BARTELJORISSTRAAT NASSAULAAN LANGE BRUG GEDEMPTE OUDE GRACHT NIEUWE GRACHT KROCHT SMEDESTRAAT GROTE MARKT SCHOUTENSTEEG Haarlem
Doorsnee van het huis van de familie Ten Boom aan de Barteljorisstraat 19, met de kamer verdeling tijdens de Tweede Wereldoorlog
Bij Mozaïek Junior verschenen eerder van Judith Janssen: Ter ug naar de De mysterieuze Storm! Titanic monnik
Mozaïek Junior, Zoetermeer
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council ® (FSC ®) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier 100% chloor- en zwavelvrij gebleekt. ISBN 978 90 239 9468 8 NUR 283 Ontwerp omslag Marleen Verhulst Illustratie omslag Roelof van der Schans Lay-out en dtp binnenwerk Gerard de Groot Illustratie plattegrond Haarlem: Gerard de Groot Illustratie doorsnede woning: Stichting Corrie ten Boomhuis Haarlem Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met het Corrie ten Boomhuis © 2014 Uitgeverij Mozaïek, Zoetermeer Mozaïek Junior is een imprint van Uitgeverij Mozaïek. Alle rechten voorbehouden
Dit verhaal gaat over Teun. Hij is door mij bedacht en heeft dus niet echt geleefd. Maar dit boek gaat ook over de familie Ten Boom: Corrie, Betsie en Vader. Zij hebben wel echt bestaan en wat ik heb geschreven over hen in dit boek is gebaseerd op hun levens. Dank je wel, Beppie, voor je inspiratie. Judith Janssen
Deel 1
9 1 Het pamflet IJ skoud voelde het water. Het was alsof hij bloot door de sneeuw rolde, heel even maar, alsof er mesjes in zijn vel sneden. Maar met een paar borstcrawlslagen was de kou weg en begon het bloed warm door zijn lijf te pompen. Alle spie- ren deden mee, terwijl hij door het water gleed. Wat was dit lekker, zeg; maaien met je armen en trappelen met je benen in een strak ritme. Hoofd boven water, ademhalen en weer verder met je ogen dicht. De wereld om hem heen kon zomaar verdrinken, hij was al- leen met het water. Even geen gedachten, geen zorgen en al- leen maar zwemmen, het kolkende water als een veilig omhul- sel rondom hem. Hier kon niets gebeuren, de tijd stond stil. Geen dromen of nachtmerries. Alleen maar zwemmen: een, twee, drie, vier, lucht, een, twee, drie, vier, lucht. Een plotselinge gil, gevolgd door het golvende water van een enorme plons, verstoorde zijn concentratie. Teun tilde zijn hoofd op en keek tussen zijn natte wimpers door over het water. Nee, hè, Gerrit. Even bedacht hij dat hij nog een diepe duik naar de bodem van het zwembad kon maken, maar het was al te laat. ‘Teun!’ klonk het vlak naast hem. Hij draaide zich op zijn rug en dreef starend naar het plafond verder. ‘Ging je ook zwemmen?’ vroeg Gerrit blij. ‘Eh ja, wat dacht je dat ik hier anders aan het doen was?’ ‘Zullen we een wedstrijdje doen?’ Teun draaide zich om en keek zijn klasgenoot aan. Hij snoof even. ‘Wil je dat?’
