bevattende conserven zou je veilig kunnen inmaken met deze waterbad-methode. Waarop de Amish huismoeders reclameren: ‘Wij doen het al eeuwen op deze manier, waarom mag het nu opeens niet meer zo?’ Dus gaan de Amish vrolijk voort. Mijn oma zou ook instem- mend knikken, wanneer zij de Amish vrouwen bezig zag en zeggen: ‘Ja, zo deed ik het ook altijd.’ Hoe gaan de Amish vrouwen te werk? De met kokend water (en soda!) gesteriliseerde potten worden met voedsel gevuld. Vergeet ook niet de deksels te steriliseren. Je vult de potten tot ca. een halve cm onder de rand voor jam, gelei en sappen. Voor steviger voedsel als augurken, uitjes, sauzen en dergelijke houd je 1 cm vrij tussen inhoud en rand. Veeg elk druppeltje van de randen van de potten. Draai de deksels goed vast. De potten worden dan in een grote ketel met water geplaatst dat dezelfde temperatuur heeft als de inhoud van de potten. Dan breng je het water aan de kook. Eigenlijk steriliseert water van 90 graden al! Wanneer je een echte weckketel met temperatuurmeter hebt, houd dan 90 graden aan. Plaats dan een deksel op de ketel, dat houdt de warmte beter vast. De tijd dat het water koken moet, is afhankelijk van de inhoud. Zorg ervoor dat de potten een paar cm onder water staan. Het is afhankelijk van de inhoud hoe lang het water in de ketel koken moet. soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 102 09-03-15 19:11

102 de smaak van de amish herfst 103 Ben je de Engelse taal goed machtig kijk dan op: www.homecanning.com of freshpreserving.com.a Nederlandse alternataieven zijn: www.inmaken.com of weckenonline.eu. Wanneer de potten lang genoeg in het kokende water hebben gestaan (gemiddeld is zo rond de 20- 30 minuten genoeg), draai dan het gas uit en laat de potten nog een minuut of 10 in het afkoelende hete water staan. Dit om te grote temperatuurwisselingean te voorkomen. Echte inma- kers plaatsen hun potten in een rek, dat maakt het makkelijker om de hete potten te hanteren. Met goede isolerende en waterdichte (!) ovenwanten kom je ook een eind. Zet de hete potten nooit zo op metaal of steen, dan kunnen ze barsten. Laat ze altijd afkoelen op een paar thee- of handdoeken. Laat ze een dag op kamertemperatuur komen en druk dan op de deksels. Als die goed vacuüm getrokken zijn (wat de bedaoeling is), geven zea niet mee. Kun je ze op en neer bewegen, dan zit het deksel niet goed dicht, casu quo er is geen vacuüm ontstaan. Die potten kun je zo niet bewaren! Maar als ze nog maar een dag geleden gevuld zijn, dan kun je de inhoud van zo’n pot prima conserveren in de diepvries of je zet de hele procedure van het heet-waterbad naogmaals in werking maara dan goed! kokBWsmaakamishNEW4.indd 103 09-03-15 19:11

140 de smaak van de amish winter 141 WINTER Het sneeuwt hard. aEen wit gordijn van aneerdalende vlokken omhult de huizena van de Amish. Binnen hebben zij zich teruggetrokken rond het licht en de warmte van hun gaslampen. Het is er knus en gezellig, zelfs nu het buiten echt wintert. De avonden worden gevuld met lezen, spelle- tjes, puzzelen, nippend aan de warme chocolademelk. Dat maakt de sneeuwstormen buiten bijna aangenaam. Het kostte maanden hard werken om klaar te zijn voor de winter. De voorraden moesten op peil gebracht worden om de lange wintertijd door te komen. Het oogsten, inmaken en brandhout ver- zamelen is gedaan. De akkers en tuinen zijn winterklaar gemaakt. Het leven van de Amish gaat nu in een lagere versnelling. Terwijl de moestuin in winterslaap is, hebben de vrouwen meer tijd voor zaken als naaien en versatellen van kleding. a Lovina Eicher vertelt dat haar familie de maand februari gebruikt voor het verwerken van rund en varkensvlees. Het koken van het vlees voor de inmaak en het roken van de hammen en worsten is een klus waar je het ink warm van krijgt, niet iets voor de toch al hete zomer. Bovendien moet het vlees gekoeld zijn voordat het gesneden wordt en dat is iets waar de koude winterdagen zich prima voor lenen. In de drukke zomermaanden is er geen tijd voor vakantie, dus ook daar leent de winter zich beter voor. Het is de tijd van de familiebijeenkomsten; daar horen maaltijden bij met hartige vleesge- rechten en speciale awinterlekkernijen. kokBWsmaakamishNEW4.indd 141 09-03-15 19:14

