Waarover hebben we het? Gedachten over catDechisatie
Ds. B. Labee Waarover hebben we het? Gedachten over catechisatie © B.V. Uitgeverij De Banier, 2012 Omslagontwerp en vormgeving: Albert Bloemert Foto op omslag: RD, Henk Visscher ISBN 978 90 336 31870 NUR 700 www.debanier.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Eerder verscheen in deze serie: – Vanavondkomenze. Gedachten over huisbezoek door ds. G.J. van Aalst – Wiekomtervandaag? Gedachten over zieken bezoek door ds. L. Terlouw – ’tIsookmaareenmens. Gedachten over de predikant door ds. G.J. van Aalst – Alsthuisblijvenmoeilijkwordt. Gedachten over zorgen bij het ouder worden door ds. L. Terlouw
Waarover hebben we het? Ds. B. Labee Gedachten over catechisatie
Inhoud Voorwoord 7 1. Catechisatie, waarover hebben we het? 11 2. Catechisatie, de eeuwen door 16 3. Catechisanten in de 21e eeuw 21 4. De catecheet die duizendpoot heet? 26 5. Voor de les begint 31 6. Als iedereen gaat zitten 36 7. Op zoek naar catechisanten 41 8. De orde in orde? 46 9. Op zoek naar de methode 51 10. Rondom onze catecheten 56 11. Te doen onderwijzen 61 12. Uitzien naar belijdeniscatechisanten 66 13. Belijdeniscatechisatie geven 71 14. Nog enkele overwegingen rond belijdeniscatechese 76 15. Lidmatencatechisatie 82 16. Als zij tot hun verstand gekomen zijn 87 17. Ik beloof je trouw 93 18. Huwelijkstoerusting 98
11 1 Catechisatie, waarover hebben we het? De wat wonderlijke naam ‘catechisatie’ is niet zo ge - makkelijk teschrijven, laatstaan teomschrijven. Voor veel jongeren ligtdeafkorting ‘cat’ofde lelijke vervor - ming‘kattenbak’ voor in de mond. Toch is de oude naam ‘catechisatie’, die al eeuwen in gebruik is, belangrijk genoegomteoverdenken. Het woord ‘catechisatie’ is afgeleid van het Griekse werk woord ‘katechein’ dat letterlijk betekent: ‘doen klinken, doen horen vanaf een hogere plaats (kansel of katheder) in de oren van de hoorders.’ Het gaat dus om onderwijs dat meestal door een ambts drager gegeven wordt. Lukas gebruikt bijvoorbeeld het Griekse werkwoord ‘katechein’ wanneer hij in Lukas 1 vers 4 aan Theófilus schrijft: ‘Opdat gij moogt kennen de zekerheid der dingen waarvan gij onderwezen zijt.’ Theófilus is onderwezen in de dingen, waarover Lukas schrijft. Wanneer we Handelingen 18 vers 25 lezen: ‘Deze was in de weg des Heeren onderwezen’, wordt ons duidelijk uit de kanttekeningen bij de Statenvertaling (nr. 59) dat Apollos door een levende stem was onderwezen in de beginselen van de christelijke religie. Ook de apostel
12 Paulus gebruikt het woord ‘katechein’, bijvoorbeeld in de zendbrief aan de Korinthiërs. Hij schrijft daar: ‘Maar ik wil liever in de gemeente vijf woorden spreken met mijn verstand, opdat ik ook anderen moge onderwijzen, dan tien duizend woorden in een vreemde taal’ (1 Kor. 14:19). Maar er is nog iets. Het middelste gedeelte van het woord catech isatie is de stam ‘ech’, die verwant is met het woord ‘echo’. Het voorvoegsel ‘cat’ of ‘kata’ kan ‘te rug’ betekenen. Er ligt dus in het woord ‘catechisatie’ niet alleen ‘doen horen’ of ‘doen klinken’, maar er is ook sprake van ‘de echo die terugkomt’. We moeten daarbij denken aan een groep catechisanten die in vroeger tijd niet lezen of schrijven kon. De onderwijzer sprak de on derdelen van de geloofsbelijdenis hardop voor, terwijl de groep probeerde het voorgezegde te herhalen. De echo kwam terug en de catechisanten leerden op deze manier de geloofsbelijdenis uit hun hoofd. Op beide gegevens die bepalend zijn voor de catechi satielessen, namelijk de overdracht van de geloofsleer door een ambtsdrager én het uit het hoofd leren van Bijbelkennis, komen we later terug. Onder catechese of catechisatie verstaan we dus voorna melijk het mondelinge onderwijs dat de kerk door ambts dragers geeft. Degene die het onderwijs geeft, noemen we de catecheet. Het zal duidelijk zijn dat de catechismus een belang rijke plaats heeft binnen de catechese. Een catechismus is een leerboekje. Daarin zijn de hoofdpunten opgenomen van álles wat nodig is gekend te worden tot zaligheid. Calvijn omschrijft een catechismus als ‘het leerboekje, waarin de kinderen der gemeente vinden beschreven,