10 ‘Ja, leuk toch?’ Voor Teuns ogen ging Gerrits hoofd op en neer door het watertrappen. ‘Nou, volgens mij kun jij niet zo goed tegen je verlies, dus ik vraag het maar even.’ Gerrit kneep zijn ogen een beetje dicht. ‘Hoogmoed komt voor de val, dat weet je toch? Hoeveel baantjes?’ ‘Laten we maar met twee beginnen,’ zei Teun, die al op weg was naar de kant. Jaap, zijn vriend en buurjongen met wie hij afgesproken had, was er toch nog niet. ‘Vanaf het startblok.’ Hij hees zich behoedzaam uit het water en voelde vlug of z’n zwembroek nog goed zat. Het was een oudje, maar hij had geen andere en volgens zijn moeder was er nergens meer elastiek te krijgen. Hij moest het hier nog maar even mee doen. Naast elkaar op de startblokken keken de jongens elkaar uit- dagend aan. ‘Ik tel af,’ zei Teun, ‘drie, twee, één…, start!’ En daar gingen ze. Teun kon weer verder waar hij daarnet gebleven was, voordat hij gestoord werd door Gerrit. Maar nu had hij een doel, een uitdaging: hij zou zijn tegenstander verslaan. Deze vijand kon hij wel aan. Hij schoot door het water met alle kracht die hij had, keerde zo snel hij kon en was terug bij het startblok voordat hij er erg in had. Happend naar adem kwam hij boven om te zien waar Gerrit was. ‘Zo, jij bent snel,’ klonk het boven hem. ‘Wat?’ Verbijsterd keek hij omhoog. ‘Hoe…?’ Hij staakte zijn zin om opgelucht weer uit te blazen. Het was Jaap, niet Gerrit. ‘Ja, we deden een wedstrijdje, Gerrit en ik, en ik denk dat ik wel heb gewonnen.’ Jaap grinnikte en knikte. ‘Niet echt een gelijkwaardige tegen- stander.’
11 Met veel gespetter en gepuf tikte Gerrit op dat moment de kant aan. ‘Het is… niet eerlijk, jij hebt… veel meer kunnen… oefenen.’ Teun wilde zijn mond opendoen om te zeggen dat hij hem nog had gewaarschuwd, maar bedacht zich toen hij de blik in de ogen van Jaap zag. Inderdaad, het was gewoon zielig wan- neer je zo’n slechte verliezer was, hij kon er maar beter niet op reageren. ‘Bommetjes maken?’ vroeg Jaap. Hij stak zijn hand uit en trok Teun met een ruk uit het water. ‘Wacht!’ riep Teun. Nog net op tijd kon hij met z’n andere hand zijn zwembroek vastgrijpen. Met een kam trok Jaap een strakke scheiding in zijn natte, donkerblonde haar en bracht het vlug in model. Teun bekeek het vanuit zijn ooghoeken, terwijl hij zijn jas dichtknoopte. Ja, misschien ging hij zijn haar ook wel zo dragen, iets korter in zijn nek en de scheiding net iets meer opzij. In het felle licht bij de spiegel zag hij dat Jaap ook al wat haartjes op zijn bo- venlip had. Dat zou bij hem nog wel even duren, maar Jaap was dan ook ruim twee jaar ouder dan hij. Over twee jaar zou hij zelf ook al meer op een man lijken en vast ook wat langer zijn dan nu, hoewel hij dat laatste nog niet zo zeker wist. Va- der was niet groot en moeder echt klein. Hopelijk had hij het meest van vaders familie meegekregen. Maar zo lang als Jaap zou hij waarschijnlijk niet worden. Gerrit kwam aangesloft. ‘Sjonge, ik heb honger gekregen, zeg.’ Hij begon in zijn tas te grabbelen en trok er een papie- ren pakje uit. ‘Een echte boterham met kaas? Hoe kom je daaraan?’ Teun voelde het water in zijn mond lopen, terwijl hij met z’n hoofd naar de boterham toe boog. Hij kon er niets aan doen, maar zo’n mooie, dikke boterham had hij in tijden niet meer gezien of geroken.
