Een thuis in Afrika

mozaïek
irma joubert
irma
joubert
Een thuis in
Een thuis in Afrika
Afrika
Auteur van Het meisje uit de trein
Vanwege de bombardementen op Londen wordt een klein jongetje
in 1940 naar een dorpje op het platteland van Schotland geëvacueerd.
Charles mag bij zijn tante Grace komen wonen tot de oorlog voorbij is.
Aan de andere kant van Europa trekt het Duitse leger ten strijde
tegen Rusland. Onder de manschappen bevindt zich een gedreven
majoor, de jonge Oswald von Stein. Na de verschrikkingen van de
Slag om Stalingrad komt hij in een Siberisch krijgsgevangenenkamp
terecht.
De oorlog tekent de jongens voor het leven. Allebei willen ze hun
oorlogservaringen achter zich laten en in Zuid-Afrika een nieuw
begin maken. Hun leven krijgt een onverwachte wending op een
boerderij in het Bosveld, waar Charles en Oswald een Nederlands
meisje met de naam Mentje ontmoeten.
Een thuis is Afrika is het derde deel in de trilogie ‘Onderweg naar
Afrika’, waartoe ook Hildegard en Het meisje uit het verscholen dorp
behoren. Alle romans zijn uitstekend als op zichzelf staande boeken
te lezen.
De Zuid-Afrikaanse Irma Joubert
was jarenlang docent geschiedenis.
Nu schrij ze historische romans die
de harten van tienduizenden lezers
hebben veroverd, zowel in Zuid-Afrika
en Nederland als in Duitsland en de
Verenigde Staten.
www. irmajoubert. com
www. uitgeverijmozaiek. nl 9 7 8 9 0 2 3 9 6 0 6 5 2
isbn 978 90 239 6065 2 | nur 302
Joubert_Thuis in Afrika_WT. indd 1 13-09-2021 15:22
IRMA JOUBERT
Een thuis in Afrika
Vertaling: Dorienke de Vries
Uitgeverij Mozaïek – Utrecht
De romans van Irma Joubert bij Uitgeverij Mozaïek
Trilogie ‘Onderweg naar Afrika’
Hildegard
Het meisje uit het verscholen dorp
Een thuis in Afrika
Trilogie ‘Een veilig thuis’
Het meisje uit de trein
Het spoor van de liefde
Tolbos
Trilogie ‘Dochters van Zuid-Afrika’
Kind van de rivier
Pontenilo
Kronkelpad
Alle romans zijn uitstekend als op zichzelf staande boeken te
lezen.
21071 Een thuis in Afrika. indd 2 01-09-2021 17:46
IRMA JOUBERT
Een thuis in Afrika
Vertaling: Dorienke de Vries
Uitgeverij Mozaïek – Utrecht
21071 Een thuis in Afrika. indd 3 01-09-2021 17:46
5
Proloog
Januari 1933
De hele dag al staat er een stevige oostenwind. Af en toe
valt er wat natte sneeuw. De straatlantaarns zijn al vroeg
in de middag aangegaan en hun matte schijnsel weerkaatst op het natte wegdek van de straten van Berlijn.
Duitsland zit gevangen in de klauwen van de Depressie.
Bedrijven en banken vallen om, miljoenen arbeiders zitten
zonder werk. Het voedsel wordt onbetaalbaar, bejaarde mensen zitten ineengedoken in donkere, koude kamertjes.
In de kamers van het Kaiserhoff Hotel daarentegen is het
behaaglijk warm. Vlammen likken langs het keurig gehakte
haardhout. Alleen de bevoorrechte klasse kan zich zoiets veroorloven.
De blonde vrouw slaakt een zucht van welbehagen. In dit
luxe hotel heeft elke kamer een eigen badkamer en een eigen
telefoon. Dat is ongewoon voor haar. Spannend ongewoon,
gewend als ze is aan haar eigen bescheiden huis in München.
Er wordt zachtjes geklopt. Wanneer ze opendoet, laat de
geur van versgebakken Brötchen haar het water in de mond
lopen. De kelner zet het dienblad op tafel. ‘Dank u, we bedienen onszelf wel, ’ zegt ze.
Ze neemt een warm broodje met kaas en een plak ham.
Haar man is vegetariër, hij neemt een paar partjes tomaat en
een stuk fruit. Vooral aan het eind van de middag of het begin
van de avond is hij heel matig met eten.
21071 Een thuis in Afrika. indd 5 01-09-2021 17:46
6
Ze eten in stilte. Dat vindt ze niet vervelend, want zo heeft
ze het van jongs af geleerd. En zo heeft haar man het ook het
liefst. Pas als hij zijn mond afveegt met zijn servet, begint ze te
praten: ‘Een grote dag voor de Partij, vandaag. ’
De man schuift zijn stoel achteruit en staat op. Hij is lang,
veel langer dan zij, kaarsrecht en mager, maar met een dikke bos
krullen. Van zijn ernstige gezicht, met de rechte neus en de vastberaden mond, valt meestal niets af te lezen, maar in de donkere
ogen onder de ruige wenkbrauwen broeit onrust. Andere mensen vinden hem afstandelijk, maar zij weet wel beter.
Ze pakt zijn jas van de kapstok en houdt die voor hem
open. ‘Verstandig dat je vroeg gaat. Volgens mij komen er duizenden mensen. ’ Hij steekt zijn armen in de mouwen en
schudt de jas recht om zijn schouders. Zijn vrouw strijkt een
plooitje glad. ‘Ik wil zelf ook vroeg gaan; straks heb ik niet eens
een goede staanplaats meer. ’
Hij pakt zijn pet van de kapstok. ‘Lijkt me een goed idee. ’
Zij pakt de warme sjaal van het haakje en slaat die om zijn
hals. ‘Vandaag begint er een nieuw tijdperk, denk je ook niet?