142 de smaak van de amish142 de smaak van de amish Winterse soepen Een ‘chowder’ is een dikke romige soep met als vaste basis bouillon, melk en/of room en een bindmiddel. Vaak wordt de soep gebonden door bloem of maizena, maar ook zetmeelrijke groente als aardappel werkt als bindmiddel. Aan de Amerikaanse kust kun je fantastische chowders met vis en schaaldieren eten. In het binnenland zijn chowders met kip en corn, mais, populair. Hierbij twee versies, een langzame en een haastige versie. In de meeste gerechten wordt de soepkip in alleen maar water gaargekookt. Maar dan blijven bouillon en kip wel aan de auwe kant. Ik doe er een kruidenpakketje bij wanneer ik de kip opzet, van: foelie, peperkorrels, laurier, selderij en tijm en soms voor de kleur nog wat kurkuma. De kruiden doe ik in een metalen thee-ei. Je kunt ook een kant-en-klaar kruidenbuiltje voor kippenbouillon in de winkel kopen. De Amish voegen tegen- woordig ook wel bouillon cubes toe, bouillonblokjes dus. Wanneer je je eigen bouillon maakt, heb je ook tegelijk vleeas voor in de soep. Een soepkip is meestal een uitgelegde legkip. Wanneer het een (bio) vrije uitloopkip betreft, heeft het beestje zo’n anderhalf jaar trouwe dienst gedaan en voor een productiekip zeker geen onaan- genaam bestaan gehad. Het vlees is een stukje taaier dan van een vleeskip maar wel smaakvoller en dat is net wat jea nodig hebt voor eean goede bouillon. Bereiding Gebruik een soeppan waarin de soepkip precies past. Leg de soepkip in de pan en vul aan met water zodat de kip net onderstaat. Breng alles aan de kook. Schuim de bovenkant af met een schuimspaan. Voeg het kruidenpakketje toe en leg het deksel op de pan. Kook in een uurtje de kip langzaam gaar. Haal de kip uit de pan. Zeef de bouillon en zet apart. Als de kip voldoende is afgekoeld, ontdoe hem daan van vel en bottean. Snijd het vlees ain mooie stukjes en zaet apart. basis voor kippenbouillon 1 soepkip van ca. 1 kg zoveel water dat dea kip net onderstaat zakje of thee-ei meta bouillonkruiden (ziea hiervoor) soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 142 09-03-15 19:14

142 de smaak van de amish winter 143 Chicken chowder (romige wgebonden kippensoepw) 6 personen Van deze soep geef ik verschillende variaties. Wanneer je mais toevoegt, krijg je (hoe is het moge- lijk) chicken corn chowder. Groenten die vaak een plek krijgen in deze soep zijn: kruimige aardappel (voor de binding), ui, bleekselderij, wortel en doperwten. Deze soep wordt eigenlijk het hele jaar door gegeten. In het recept wordt de soep geserveerd met knapperig gebakken bacon of ontbijtspek. Dat kun je achterwege laten. Smoor de groenten dan in wat olie of boter. Gebruik je kant-en-klare bouil- lon en wil je vlees in de soep, neem dan eens kippendij, dat is malser en minder droog dan kiplet. Bereiding Snijd de schoongemaakte ui in kleine stukjes. Schil de aardappels en snijd in blokjes. De wortel met dunschiller schoaonmaken en in stukjes snijdaen, evenzo de bleeakselderij. Neem een soeppan, verwarm boter/olie op middelhoog vuur en bak de bacon bruin en knapperig. Haal uit de pan, leg op keukenpapier en verkruimel de bacon in stukken van ca. 1 cm. Bak in het overgebleven vet de ui ca. 2 minuten tot ze lichtjes begint te kleuren. Voeg de aardappel, wortel en bleekselderij toe en bak even mee. Voeg de bouillon en het vlees toe. Doe de melk met de bloem in een kom en klop met een garde totdat het goed gemengd is. (e kunt ook een roux maken van 4 el boter met de bloem in een klein pannetje en dat toevoegen.) Giet bij de soep en blijf goed roeren, zodat je geen klontjes krijgt. Als de soep kookt en gebonden is, 15 minuten zachtjes en geregeld roerend laten doorkoken, tot de groenten zacht zijn. Voeg dan de room toe. Voeg naar smaak peper en zout toe. Proef en voeg eventueel nog wat bouillonpoeder of een verkruimeld bouillonblokje toe. aStrooi bij serveren ahet peterselieblad ean de verkruimelde baacon over de soep. Variatie voor chicken corn chowder Voeg 1 uitgelekt blikje (300 gram) mais toe, tegelijk met de melk en bloem. De wortel kun je dan weglaten. 1 liter basis kippenboauillon en kippenvleeas, zie het basisrecept haiervoor 6 plakjes bacon of onatbijtspek 1 el plantaardige olaie of boter 1 ui 3 kruimige aardappels 150 gram wortel 2 stelen bleekselderaij 2 dl melk 4 el gezeefde bloeam 2,5 dl room zout en vers gemalean peper 1 el peterselieblad evt. blokje kippenbouillaon soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 143 09-03-15 19:14