13 wat de gemeente des Heeren gelooft, hoe zij leeft, wat zij bidt en welke de middelen der genade zijn, waardoor – als het God belieft ze daartoe te zegenen – ook de jongeren der gemeente uit genade deel kunnen ontvangen aan de weldaden, die de levende Kerk door het geloof in Christus deelachtig is.’ Als laatste begrip noemen we hier de term catechetiek. Daarmee bedoelen we de theorie, de leer van de catechese. Catechetiek is een onderdeel van de praktische theologie waarin de catechese, als het geloofsonderricht van de kerk, wordt bestudeerd. Daarbij gaat het niet alleen om reflectie op de praktijk van de catechese, maar ook om bestudering van Bijbels theologische en historische as pecten. In nieuwere studies wordt ook aandacht besteed aan de (ontwikkelings )psychologische, de (godsdienst ) pedagogische en de sociologische kanten van de cate chese. Ouders blijven te allen tijde in de eerste plaats verant woordelijk voor de godsdienstige opvoeding van hun kind. Doopouders hebben immers ‘ongeveinsd’ hun ja woord gegeven op de (derde) doopvraag van het formulier om de Heilige Doop aan de kinderen te bedienen: ‘Of gij niet belooft en voor u neemt (voor uw rekening neemt), dit kind, als het tot zijn verstand zal gekomen zijn, waar van gij vader en moeder zijt, in de voorzeide leer naar uw vermogen te onderwijzen, te doen en te helpen on derwijzen?’ ‘Naar vermogen’ wil zeggen dat de ouders met de gaven en talenten die de Heere gaf, geroepen zijn te spreken over de dienst en het Woord van de Heere. Wat een wonder als dat, vanuit persoonlijk doorleefde
14 genade, mag gebeuren. Huisgodsdienst of huiscatechese blijft dus vooropstaan, het doen en helpen onderwijzen komt op de tweede plaats. In het licht van de doopvragen sluit het onderwijs dat thuis gegeven mag worden aan op het onderwijs dat ambtelijk op de catechisatie aan de orde komt. In dit boekje willen we het met name hebben over het catechetisch onderwijs dat vanuit de kerkelijke gemeente wordt gegeven. Het licht valt daarbij behalve op de ca techisant, de catecheet, de leerstof bij het catechetisch onderwijs en de catechisatielessen ook op de positie van ouder(s) en kerkenraad. We richten ons daarbij vooral op de ‘gewone’ catechese voor onze jongeren, maar we wil len ook summier aandacht besteden aan vier specifieke vormen van catechisatie: gehandicaptencatechese, huwe lijkscatechese, belijdeniscatechese en lidmatencatechese. Onder dat laatste verstaan we catechese aan belijdende leden van de gemeente, die na het afleggen van openbare geloofsbelijdenis toch blijven samenkomen rondom de Heilige Schrift en de belijdenis der Kerk. In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de ca techese steeds meer onder druk komt te staan. Enkele typerende krantenkoppen zoals: ‘Het roer moet om in de catechese’, ‘Bezinning op catechese is nodig’, ‘Crisis in catechese’ en ‘De catechese is ziek’ maken dat duidelijk. Laat het voor ons te meer een reden zijn om een en ander eens te overwegen aan de hand van Gods Woord. De profeet Hoséa moest in zijn dagen (vermoedelijk rond het jaar 750 voor Christus) al profeteren: ‘Hoort des Heeren woord, gij kinderen Israëls, want de Heere heeft een
15 twist met de inwoners des lands, omdat er geen trouw, noch weldadigheid, noch kennis Gods in het land is …’ (Hos. 4:1). Het Bijbelse grondwoord voor ‘catechese’ (doen klin ken, doen horen vanaf een hogere plaats in de oren van de hoorders) wijst op de opdracht die er ligt. Ook voor catechisatie in de 21 e eeuw. Deze catechese behoort on losmakelijk verbonden te zijn met de bede of de Heere erin meekomt, zodat niet alleen kennis voor het hoofd wordt overgedragen en ontvangen, maar ook ware ken nis Gods. Wat schrijven de kanttekenaren bij Hoséa in kanttekening 3? Dat het daarbij gaat om ‘rechte, ware en zaligmakende kennis Gods, gericht naar Zijn Woord, vergezelschapt met geloof en liefde Gods en des naasten.’ Catechisatie , daarover hebben we het dus in dit boekje.