Dit is de eerste stap op weg naar het Derde Duitse Rijk. ’
Hij trekt zijn leren handschoenen aan. Vlak voor hij de deur
opendoet, kijkt hij haar even aan en steekt zijn hand op. Dat is
zijn groet. Ze lacht naar hem op. ‘Tot straks. ’
Ze lijdt niet onder de zwijgzaamheid van haar man. Hij is
in zichzelf gekeerd, zij naar buiten gericht, degene die altijd de
gesprekken gaande houdt. Ze weet dat hij wel luistert.
Slechts een enkele keer, gewoonlijk laat in de avond als ze
samen bij het licht van de open haard naar klassieke muziek
zitten te luisteren, opent hij voor haar de wereld van zijn innerlijk. Dan luistert ze met verwondering naar zijn diepe gedachten, zijn heldere inzichten en zijn toekomstvisies. En ze verbaast
zich erover dat deze intelligente man haar levensgezel is.
In de badkamer trekt ze onder haar jurk een extra hemdje
aan. Haar lange blonde haar steekt ze vast in een losse wrong
laag in haar nek, en dan trekt ze haar warmste muts diep over
haar oren.
21071 Een thuis in Afrika. indd 6 01-09-2021 17:46
7
Wanneer ze het hotel verlaat, slaat de kou haar in het
gezicht. Gelukkig is de wind gaan liggen en het is droog, al
hangt de grijze bewolking nog dreigend laag boven de stad.
De vrouw houdt van een stevige wandeling, een voorliefde
die ze met haar man gemeen heeft. Met vlugge passen steekt
ze de Wilhelmplatz over en slaat links af, de Friedrichstrasse in.
Het is niet ver, hooguit tien minuten lopen.
Bij de volgende straathoek opent zich voor haar de brede
doorgaande weg door het hart van Berlijn, Unter den Linden.
Aan het uiteinde ervan waakt de Brandenburger Tor, de triomfboog van keizer Friedrich de Tweede, al ligt hij nu verscholen
in de dikke wolkenlaag. Ze hoopt maar dat het nog wat
opklaart voor de parade begint.
De trottoirs voor het gebouw van rode baksteen, waarheen
ze koers zet, zijn al stampvol mensen. Ai, misschien had ze nog
vroeger moeten komen. Zal ze pal voor het gebouw gaan
staan, of liever aan de overkant van de weg?
Ze aarzelt nooit lang. Ze is een doener, geen denker. Het
denken laat ze aan haar man over. Schuin tegenover het raam
waarachter Hitler zal verschijnen maakt ze het zich gemakkelijk op de onderste trede. Vanaf hier zal ze een goed uitzicht op
de parade hebben en zal ze ook de Führer kunnen zien.
En naast hem haar man. Een moment van trots en glorie zal
dat zijn.
Steeds meer mensen verzamelen zich op de trottoirs langs
Unter den Linden. De straat houden ze vrij, want daar komt
straks de parade langs. De bewolking breekt een beetje, zodat
je nog net de Brandenburger Tor kunt zien. De spanning stijgt,
zindert door de menigte en in de lucht.
We zijn allemaal Duitsers, denkt de vrouw. Trotse Duitsers,
die zich niet laten ringeloren of knevelen.
Samen wachten ze.
Plotseling wijst iemand naar het raam van Hitlers nieuwe
kantoor. Het wordt stil. Iedereen kijkt omhoog. De vrouw ziet
het raam opengaan. Gejuich barst los, de mensen steken hun
arm omhoog in een groet. Opwinding golft door de menigte.
21071 Een thuis in Afrika. indd 7 01-09-2021 17:46
8
Dan is daar het moment waarop ze heeft gewacht. Voor het
open raam verschijnen twee mannen. De ene is de zojuist
benoemde kanselier van Duitsland, Adolf Hitler.
Naast hem Hermann Göring.
De vrouw fronst haar wenkbrauwen.
Voor het raam ernaast verschijnt nu haar man. Ongetwijfeld ook met een rimpel boven zijn neus, want het kan niet
anders of hij is net zo geïrriteerd als zij. Hij is degene die naast
Hitler hoort te staan, niet Göring. Hij is degene die Hitler
bekend heeft gemaakt met de ideeën van professor Haushofer
over Lebensraum. Hij stond naast Hitler tijdens de Bierkellerputsch. Hij was erbij toen Hitlers boek Mein Kampf vorm kreeg
in de cel van de Landsberggevangenis. Hitler had hém grote
stukken ervan gedicteerd, en hij had het schrijfwerk gedaan.
De vrouw vermant zich en baant zich een weg naar de bovenste traptrede van het gebouw. Vanaf hier kan ze alles beter zien.
In de verte klinkt marsmuziek. Ze kijkt naar links. Vanaf de
Brandenburger Tor komt de militaire kapel aangemarcheerd,
met daarachter de vaandeldragers. Steeds luider wordt de
muziek. De vaandels wapperen in de wind.
Daar ziet ze de eerste fakkeldragers. De menigte wordt stil.
Over de hele breedte van de straat komt een brede sliert vlammen steeds dichterbij. Van de flakkerende fakkels kronkelen
dunne grijze rookpluimen omhoog. Er hangt een geur van
lampolie en rook.
Spontaan zetten de mensen het Horst Wessellied in:
‘Het vaandel hoog! De rijen hecht gesloten!
SA marcheert met rustige vaste tred. ’
De tengere vrouw kan haar emoties nauwelijks bedwingen.
Ze vouwt bijna eerbiedig haar handen en rekt zich uit om alles
beter te kunnen zien.
Schouder aan schouder, keurig in het gelid, rij na rij marcheren de voorste linies voorbij. De hoofden trots geheven, de
voeten perfect in de maat, een brandende toorts hoog in de
lucht gestoken.