144 de smaak van de amish Variatie snel klaar Gebruik als basis voor de bouillon een pot kippenfond, aangevuld met water of 2 bouillonblokjes met water. Koop 200 gram kiplet of kippendij, snijd dit in stukjes en laat dit 15 minuten meeko- ken nadat je de melk amet bloem hebt toeagevoegd. Smoked chicken chowder Geef de soep iets extra’s mee door in plaats van gekookte kip stukjes gerookte kiplet toe te voegen. kokBWsmaakamishNEW4.indd 144 09-03-15 19:14

188 de smaak van de amish bijlagen 189 Best, Catherine. Grandmother’s Recipes Hermes House, 2011 Bifani, Kenna Lach.w Amerikaans Koken Trendboek, 1987 Brunstetter, Wanda E. Amish Friends Cookbook Barbour Publishing, a2007 Brunstetter, Wanda E. Amish Friends Cookbook: Volume 2 Barbour Publishing, a2009 Eicher, Lovina. The Amish Cook at Hovme Andrews McMeel Publaishing, 2008 Eicher, Lovina. The Amish Cook’s Bavking Book Andrews McMeel Publaishing, 2009 Felder, Christophe. Patisserie! Veltman Uitgevers, 20a11 Good, Merle. 20 Most Askes Questvions about the Amish and Mennonitevs Good Books, 1995 Good, Phyllis Pellmwan. The Best of Amish vCooking Good Books, 2001 Igou, Brad. The Amish in theirv own words Harald Press, 1999 Kookbibliotheek. Koek en Klein Gebak R&B, 1993 Kreps, George M. A Quiet Moment in vTime: A Con- tempory view of Amivsh Society Carlise Printing, 1997 Lapp, Ida. Delicious Country vStyle Cooking With v Memories Of Home Uitgegeven in eigen abeheer, 2006 Lewis, Beverly. The Beverly Lewis Avmish Heritage Cookbook Bethany House Publisahers, 2004 Maarsen, Mary. Koken & Bakken met dev Amish Uitgeverij De Baniera, 2014 Magruder, Anna. Amerika: Huiselijke rvecepten uit de hele Verenigde Staten De Lantaarn, 1999 Mason, Anne. De Zwitserse Keuken Uitgeverij BZZTôH, 1987 Miller, Bob and Sue, Das Dutchman Essenhaaus. Amish-Country Cookbook: Volume 1 Jordan Publishing, 1a999 Minderhoud, Dick J. Wandelen op de smallve weg: The Old Order Amisvh BDU Boeken, 2012 Nolt, Steven M. A History of the Amvish Good Books, 2003 Peterson, James. Bakken Karakter Uitgevers, 2012a Redclay, T.J. The Old Order Amisvh Garden Spot Gifts, 2a000 Shank, Esther H. Mennonite Country-vStyle Recipes & Kitchen Secrets Herald Press, 1987 Standard, Stella. wDe Amerikaanse Keuken Uitgeverij BZZTôH, 1987 Stoltzfus, Louise awnd Jan Mast. Lancaster Country Cookbook Good Books, 2003 Tierney, Jane e.a. Amerika’s beste recevpten Atrium, 2010 Trouw. Mannen met Baarden, interview met doopas- gezinde predikant Henak Leegte Trouw, 2 september 2013 Vonk, Martine. Sustainability and Qvuality of Life Buijten & Schipperhaeijn Motief, 2011 Literatuur kokBWsmaakamishNEW4.indd 189 09-03-15 19:17

