Israël, een natie herboren

ISRAËL, een natie herboren 114386 Israel herboren BW. indd 1 09-06-21 10:04

Aad Kamsteeg 114386 Israel herboren BW. indd 2 09-06-21 10:04

Buijten & Schipperheijn Motief – Amsterdam Aad Kamsteeg Het land van Abraham in Bijbels en politiek perspectief ISRAËL, een natie herboren 114386 Israel herboren BW. indd 3 09-06-21 10:04

Colofon Omslagontwerp: Erik Houwer, Gouda Foto omslag: Sean Pavone ISBN 978-94-6369-137-6 Behoudens uitzonderingen krachtens de Auteurswet van 1912 mag niets uit deze uit - gave worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Voor het maken van kopieën uit deze uitgave, ook voor zover toegestaan door de Auteurswet, zijn vergoedingen verschuldigd. Voor betaling van vergoedingen en voor toestemming voor het overnemen van gedeelten in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken wende men zich tot de uitgevers, Paasheuvelweg 44, 1105 BJ Amsterdam. 114386 Israel herboren BW. indd 4 09-06-21 10:04

5 Inhoud Woord vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Hoofdstuk 1 Houding Nederland: kabinet en bevolking . . . . . . . . . . . . . 9 Hoofdstuk 2 Houding Nederlandse kerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Hoofdstuk 3 Ideologische stromingen in Israël . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Hoofdstuk 4 Antisemitisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Hoofdstuk 5 Messiasbelijdende Joden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Hoofdstuk 6 De Palestijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Hoofdstuk 7 Het Amerikaanse schild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Hoofdstuk 8 Verzoeningsprojecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Hoofdstuk 9 Profetie en volkenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Hoofdstuk 10 De Bijbel, Israël en het land . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Tien stellingen bij Israël, een natie herboren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Chronologie Israël . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Verklarende woordenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 114386 Israel herboren BW. indd 5 09-06-21 10:04

114386 Israel herboren BW. indd 6 09-06-21 10:04

7 Woord vooraf Weer een boekje over Israël? Ik heb er zelf ik weet niet hoeveel in mijn boekenkast staan. De afgelopen tijd werd mij dan ook meer dan eens de vraag gesteld of ik echt dacht nog iets nieuws te kunnen vertellen. En dan toch…? Laat me eerst zeggen dat ik iets met Israël heb. Niet in de zin dat ik begin te zwijmelen als ik met mijn huurauto Jeruzalem binnenrijd. Maar Israël is geen België, Burkina Faso of Chili. En het Joodse volk is in allerlei opzich - ten uniek, niet alleen historisch gezien maar ook in Bijbels opzicht. En wat is er de laatste driekwart eeuw veel gebeurd: de Holocaust, de proclamatie van de staat Israël, Joden die terugkeren naar het eens aan hun aartsvaders beloofde land. Al dan niet als journalist ben ik vaak in Israël geweest, in het Palestijnse thuisland, in omringende Arabische landen. Is dat voldoende reden om een boekje over Israël te schrijven? Nou, nee. Die reden zie ik echter wel in het feit dat Israël in brede kring blijft boeien, links en rechts steeds emotionele reacties oproept en ik het zelf na zoveel persoonlijke ervaring zinvol vond mijn opvattingen eens op een rijtje te zetten. Mijn overtuigingen bewegen zich ergens in het midden van soms nogal gepolariseerde meningen. Dat komt waarschijnlijk doordat ik probeer recht te doen aan zowel Joodse als Palestijnse rechten. Onderscheidt Israël, een herboren natie zich van andere publicaties over Israël? Misschien hierin, dat ik me niet alleen bezighoud met de poli - tiek, maar ook met de vraag wat de Bijbel zegt over volk en land van de Joden. Verder, wat is het verschil tussen anti-judaïsme en antisemitisme? Wat is de relatie tussen profetie en volkenrecht? Welke plaats hebben Messiasbelijdende Joden ten opzichte van christenen uit de andere volken? Ik sluit af met een tiental stellingen. 114386 Israel herboren BW. indd 7 09-06-21 10:04