Diep ademt de vrouw de geur van de fakkels in. De rook
21071 Een thuis in Afrika. indd 8 01-09-2021 17:46
9
trekt naar haar longen, verspreidt zich door haar lichaam, hoopt
zich op in de warme tranen die over haar wangen lopen.
Zo ziet hoop er dus uit. Zo ruikt het. Zo smaakt het.
Als een onophoudelijke stroom lava vloeit de parade vanaf
de Brandenburger Tor de straat in. Over de hele lengte van
Unter den Linden stroomt ze voorbij, tot ze uit het zicht verdwijnt.
Deze dag is nog maar het begin, weet de jonge vrouw. Vanaf
vandaag is Hitler de bondskanselier van Duitsland. Dit is zijn
zegetocht. Ze kent zijn bijtende wrok tegen de dolkstoot van
het Joodse kapitaal. Ze deelt zijn droom om Duitsland van de
boeien van het Verdrag van Versailles te bevrijden.
Zij is de vrouw van zijn boezemvriend Rudolf Hess. Ze is
tweeëndertig jaar oud. Ze heet Ilse Hess.
Mei 1933
‘Gisteravond heeft de Nationaalsocialistische Partij haar plannen voor de kerk in Duitsland bekendgemaakt, ’ klinkt het
dreunend uit de radio in de zitkamer. ‘De kerk zal de soevereiniteit van de nationaalsocialistische staat erkennen en gezuiverd worden van…’
De jonge man in het bruine uniform trekt de voordeur
achter zich dicht.
Gezuiverd worden. Inderdaad.
Het is lente. In de tuin staan de narcissen uitbundig te
bloeien. De bomen in de straten van Berlijn lopen uit. Nieuw
leven ontkiemt.
Diep ademt de jonge man de frisse lucht in. Hij loopt door
het Tiergartenpark met zijn hoge bomen, passeert de Brandenburger Tor met de zegevierende Victoria in haar vierspan
erbovenop, en loopt vervolgens de Unter den Linden af naar
de Opernplatz. Hij gloeit van opwinding.
In de verte kan hij de mensenmassa op de Opernplatz al
zien. Het zijn er duizenden. De stapel boeken midden op het
21071 Een thuis in Afrika. indd 9 01-09-2021 17:46
10
plein wordt al hoger. De militaire kapel speelt marsmuziek.
Vandaag zal de Duitse literatuur worden gezuiverd van alle
uitheemse ideeën en invloeden.
De jonge man versnelt zijn pas. Hij voelt de veerkracht in
zijn benen, de spierkracht in zijn hele lichaam. Hij stamt uit
een oude Arische familie, en door zijn aderen stroomt Pruisisch bloed. Een bijna extatisch besef van loyaliteit en verbondenheid vervult hem.
Dan ruikt hij het. Het vuur. Het is al aangestoken.
Net als de politiek en de economie, het leger, het onderwijs
en de religie, moet alles wat maar enigszins naar kunst of cultuur zweemt de nazi-ideologie onderschrijven. Zo niet: de
brand erin! De brand erin!
Op het podium buldert de vurige toespraak van Joseph
Goebbels uit de luidsprekers. ‘Weg met de decadentie! Weg
met de morele corruptie! Verbrand alles wat on-Duits is!’
En daar gaan ze in vlammen op: Im Westen nichts Neues van
Erich Maria Remarque, A Farewell to Arms van Ernest Hemingway, werken van Bertolt Brecht, Ernst Gläser, zelfs van Helen
Keller.
De jonge man kent de uitspraak: ‘Waar men boeken verbrandt, zal men uiteindelijk ook mensen verbranden. ’
Wat een onzin. Je reinste flauwekul, man, je reinste flauwekul. Stook de vuren maar op, in heel Duitsland, in Berlijn,
Heidelberg, Dresden, Neurenberg. Zuivering door vuur! Verbrand alles wat on-Duits is.
Steeds hoger laaien de vlammen op. De mensen beginnen
te zingen.
‘Die Fahne hoch!’
De jonge man springt in de houding en steekt zijn rechterarm omhoog.
‘Er kijken al miljoenen hoopvol naar het hakenkruis.
De dag voor vrijheid en voor brood breekt aan. ’
Zijn hart bonst. Het is lente in Europa, het begin van een
nieuw tijdperk voor het Arische ras. Het vlammetje van de
fakkeloptocht in januari is al aangewakkerd tot een groot vuur
21071 Een thuis in Afrika. indd 10 01-09-2021 17:46
11
dat de wereld in brand zal steken. En uit de as zal het machtige
Derde Duitse Rijk verrijzen.
Hij popelt van ongeduld. Alles moet veranderen, niets mag
hetzelfde blijven.
Hij is zesentwintig jaar oud. Hij heet Oswald von Stein.
December 1933
Het is winter. Londen ligt toegedekt onder een dikke grijze
deken. Af en toe valt er wat ijzige natte sneeuw. Door de beslagen ruiten lijkt het buiten nog mistiger dan het al is.
‘Station A heeft vandaag officieel de eerste elektriciteit voor
Londen geleverd, ’ zegt de man in het keurige maatkostuum.
‘Natuurlijk nog lang niet op volle kracht, maar met het begin
zijn we al heel tevreden. ’
‘O ja? ’ Het gezicht van de vrouw is omlijst met zachte, rossige krullen. Ze heeft een olijfkleurige huid, mooi en glad als
fluweel.
‘Nu komt er eindelijk een standaard voor de stroomvoorziening. ’ De man neemt zijn laatste hap soep en legt dan zijn
lepel netjes op zijn bord.
‘Fijn, ’ zegt de vrouw mat.