12 Gerrit glimlachte scheef. ‘Eh, gewoon, mijn moeder kent mensen die…’ Hij maakte zijn zin niet af. Teun keek naar Jaap, maar die was druk bezig met het door- zoeken van zijn zakken. Gerrit trok een stuk van zijn boterham af en stak het Teun toe. ‘Wil je ook?’ Teun dacht aan het grijze, droge goedje dat hij thuis zou krij- gen en hield zijn hand op. Dit was een stuk beter dan het re- geringsbrood en hij wilde nu nog niet weten hoe de moeder van Gerrit er precies aan gekomen was. Even, heel even, ge- nieten en de smaak van vroeger proeven. Hij ging op de har- de, houten bank van de hal zitten en zette direct zijn tanden in de dikke snee. ‘Hmm,’ mompelde hij, ‘eh fit felfs roomboter op.’ Gerrits ogen stonden trots, terwijl hij Jaap een stuk brood aanbood. ‘Nee, bedankt. Hé jongens, ik moet even naar de kleedhok- jes, want ik ben iets kwijtgeraakt.’ Jaap beende direct weg en liet Gerrit en Teun verbaasd achter. ‘Wat heeft hij?’ vroeg Gerrit. Ja, dat vroeg Teun zich ook af. ‘Misschien zijn zwembroek vergeten?’ Hij nam nog een hap van het zachte, verse brood, terwijl hij de gang in de gaten hield waarin Jaap verdwenen was. Een stukje brood viel op de grond. Teun bukte zich om het op te rapen. Geen kruimeltje zou hij verloren laten gaan van deze traktatie. Op dat moment zag hij iets wits op de grond liggen. Een papiertje, opgevouwen tot een klein vierkantje. Het kwam net onder een tas uit, die op de grond lag. Jaaps tas. Teun gluurde naar Gerrit. Had hij het ook gezien? Nee, Gerrit stond met zijn boterham voor de deur naar bui- ten te kijken. Met een snelle beweging pakte Teun het papiertje en het
13 stukje brood om vervolgens verder te kauwen. ‘Zullen we gaan?’ Ineens stond Gerrit weer vlak voor hem. Teun schrok. ‘Nee, ik wacht op Jaap, dan ga ik met hem naar huis.’ ‘Oh. Je kunt toch ook met mij lopen, we moeten dezelfde kant op.’ Teun klemde zijn hand stevig om het briefje. ‘Ik wil in ieder geval op Jaap wachten. Ik ga nu niet zomaar weg.’ Hij stond op. ‘Misschien moeten we hem helpen zoe- ken.’ Gerrit haalde zijn schouders op. ‘Ga jij maar, hoor.’ Goed idee, schoot het door Teun heen. Snel liep hij de gang in, over de natte grijs-witte tegels naar de kleedhokjes. Toen hij ervan overtuigd was dat Gerrit hem niet meer kon zien, bleef hij staan. Voor de zekerheid keek hij nog eens rond. Niemand te zien, de andere zwemmers waren al weg. Er was iets met dat papier, dat was duidelijk. Het brandde in zijn hand. In de palm van zijn hand vouwde hij het papier voorzichtig open. Een warme vlaag kroop van zijn nek naar zijn wangen. Als hij het niet dacht, een illegaal pamflet! Een zwart-wit ge- drukte spotprent met een gek plaatje van Hitler. Hij draaide het om en zag in een hoekje een nummer staan: 53, met pot- lood geschreven en slordig omcirkeld. Meer bijzonderheden kon hij niet ontdekken, maar hij durfde ook niet langer te kijken. Zijn hart bonsde zo hard dat het wel te horen moest zijn wanneer je langs hem heen zou lopen. Vlugge voetstappen klonken galmend op de harde tegels en kwamen in zijn richting. Hij propte het papiertje in zijn zak en nog geen tel later stond er een streng kijkende badmeester voor zijn neus. ‘Wat zoek je hier, jongeman?’ Zijn donkere stem dreunde door de kale gang. Teun rilde, maar keek op met een vriende- lijke glimlach. ‘Ik zoek spijkers op laag water.’