9 Hoofdstuk 1 Houding Nederland: kabinet en bevolking Bestaat er tussen Nederland en Israël een speciale band? Soms zou je het wel denken. Soms ook weer niet. Sinds de stichting van de Joodse staat in 1948 wisselen warme en negatieve gevoelens elkaar in ons land nogal af. Zo kwamen er in de loop van de jaren zeventig barsten in de massale sympa - thie en de vrijwel collectieve solidariteit van voordien. Door verschillende factoren ontstond er steeds meer nuancering. Ten aanzien van een positieve Nederlandse houding maak ik onderscheid tussen relatief duurzame en meer wisselende factoren. Tot de duurzame categorie behoren argumenten die te maken hebben met a) volkenrecht, b) gemeenschappelijk ervaren cultuur, met inbegrip van religie en c) histo - rische verbondenheid. Ik loop die argumenten even langs, waarbij ik ook steeds enkele factoren noem die tot nuancering leidden. Volkenrecht De staat Israël kan zich wat zijn diplomatieke erkenning betreft op diverse internationale uitspraken beroepen. Belangrijk is de Balfour-verklaring uit 1917. In die tijd oefenden de Britten het mandaat uit over het gebied dat Palestina heette. Londen verklaarde toen dat ‘zijne majesteitsregering graag zou willen zien dat in Palestina een nationaal tehuis voor het Joodse volk wordt opgericht’. In 1920 werd deze verklaring herhaald in het Italiaanse San Remo. Daar vergaderden de leiders van Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië, Japan en de Verenigde Staten. Ze spraken af wat er moest gebeuren met het gebied dat tijdens de Eerste Wereldoorlog op het verslagen Ottomaanse Rijk was ver - overd. 114386 Israel herboren BW. indd 9 09-06-21 10:04

11 Historische verbondenheid De derde als duurzaam beschouwde factor was de Nederlandse herinne - ring aan de Holocaust en schaamte over eigen passiviteit daarin. Driekwart van de in 1940 in Nederland woonachtige Joden werd door de nazi’s om - gebracht. Welnu, zou een volk waarvan zes miljoen mensen in gaskamers, door executiepelotons of op andere manieren werden vermoord, nu in hun eigen staat niet op warme sympathie mogen rekenen? Natuurlijk wel. Overigens kwam de Jodenvervolging pas medio jaren zestig in het cen - trum van de Nederlandse belangstelling te staan. Jacques Presser publi - ceerde in 1965 zijn monumentale Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945. En in 1969 wijdde Lou de Jong deel 7 van zijn standaardwerk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Twee - de Wereldoorlog aan de Jodenvervolging. Inmiddels is de generatie die de Tweede Wereldoorlog heeft meege - maakt, aan het uitsterven. Bovendien volgden na de volkenmoord op de Jo - den elders andere genocides. Onder jongeren won de mening veld dat Israël de Holocaust niet steeds als rechtvaardiging voor hard beleid mag gebrui - ken. Ook gingen handelsbelangen met Arabische landen een rol spelen die ten koste gingen van of op z’n minst negatief uitpakten voor de sympathie met Israël. Er groeide begrip voor de Palestijnse roep om zelfbeschikking. Jaren vijftig In de officiële Nederlandse houding ten opzichte van Israël zijn ver- schillende perioden te onderscheiden. Voor de Tweede Wereldoorlog be - waarde Den Haag enige afstand ten opzichte van wat zich in het Britse mandaatgebied afspeelde tussen naar ‘het beloofde land’ emigrerende Joden en de Arabische bevolking daar. De behoefte om neutraal te blijven in het naar oorlog toegroeiende Europa speelde daarbij een rol. Ook wilde men de moslimbevolking in Nederlands-Indië niet voor het hoofd stoten met een uitgesproken pro-Joodse houding. Na de Tweede Wereldoorlog groeide er sympathie voor het zionisme. Maar ook toen bleef er sprake van een zekere terughoudendheid. Ons land stemde voor VN-resolutie 181. Niettemin duurde het tot eind januari 1949 voordat Israël de facto erkend werd en tot 16 januari 1950 voordat dit de jure gebeurde. (Een erkenning de facto is herroepbaar, voorlopig van aard en betreft meestal een staat-in-wording. Bij erkenning de jure komen de 114386 Israel herboren BW. indd 11 09-06-21 10:04 Houding Nederland: kabinet en bevolking