‘We hebben goede hoop dat Station A binnen anderhalf
jaar helemaal klaar is. Wanneer de bouw van Station B gaat
beginnen mag Joost weten, met de huidige stand van de economie. Tja. ’
‘Ja. In de ziekenhuizen gaat het ook slecht. ’ De soep in haar
bord is vrijwel onaangeroerd.
Misschien verveelt hij haar met zijn gepraat over zijn werk,
want ze is er met haar gedachten duidelijk niet bij. Hij verandert van onderwerp. ‘Het is alweer bijna Kerst. ’
‘Ja. Voor de meeste mensen een Depressie-kerstfeest. ’
Buiten ratelt een lege tram voorbij.
Hij probeert het nog eens: ‘Alweer een nieuw jaar op komst.
1934 kan alleen maar beter worden. ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 11 01-09-2021 17:46
12
Zeker weten doet hij dat niet. De toekomst ziet er somber
uit. De economische depressie zet een rem op alles, waardoor
de schachtraderen van de mijnen maar moeizaam draaien,
fabrieksschoorstenen alleen nog ijle rookpluimen uitstoten en
bakstenen op grote hopen blijven liggen.
Bij de gaarkeukens, de arbeidsbureaus en de kerken staan
lange rijen mensen met uitgebluste gezichten. De grauwheid
is ook in de mensen gekropen. Alleen de bevoorrechte klasse
kan zich een bord soep in een restaurant permitteren.
Hij steekt een hand naar haar uit, maar trekt die meteen
weer terug. ‘Margaret, wat is er? ’
Ze kijkt hem recht aan, bijna uitdagend. ‘Ik ben zwanger. ’
Het duurt even voor het tot hem doordringt. ‘Wat zeg je? ’
‘Ik krijg een kind. En ik trouw níét, als je dat maar weet. ’
Hij schuift zijn bord weg en drukt het gesteven witte servet
tegen zijn mond. Pas dan kijkt hij haar recht in haar bruine
ogen. ‘Wel, wat ben je dan van plan? ’
‘Mijn studie geneeskunde afmaken. ’
Hij knikt. ‘En het kind? ’
Ze wendt haar blik af. ‘Adoptie. Denk ik. Of misschien…
Ja…’
Hij verroert zich niet.
Het is stil in het restaurant, de meeste tafels zijn onbezet. Als
er niet snel een wonder gebeurt om de economie weer overeind te helpen, zal ook deze eetgelegenheid de deuren moeten
sluiten.
Na een lange stilte zegt hij: ‘Ik heb altijd graag een kind
willen hebben. ’
In haar ogen ligt een berekenende blik. ‘Was je hierop uit? ’
Hij heft afwerend zijn handen. ‘Zeker niet! Jij zei…’
‘Ja, stil maar, ik weet wat ik zei. Blijkbaar had ik het mis. ’
Zwijgen.
Plotseling lacht ze, vreugdeloos, bijna spottend. ‘Jij, Carl
Smith, een kind? In je ordelijke leven, je kraakheldere huis?
Op jouw leeftijd? ’
‘Mijn leeftijd heeft je nooit eerder dwarsgezeten. ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 12 01-09-2021 17:46
13
‘Ja, oké. Probeer nou niet altijd je gelijk te halen. ’
Zwijgen. Hij wacht.
Langzaam schudt ze haar hoofd. ‘Mijn vader mag het nooit
weten. ’
Dat begrijpt hij wel. Hij kent haar vader goed.
Haar kent hij ook. Ze is sterk, ambitieus, vastberaden. Maar
dit wordt een ongekende uitdaging, voor hen allebei.
Wat hem betreft, is er maar één oplossing. ‘We vinden er
wel iets op. ’
Het kind wordt in mei 1934 geboren; een jongetje. Zijn vader,
Karl Wilhelm Schmidt, geeft hem aan bij de burgerlijke stand.
Hij verengelst wel de voornamen, maar buiten medeweten van
de moeder laat hij het kind onder zijn eigen achternaam registreren.
Tegen de moeder zegt hij: ‘Hij heet Charles William. ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 13 01-09-2021 17:46
14
1
Londen, 1939
W at oorlog is, weet Charles best. Dat is wanneer ergens
ver weg soldaten op elkaar schieten met geweren en
kanonnen. Ze schieten elkaar aan fl arden, en daarna
lapt zijn moeder ze weer op. Daarom moet ze ook in het ziekenhuis wonen.
Oorlog betekent ook dat iedereen zwart papier op de
ramen moet plakken, zodat de vliegtuigen je niet kunnen zien.
Op school laat juff rouw Wilson plaatjes van de vliegtuigen
zien. Charles speurt elke dag de lucht af, maar tot nu toe is er
nog geen vliegtuig gekomen.
Oorlog betekent dat je altijd je gasmasker in een zakje om
je nek bij je moet dragen. Grote maskers voor grote mensen,
kleine voor kinderen, en baby’s hebben maskertjes waarmee ze
eruitzien als diepzeeduikers. Dan moeten ze door hun kinderjuff rouw gedragen worden, want door het masker wordt hun
hoofdje zo groot, dat ze niet meer in de kinderwagen passen.
Verder gaat het leven zijn gewone gang. Hij gaat naar school,
’s middags speelt hij, vader gaat naar zijn werk en juff rouw
Davis maakt het huis aan kant.
Op zondag komt moeder meestal op visite. Juff rouw Davis
braadt dan vlees en aardappels in de oven, dat heet een Sunday
roast. Juff rouw Davis praat raar en ze is heel streng, maar ze kan
lekker koken. Op maandag komt ze nooit. Dan neemt vader zelf
eten voor hen mee, zoals fi sh ’n chips, of bangers ’n mash.
De vriendjes van Charles hebben bijna allemaal een vader
21071 Een thuis in Afrika. indd 14 01-09-2021 17:46
15
die leert schieten. Sommigen zijn al vertrokken om in de oorlog te gaan vechten, anderen staan op het punt om te gaan.