14 Hoewel hij het zweet onder zijn oksels voelde prikken, was hij wel een beetje trots op zijn leuke vondst. Hadden ze toch mooi niet voor niets spreekwoorden en gezegden geleerd vanochtend. Hij zou meester Van Soest er maandag voor be- danken. De wenkbrauwen van de badmeester schoten omhoog en zakten daarna tot bijna over zijn ogen. ‘Eruit brutale aap, het zwembad gaat dicht.’ Teun wilde gráág weg bij deze man, maar waar was Jaap? Hij kon er niet vandoor gaan zonder zijn vriend. Hij moest het risico nemen. Terwijl hij zich langzaam omdraaide, vroeg hij zo nonchalant mogelijk: ‘U heeft mijn vriend Jaap zeker niet daarginds gezien? Eigenlijk zocht ik hem.’ ‘Wegwezen. Er is hier niemand meer!’ Het begon al te schemeren en het was stil op straat toen Teun en Gerrit op weg waren naar huis. Er hingen dikke, grijze wolken in de lucht. Hier en daar waren mensen in de weer met de zwarte verduistering voor de ramen. Geen kiertje was toegestaan, geen straaltje licht mocht ontsnappen. Je kon er een flinke boete voor krijgen, of erger misschien. Maar hoe gevaarlijk was het om een spotprent op zak te hebben, vroeg Teun zich af. Hoe zou Jaap eraan gekomen zijn? Gerrit liep een paar passen voor hem te babbelen, maar Teun luisterde er niet naar. Voor zijn ogen danste nog het beeld van het pamflet, van Jaap die onrustig zijn spullen aan het door- zoeken was en plotseling weg beende. Waar was Jaap geble- ven en wat zou het getal 53 kunnen betekenen? De vragen tuimelden door zijn hoofd. ‘Moeten we niet op Jaap wachten?’ had hij gevraagd, toen hij met Gerrit buiten bij de ingang van het zwembad stond. Hij tuurde langs het bordje ‘voor Joden verboden’ door het raam om te zien of er nog iemand binnen was, maar hij zag alleen de badmeester rondlopen, die de lampen een voor een uitdeed.
15 ‘Die zal toch wel weg zijn inmiddels?’ antwoordde Gerrit, terwijl hij zijn muts over zijn natte haar trok. ‘Kom, we moe- ten gaan, het is zo spertijd *.’ Teun had op zijn horloge gekeken. Gerrit overdreef. Ze had- den nog zeeën van tijd. Maar misschien was het niet verstan- dig om de aandacht nog meer op Jaaps vreemde gedrag te vestigen. Bovendien had hij aan zijn zusje Lieze beloofd zo snel mogelijk naar huis te komen, zodat hij nog even met haar kon spelen. Hij zou zo meteen nog even kunnen aanbellen bij Jaap. Wie weet was hij gewoon thuis en dan kon Teun hem laten zien wat hij gevonden had in de hal van het zwembad. Het stond als een paal boven water dat Jaap op zoek was geweest naar dat pamflet. Zeker niet iets om zomaar te laten slingeren! ‘Nou, dan zie ik je maandag weer op school.’ Gerrit was naast Teun komen lopen en keek hem verwachtingsvol aan. ‘Zullen we volgende week weer samen gaan zwemmen? Zonder Jaap dan, dat vind ik leuker.’ Teun liet de woorden even tot zich doordringen. ‘Weer sa- men zwemmen?’ herhaalde hij. Ze stonden stil voor Gerrits huis. ‘Maar ik had vandaag ook gewoon met Jaap afgesproken, hoor. Dus…’ ‘Nou, dan misschien weer met z’n drieën. Als Jaap tenminste niet door de badmeester is opgepakt en op de trein gezet.’ Gerrit lachte, maar stopte direct toen hij Teun aankeek. ‘Ik bedoel…’ Teun wilde de rest niet meer horen en maakte dat hij weg- kwam. ‘Misselijk,’ mompelde hij voor zichzelf uit. Er klopte iets niet met die jongen. Z’n maag begon te rommelen en hij liep nog wat sneller. Toch maar direct naar huis misschien. Maar niet alleen de honger knaagde; het was vooral dat gedoe met Jaap waarmee hij in * Achter in dit boek is een lijst met onbekende woorden opgenomen.