190 de smaak van de amish Register BASISaRECEPT botercrème 40 citroencrème 54, 58 citroen-frosting 36a eieren koken 17 eiwitschuim 58 frosting 39 groene-kruidensaus 9a3 kippenbouillon 142 mayonaise maken 17 pie-deeg 26 Ranch dressing 113 topping, frosting ena icing, het verschil 39 topping met kokos 38 zandtaartdeeg 52, 5a7 soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis €Ÿ€�†°Ÿ—’©‹ž† †©‹ˆ � �ŽŽ � ‡ ‡� Ž � ³… © � Ž … � � ‡ ª � � ª • –�Ž �� ª � … ³ Ÿ ‡ Žª ¯ œ†‚ ³ � ³ • � – … Ž voor gerecht œœ ž† †©‹ˆ � �ŽŽ � ‡ ‡� Ž � ³… … � �� ª Ÿ ‡ Žª ¯ soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis ‹œœ �ž† †©‹ˆ � ³ ‡ Ž … ² � …‡ � � � � †‡ ³ … Ž¯ ‡ Žª § ³Ž soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis ›¤¦ž† †©‹ˆ � �ŽŽ � ª¯ � ¯ � ³… �‡� ³ © � Ž � ‡ ª ¯ � � ª • –�Ž ƒ ª Ÿ ‡ Žª ¯ soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis —¤ˆ�†œ†’ � � � ‡ ¯ � ‡ ª³ � �ª � ‡� ¯ ��ƒ ¹ª � ³ � ‡ �³Ž � � � Ž³ ‡ Ž soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 190 09-03-15 19:17

190 de smaak van de amish bijlagen 191 citroenpudding uit dae oven 33 courgettebrood (zuacchini bread) 91 cuptaartjes met zomearfruit en ci- troencrème 52 deep dish apple pie a 122 groene paprika, gevulad 101 knapperige (koosjere) notenkoekjes zonder vet 179 knoookkip met parmezaaan uit de oven 150 kokoswortelcake 37 kwarkkoekjes uit koekenpan of oven 175 Lancaster apple pie a123 lemon-pie 57 meatloaf met paddensatoelen, groen- ten en bacon 158 meatloaf van Das Dutcahman Essen- haus 156 mufns met rode bessean 79 ovenschotel met gehaakt, aardappel en kaas 129 pindakoekjes 178 pompoentaart met gealoof, hoop en liefde 135 rabarberkofecake 46 ranger best cookies a177 schnitz pie (appeltaaart) 121 schnitz und knepp 1a53 shoo y pie 168 snicker doodles 94 veggie-pie 27 vislet met amandelean uit de oven 162 whoopie pie 166 wortelcake met walnoot met eaen roomkaas-topping 35 yoghurt-cheese-redfaruit pie 65 zoete aardappelen uiat de oven 140 NAGEREaCHT aardbeien en rabarbera met kruimel- deeg uit de oven 4a9 aardbeien-pie 76 blauwe-bessentaart 9a5 blue berry corn muafns 78 bramen-pie zonder daeegbodem 62 brownies 44 cake met rode biet en achocolade 81 citroenpudding uit dae oven 33 courgettebrood (zuacchini bread) 91 cuptaartjes met zomearfruit en ci- troencrème 52 deep dish apple pie a 122 havermoutpannenkoekjes 43 kokoswortelcake 37 Lancaster apple pie a123 lemon-pie 57 mufns met rode bessean 79 pompoentaart met gealoof, hoop en liefde 135 rabarberkofecake 46 schnitz pie (appeltaaart) 121 wortelcake met walnoot met eaen roomkaas-topping 35 yoghurt-cheese-redfaruit pie 65 soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis ž†›€˜ � � � ‡ ¯ � ‡ ª³ � �ª � ‡� ¯ ��ƒ ¹ª � ‡ �³Ž � � � Ž³ � �• � –¯ � � ¬Ž ŽŽ � •�– � ª¯ ª � � ª Ÿ Ž ‡ ª ¹ � ª¯ �ª � �¹ ³ � ªª • –Ž ²ƒ ³ ¯ ³³ ‡ ƒ ‡‡� ³ soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis � €’˜ € �ª ž�� ª � ¯ � � ª soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis ¤’“€€˜ �‡� ³ � Ž ¯ � ¯ � soep salade lunch oven bakken hoofd gerechtbijgerecht nagerecht inmaak wekken dranken basis kokBWsmaakamishNEW4.indd 191 09-03-15 19:17

Han Wilmink De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven Han Wilmink NUR 442 ISBN 978 90 435 2198 7 De smaak van DE AMISH www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl Een kookboek vol pure gerechten en achtergrondverhalen over de Amish Het eenvoudige leven van de Amish spreekt velen aan. Maar wat is hun geh eim? Gefascineerd reisde Han Wilmink af naar Dutch Pennsylvania om zich in hu n cultuur te verdiepen. Als ‘kookdominee’ ging zijn belangstelling vooral ui t naar hun keuken en religie. De reis leverde hem een schat aan unieke smaakervaringen op en… 88 authentieke Amish-recepten. Han Wilmink is predikant in Ommen én gepassioneerd kok. Hij is actief in de Slow Food- beweging en verzorgt onder de naam Bijbels Culinair workshops in het hel e land. Eerder verschenen van zijn hand o.a. Bijbels culinair en Koken met passi e. kokBOdesmaakvandeamish0315-2.indd 1 09-03-15 22:10