Charles’ vader zegt dat hij blijft zitten waar hij zit, want hij
moet bij de Londense energiemaatschappij voor de elektriciteit zorgen. Dat is in een groot, gloednieuw gebouw aan de
Theems. Grote schepen lossen er hun ladingen steenkool, waar
de stroom van wordt gemaakt.
Charles houdt veel van grapjes en van spelen, maar als
iemand hem wil plagen staat hij dadelijk met zijn vuisten klaar.
‘Alle vaders gaan vechten, ’ zei een vriendje laatst nog tegen
hem, ‘maar die van jou is te oud. ’
Charles’ wangen waren nog roder geworden dan ze normaal al zijn. ‘Dat is niet waar, dat weet je best. Mijn vader moet
wel hier blijven, want hij moet stroom maken. Of wil je vanavond in het donker zitten? Nou? Nou? Wil je dat? ’
Hij is blij dat vader niet hoeft te gaan vechten, anders zou
hij de hele tijd bij juffrouw Davis moeten wonen. Dat zou
beslist geen pretje zijn.
Niet alleen de vaders gaan weg, ook een heleboel kinderen
van school. Die gaan natuurlijk niet vechten, die gaan gewoon
weg. ‘Ik ga bij mijn oma in Whitby wonen, ’ vertelt Harry, die
naast hem in de schoolbank zit. ‘Waar kapitein Cook vroeger
woonde. ’
Dat is geen goed nieuws. ‘Waarom? ’
‘Omdat hij daar geboren was. ’
‘Nee, joh. Waarom ga jij daar wonen? ’
‘Omdat de moffen Londen gaan bombarderen. ’
Dat is nog minder goed nieuws. ‘Gaan de Duitsers Londen
echt bombarderen? ’ vraagt hij die avond aan vader.
Die hoort hem eerst niet, want hij zit naar de radio te luisteren. Toen hij klein was, dacht Charles altijd dat de man met de
kraakstem daar woonde, in die houten kast met de bolle voorkant. Nu is hij al groot, en weet hij dat een radio net zo werkt
als een telefoon, en dat die man ergens ver weg zit. Als vader
naar de radio luistert, kijkt hij altijd heel ernstig en bezorgd.
Charles probeert dan weleens om hem aan het lachen te maken,
21071 Een thuis in Afrika. indd 15 01-09-2021 17:46
16
maar dat lukt nooit; vader wordt juist nijdig. Deze keer laat
Charles zijn geintjes maar liever achterwege, want dit is niet iets
om grapjes bij te maken. ‘Gaan de Duitsers…’
‘Welnee. En nou stil, ik wil luisteren. ’
De radio zegt dat de Duitsers een schip hebben getorpedeerd dat onderweg was van Glasgow naar Canada, en dat er
honderdtwaalf mensen zijn gestorven. ‘Wat is getorpedeerd? ’
‘Beschoten met een torpedo. ’
‘O. Waar ligt Glasgow? ’
‘In Schotland. Ga je tanden eens poetsen, het is al laat. ’
Altijd als grote mensen niet weten wat ze met je aan moeten, zeggen ze dat je je tanden moet gaan poetsen.
Met zijn vader woont Charles in een groot appartementengebouw in hartje Londen. Het is vlak bij vaders werk en vlak bij
de school van Charles. Juffrouw Davis woont er een heel eind
vandaan, in East End. Ze komt elke dag met de tram, en daar
krijgt ze dikke voeten van. Ze komt al vroeg in de ochtend en
doet dan met een diepe zucht haar zwarte jas uit en haar sjaaltje af. Die zwarte jas draagt ze altijd, al is het buiten nog zo
warm.
Hun appartement heeft twee verdiepingen. Onder de trap
is een geheim kamertje. Eerst vond Charles dat een beetje
griezelig, tot hij zag dat het gewoon een diepe kast is waar juffrouw Davis de bezems en de stofdoeken bewaart. Toen werd
het zijn geheime verstopplek.
Charles heeft een eigen slaapkamer met een groot bed, een
klerenkast, een speelgoedkist en een hobbelpaard. Op zijn bed
zit meneer Beer. Meneer Beer heeft een rode strik om zijn
nek, een zacht lijf en een oog dat er bijna uit valt. Hij slaapt
altijd bij Charles in bed.
In de ene hoek van de kamer is een open haard waarin juffrouw Davis op koude dagen een vuurtje aanlegt. Daar zucht
ze altijd heel erg bij.
Bij Charles op school zitten alleen jongens. Daar is hij blij
om, want meisjes huilen om niks en het zijn klikspanen. Dat
21071 Een thuis in Afrika. indd 16 01-09-2021 17:46
17
weet hij omdat hij soms met Olivia van de buren speelt. Als hij
haar zin niet doet, vertelt ze leugens over hem aan juffrouw
Davis en dan moet hij het koper poetsen zonder zijn witte bloes
vuil te maken. Daarom speelt hij niet graag met Olivia.
Zijn beste vriend is Noah. Die heet bijna net als de man die
de ark bouwde, maar toch is het geen familie. Noah is ouder
dan Charles, maar niet groter. Charles is lang, en hij heeft ook
goede ogen, want hij eet altijd zijn bord leeg, met wortels en
al. Moeder is erg gebrand op gezond eten.
Samen met Noah verkent hij alle hoeken en gaten van de
buurt. Zolang hij maar voor donker thuis is, maakt het juffrouw Davis niet uit wat hij doet. ‘Denk jij ook dat de moffen
Londen gaan bombarderen? ’ vraagt Charles aan zijn vriendje.