13 moest er met de meer dan een miljoen Palestijnse Arabieren gebeuren? Welke politieke toekomst hadden zij? Van meet af aan vormde resolutie 242, op 22 november 1967 door de VN-Veiligheidsraad aanvaard, uitgangspunt van Nederlands beleid. In deze resolutie werd het principe van vrede voor Israël in ruil voor terugga - ve van tijdens de Zesdaagse Oorlog veroverd land omschreven. Nederland koos voor de toepassing van de Engelse tekst: withdrawal of Israeli armed forces from territories occupied in the recent conflict. Letterlijk vertaald: te - rugtrekking van Israëlische strijdkrachten uit in het recente conflict be - zette gebieden. De andere officiële, Franse versie van deze clausule luidde: retrait des forces armées israéliennes des territoires occupés lors du récent conflit. Hier werd een lidwoord gebruikt: terugtrekking van Israëlische strijdkrachten uit de (lees: alle) tijdens het recente conflict bezette gebieden. Nog één keer vlamde er massale Nederlandse sympathie op voor de Israëli’s. Dat gebeurde tijdens de Jom Kipoeroorlog in oktober 1973, toen Egypte en Syrië de Joodse staat aanvielen. Het kabinet legde de schuld vrij - wel onmiddellijk bij beide Arabische staten. Minister van defensie Henk Vredeling en diens staatssecretaris Bram Stemerdink werkten in het ge - heim mee aan wapenleveranties. De overige leden van het kabinet werden daarvan niet eens op de hoogte gesteld. Niet toevallig waren beiden lid van de PvdA. Kritiek op beleid Likoed In de jaren daarna vond een verschuiving van gevoelens plaats. Er kwam meer aandacht voor het Palestijnse verzet tegen de Israëlische overheersing in de Westoever en de Gazastrook. De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) kaapte vliegtuigen. Terrorisme werd het chantagemiddel om ge - vangenen vrij te krijgen en het Palestijns zelfbeschikkingsrecht te realise - ren. George Habash van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (PFLP) leidde in de jaren zeventig de kaping van vier westerse vliegtuigen. Van invloed was ook dat Nederland vanwege zijn pro-Israëlische hou - ding in 1973 getroffen werd door een Arabische olieboycot. Doel was het treffen van onze raffinaderijen, petrochemische industrie en natuurlijk de consument. De door het kabinet-Den Uyl afgekondigde autoloze zondagen brachten onze afhankelijkheid van Arabische olie dicht bij de burger. 114386 Israel herboren BW. indd 13 09-06-21 10:04 Houding Nederland: kabinet en bevolking

15 Duidelijk is dat Nederlandse positiekeuzen sterk afwijken van het door de Likoed gevoerde beleid. Nederland houdt vast aan een tweestatenop - lossing, met als uitgangspunt voor onderhandelingen de Israëlische grens van voor de Zesdaagse Oorlog, de zogenaamde Groene Lijn. De Palestijnse staat zou de Westoever, de Gazastrook en Oost-Jeruzalem moeten omvat - ten, tenzij via onderhandelingen andere grenzen zouden worden overeen - gekomen. Zo’n nieuw te scheppen staat zou onafhankelijk, democratisch en levensvatbaar moeten zijn en de veiligheid van Israël niet in gevaar mo - gen brengen. Beknopte literatuurverwijzing bij hoofdstuk 1 Peter Malcontent, Een open zenuw. Nederland, Israël en Palestina (2018) Robert Soetendorp, Pragmatisch of principieel. Het Nederlands beleid ten aanzien van het Arabisch-Israëlisch conflict (dissertatie, 1983) Albert Kersten, Luns. Een politieke biografie (2010) 114386 Israel herboren BW. indd 15 09-06-21 10:04 Houding Nederland: kabinet en bevolking

114386 Israel herboren BW. indd 16 09-06-21 10:04

17 Hoofdstuk 2 Houding Nederlandse kerken Bestaat er een bijzondere relatie tussen Nederlandse kerken en de staat Israël? Na 1948 kwam die vraag nadrukkelijk in het verlengde te liggen van een eerdere discussie. Die betrof de vraag of er een speciale band is tussen christenen en Joden. Abraham Kuyper (1837-1920) had geschreven dat het best mogelijk is dat er ooit Joden naar hun thuisland zouden te - rugkeren. Maar dat zou volgens hem niets veranderen aan de verhouding tussen christendom en jodendom. Dat zou pas gebeuren als de Joden zich tot Christus zouden bekeren. Mocht de terugkeer van Joden naar hun oudtestamentische land en de stichting van weer een eigen staat überhaupt theologische invloed hebben? Zo’n anderhalf jaar voor de proclamatie van Israël antwoordde J. A. Schep in het Gereformeerd Weekblad daarop negatief. ‘De Schrift verklaart zich - zelf en de feiten van vandaag. Niet de feiten verklaren de Schrift (…) Het feit dat iets gebeurt, bewijst nog niet dat de Schrift op een bepaalde plaats zegt dat het gebeuren zal. ’ Maar was die overweging wel helemaal juist? Feiten kunnen onze ogen er - voor openen dat bepaalde passages in de Bijbel over het hoofd zijn gezien of verkeerd geïnterpreteerd. Iets dergelijks werd bijvoorbeeld toegegeven toen de gruwelen van de Holocaust bekend werden. Kerk en theologie erkenden dat men in het verleden te weinig oog had gehad voor de blijvende betekenis van het Joodse volk. Ook werden vragen gesteld over de almacht van God. Hoe ontwikkelde het denken over de staat Israël zich in verschillende Nederlandse kerkgenootschappen? De Rooms-Katholieke Kerk Bij de Rooms-Katholieke Kerk spelen twee voor deze gemeenschap spe - cifieke bijzonderheden mee. In de eerste plaats is er de gecentraliseerde, 114386 Israel herboren BW. indd 17 09-06-21 10:04