‘Ik hoop het, ’ zegt die. ‘Dat wordt vast net vuurwerk. ’
Zo had Charles het nog niet bekeken. ‘Maar als er nou een
bom op ons huis valt? ’
‘Welnee, joh. Ze bombarderen fabrieken waar kogels en
bommen worden gemaakt. Dat geeft een mieterse klap, en dan
zie je overal vonken en vuurpijlen, helemaal tot aan de sterren. ’
Eerst was Harry van school zijn beste vriend, maar die is bij
zijn oma gaan wonen.
Oorlog betekent ook dat vader en moeder vaker ruzie hebben
dan voorheen. Het lijkt in huis ook wel oorlog. Ze bekvechten
over van alles en nog wat. ‘Je moet zorgen dat het kind gezonder eet, ’ zegt zijn moeder. Of: ‘Kun je dat kind niet leren om
dank je wel te zeggen? ’
Of ze kibbelen over moeders werk. ‘Waarom in een militair
ziekenhuis, Margaret? Waarom uitgerekend nu, onder deze
omstandigheden? ’
‘Ten eerste zul je dat toch nooit begrijpen, en ten tweede
gaat het je niets aan. ’
‘Je blijft de moeder van mijn kind. ’
‘Daarmee heb je nog steeds niets over mij te zeggen. ’
Ze ruziën ook over hem. Dat komt vooral door zijn moeder; die weet altijd alles beter, net als Olivia. ‘Trouwens, jij moet
21071 Een thuis in Afrika. indd 17 01-09-2021 17:46
18
in Londen blijven voor je werk. Waarom wil je het kind dan
wegsturen? ’
‘Er is een grote kans dat Londen gebombardeerd gaat worden. ’
Hij zou nu willen zeggen dat de Duitsers alleen maar bommen gooien op kanonnenfabrieken, maar hij is al een keer
weggestuurd om tanden te poetsen. Als hij nu zijn mond opendoet, moet hij vast en zeker meteen naar bed.
Charles vindt zulke gesprekken niet fijn. Overal waar hij
komt, wordt tegenwoordig over evacuatie gepraat. Zelfs op
school en op straat. Aan de lantaarnpalen bij school hangen
plakkaten. Op een ervan wijst een politieagent streng naar
een jongetje in schooluniform, en zegt: ‘Jij moet weg uit Londen. ’ Op een andere staat bovenaan met dikke, zwarte letters
evacuatie, met daaronder alle vertrektijden van de trein. Op
een derde hangen vrolijk lachende en zwaaiende kinderen uit
de raampjes. In werkelijkheid, dat heeft Charles met eigen
ogen gezien, klampen de kinderen zich huilend aan hun moeder vast.
Op de eerste dag van de oorlog kwamen een heleboel kinderen ’s morgens met een koffer naar school. Daar speldden de
juffrouwen elk kind een kaartje op met daarop naam en adres.
‘Foei toch, net postpakketjes, ’ zei een van de moeders, en
daarna snoot ze hard haar neus.
Sommige juffrouwen waren met de kinderen meegegaan.
Ook de juffrouw van Charles; daarom moest hij toen naar een
andere klas. De volgende dag waren er veel minder kinderen
op school, maar toch moesten ze nog net zo hard werken als
eerst.
Operatie Pied Piper werd de evacuatie genoemd.
Charles kent het verhaal van de rattenvanger van Hamelen
wel. Eerst lokte die alle ratten weg en daarna alle kinderen van
het dorp. Hij weet alleen niet of de fluitspeler de kinderen en
de ratten naar dezelfde plaats heeft gebracht. Zo ja, dan zou
Charles zich slap hebben gelachen om de meisjes, als hij erbij
was geweest. Die gillen altijd zo vreselijk als ze een rat zien. De
21071 Een thuis in Afrika. indd 18 01-09-2021 17:46
19
juffrouwen ook, vooral juf Wilson. En uitgerekend zij is met de
kinderen meegegaan.
Charles’ moeder is heel knap, dat zegt iedereen. Zelfs in haar
uniform ziet ze er prachtig uit. Ze draagt een overhemd met
een stropdas en een jasje, net als een man. Ze heeft ook een pet
op, en haar lange haar draagt ze in een lage knot. Ze heeft
alleen geen mannenbroek aan, maar een strakke rok. Het is
heel moeilijk om in zo’n strakke rok te marcheren, zegt ze.
‘Gelukkig heb je platte schoenen, ’ zegt Charles.
Ze lacht naar hem. Ze heeft rode lippen en bruingele ogen,
net als een teddybeer. Niet zo mooi als de ogen van meneer
Beer, maar toch mooi, tenminste, als ze vriendelijk is. Soms
maken haar ogen hem bang, als de ogen van een leeuw, maar
vandaag lachen ze met haar mond mee. ‘Dat klopt. Met hoge
hakken zou het helemaal onmogelijk zijn geweest. ’
Zijn moeder is een kapitein met twee strepen en moet de
hele dag salueren.
Charles lijkt niet op zijn moeder, want hij heeft vuurrood
haar en een heleboel sproeten en zijn ogen zijn een beetje
groen en een beetje bruin. Zijn vader heeft blond haar dat al
grijs wordt, en blauwe ogen, dus op zijn vader lijkt hij ook niet.
Olivia zegt dat hij vast en zeker een aangenomen kind is. Toen
hij vader daarnaar vroeg, keek die hem een beetje scheefjes aan
en zei toen beslist van niet, en ook dat hij minder met Olivia
moest spelen.
Als het al bijna kerstfeest is, zijn de vliegtuigen met gas en
bommen nog steeds niet gekomen. Toch moeten ze nog steeds
hun gasmaskers bij zich dragen en als de wiedeweerga wegrennen zodra het luchtalarm afgaat. In het begin was dat nog leuk,
maar nu worden ze er boos om, vooral als ze net zo fijn aan het
spelen zijn. De enige keer dat ze blij zijn om de sirenes te
horen, is wanneer ze moeten schrijven.
Als er geen tijd is om weg te rennen moet je onder je bank
kruipen. Daar moet je op knieën en ellebogen gaan liggen, je
kin op je borst leggen en je handen over je oren doen. Door
21071 Een thuis in Afrika. indd 19 01-09-2021 17:46
20
de bommen kunnen je trommelvliezen scheuren, en dan vliegen je hersens door je oren naar buiten, zegt Noah. Kapotte
billen zijn veel minder erg, zegt Noah, daarom moeten je billen bovenaan.
Charles is te groot om onder zijn bank te zitten, er steekt
van alles uit. Hij past ook niet samen met de nieuwe juffrouw
onder haar tafel, want zij is te dik. Nu hoopt hij maar dat de
vliegtuigen nooit zullen komen.
Op sommige avonden moet heel Londen oefenen voor als
ze wel komen. Dan doen ze in huis alle lichten uit en lopen
rond met kaarsen. Vader is lang en mager. Als hij in zijn kamerjas door het huis loopt met de kaars in zijn hand, lijkt hij wel
een beetje op de man uit de bioscoopfilm Frankenstein. Dat
zegt Charles niet, want vader weet niet dat hij die film samen
met Noah heeft gezien. De ouders van Noah weten het ook
niet.
De eerste keer dat Charles’ moeder in het militaire ziekenhuis kwam waar ze nu werkt, waren ze daar erg verbaasd toen
ze zagen dat ze een vrouw was. Ze hadden haar een martini
aangeboden, want de whisky was op. ‘Weet je waarom? ’ vroeg
moeder. ‘Er was een vent die zelfmoord wilde plegen, en dus
dronk hij drie flessen whisky leeg. En toen was hij te dronken
om zelfmoord te plegen. ’
Vader had gelachen om dat verhaal. Charles had meegelachen, hoewel hij niet begreep wat er zo grappig aan was. Het
was gewoon fijn dat vader en moeder samen plezier hadden.
Vandaag loopt juffrouw Davis weer aan een stuk door te zuchten. ‘Met zo’n winter creperen we wel van ons eigen, dat kennen we zonder die moffen wel af. Ik wed dat we nog nooit
zo’n kouwe winter hebben gehad. ’
Is het niet over de kou, dan moppert ze wel over het eten.
‘Stel je voor, vleesloze dagen! Zal je meneer Smith horen as-tie sogges z’n ham niet krijgt. Straks motten we ’t zeker nog
zonder boter en eieren doen ook. ’
Juffrouw Davis zucht nooit harder en wordt nooit bozer
21071 Een thuis in Afrika. indd 20 01-09-2021 17:46
21
dan wanneer Charles zijn witte schoolbloes vuil heeft
gemaakt. Jammer genoeg gebeurt dat nogal eens, want de
jongens uit de buurt spelen na schooltijd dolgraag oorlogje.
De ergste oorlog gaat dan altijd over de vraag wie er mof
moet zijn. Als dat eenmaal is uitgevochten besluipen ze
elkaar en schieten erop los. Sommige jongens hebben
een geweer, andere gebruiken gewoon een stok. ‘Piefpaf,
raak! Jij bent dood!’ schreeuwt een van de moffen tegen
Charles.
‘Mis!’ roept die terug, terwijl hij wegduikt achter een muur.
Vanaf hier kan hij fijn aanleggen en vuren, net als John Wayne.
Die vent kan nog eens schieten, zeg! En paardrijden ook!
Charles weet zeker dat John Wayne zijn kleren ook niet
schoonhoudt.
Op zulke dagen is juffrouw Davis echt nijdig. Charles gaat
zo laat mogelijk naar huis, dan hoeft hij niet zo lang naar haar
gemopper te luisteren.
Het ergste wat hem ooit is overkomen was laatst na dat
gedoe met Peter. Het was een nieuwe bloes, en hij was niet
alleen maar vuil. Juffrouw Davis was ziedend. Het is maar goed
dat Charles zo hard kan lopen, anders had ze vast en zeker
gehakt van hem gemaakt.
Peter is Noahs grote broer. Hij denkt dat hij alles weet. Hij
speelt nooit met hen mee, want daar heeft hij zijn eigen vrienden voor. Dat is de Geheime Bende van Zes. Maar soms loopt
hij aan het eind van de middag met Noah en Charles mee naar
huis.
‘De moffen zijn supersterk, ’ had hij gewichtig gezegd. ‘Ze
hebben heel Noorwegen en Denemarken al verpletterd. ’
‘O, die, ’ zei Noah minachtend. ‘Waar ligt dat trouwens? ’
‘Aan de overkant van de zee, ’ zei Peter en hij wees wat in
het wilde weg.
‘Ben je soms bang voor ze? ’
Peter bleef staan en loerde naar zijn broer. ‘Ze zijn verpletterd, sukkel. En ik ben niks bang voor ze, ik zeg alleen maar
hoe sterk ze zijn. ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 21 01-09-2021 17:46
22
‘Wie is hier een sukkel? ’
Charles was meteen naast Noah gaan staan. ‘Vind jij Noah
een sukkel? Nou? Nou? ’ Want Noah en hij zijn een geducht
span vechtersbazen.
Maar ja, toen kwam er net een van de andere leden van
Peters bende aan.
Charles’ bloes zat vol met modder en bloed uit zijn neus, en
was nog gescheurd ook. Zo erg dat juffrouw Davis hem meteen
in de vuilnisbak kon gooien. Daarom was ze zo boos geweest.
‘Jullie rijke stinkers geven ook nergens om!’ had ze geschreeuwd,
terwijl ze de pollepel greep. Daarom had Charles het op een
lopen gezet.
Toen hij aan het eind van de middag weer thuiskwam, liep
ze nog steeds te mopperen. Charles luisterde er liever niet naar,
want juffrouw Davis zegt soms dingen die niet voor de oren
van kinderen bedoeld zijn.
Op een dag, aan het begin van de zomer, wordt oorlog
ineens meer dan zwart papier op de ramen, gasmaskers en
luchtalarmoefeningen, en ruzies over wie er nazi moet zijn.
Plotseling begint Charles er iets van te begrijpen. Zomaar
ineens.
Samen met vader zit hij bij de radio te luisteren naar de
stem van de nieuwe premier, Winston Churchill. Rare naam,
Churchill – kerk op de berg. Maar al luisterend dringt het voor
het eerst tot Charles door wat oorlog in feite betekent. Blood,
toil, tears and sweat. Het klinkt echt verschrikkelijk: bloed, strijd,
tranen en zweet.
‘We hebben maanden en maanden van strijd en lijden voor
de boeg, ’ zegt de premier.
Vader fluit tussen zijn tanden, en Charles moet even heel
diep zuchten. Hij weet niet of hij ooit nog oorlogje zal kunnen
spelen.
Hij voelt zich ineens een stuk ouder dan gisteren.
De vader van Olivia is piloot van een legervliegtuig. Hij heeft
altijd een keurig blauw uniform aan, met gouden vleugeltjes
21071 Een thuis in Afrika. indd 22 01-09-2021 17:46
23
op het borstzakje. Ook op zijn pet zitten gouden vleugels. Als
Charles later groot is, wil hij ook luchtmachtpiloot worden.
‘Wat wil jij later worden? ’ vraagt hij aan Olivia.
‘Filmster. Net als Greta Garbo. ’ Ze schudt haar krullen naar
achteren.
Charles heeft nog nooit van Greta Garbo gehoord, en het
kan hem eigenlijk ook niet schelen. Hij wou dat Olivia naar
huis ging, maar haar ouders komen eerst nog bij hen eten. Dat
duurt meestal heel erg lang.
Olivia’s vader heeft vanavond gewone kleren aan. Als
Charles later groot is, zal hij altijd zijn uniform dragen, dat is
veel mooier.
Juffrouw Davis heeft een roast gemaakt, ook al is het geen
zondag. Met sticky toffee pudding toe. Dat maakt de avond minder vervelend, want Charles houdt van lekker eten.
‘Nederland is al in puin geschoten, ’ zegt Olivia’s vader. Hij
klinkt bezorgd.
Vader snijdt het vlees in dunne plakjes. ‘Ik heb het gehoord.
Rotterdam zou eergisteren zwaar zijn getroffen. ’
Olivia’s moeder heeft lange rode nagels, en een lange koker
met een sigaret erin. Haar mond is even vuurrood als haar
nagels. Ze buigt zich iets naar voren, als iemand die een geheim
vertelt: ‘Neville is gisteren over Rotterdam terug komen vliegen. Verschrikkelijk. ’
Vader kijkt op. ‘Over Rotterdam? ’
‘We kwamen terug van een missie naar Dortmund, en vlogen over Rotterdam. De stad staat in brand, Carl. Overal vlammen en rook. Ik was er ontdaan van, alsof ik toen pas besefte
wat oorlog in werkelijkheid is. We vlogen op een hoogte van
bijna twee kilometer over de zuidelijke voorsteden. Zelfs daar
kon je de branden ruiken. ’ Hij schudt zijn hoofd. ‘Het was een
verwoesting, een vernietiging die ik niet voor mogelijk had
gehouden. ’
Vader zet de schaal met keurig gesneden vlees op tafel. ‘Ik
maak me zorgen. Als Londen nou eens het volgende doelwit
is? ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 23 01-09-2021 17:46
24
Olivia’s vader schudt zijn hoofd. ‘Geen kwestie van als, maar
van wanneer, man. Wanneer. ’
Olivia’s moeder steekt een nieuwe sigaret op, maar drukt
die al na een trekje in de asbak uit. ‘Neville vindt dat Olivia en
ik uit Londen moeten vertrekken, zo snel mogelijk. Het liefst
naar Amerika. Alles liever dan het platteland van Wales of
Schotland. ’ Ze steekt de volgende sigaret op.
‘We gaan zo eten, ’ waarschuwt haar man.
Ze drukt de sigaret uit. Charles houdt haar nauwlettend in
de gaten. Hij zal straks al die lange peuken in een zakje doen,
voor Peter. Die rookt al stiekem.
Vader wijst naar de schalen met eten. ‘Bedien jezelf. ’ Terwijl
iedereen druk bezig is met opscheppen, zegt hij: ‘Ik denk er
zelf ook over om Charles weg te sturen, maar Margaret is erop
tegen. ’
Charles spitst zijn oren. Dit plan komt af en toe aan de orde,
en hij heeft er niet echt zin in. Hij is dan wel van juffrouw
Davis af, maar hij kan ook niet meer met Noah spelen.
Olivia’s moeder schudt haar hoofd. ‘Als er iemand is die
hoort te weten welke gevolgen een oorlog kan hebben, is het
Margaret wel. ’
‘Ze gelooft niet in een mogelijke invasie van Engeland. ’
Olivia’s vader schept een paar bruingebraden aardappels in
zijn bord. ‘Dat ben ik pertinent met haar oneens. De snelheid
waarmee de Duitse oorlogsmachinerie over Europa heen walst,
is uiterst zorgwekkend. Bovendien kan een mens niet voorzichtig genoeg zijn. ’
Charles en Olivia moeten altijd in de keuken aan het kleine
tafeltje eten, ze eten nooit samen met de volwassenen. Dat is
een straf; nu moet hij de hele tijd naar Olivia’s gekwebbel luisteren. ‘Als we in Amerika zijn, ga ik vast en zeker naar Hollywood. Net als Shirley Temple, je weet wel. ’ Weer schudt ze haar
krullen naar achteren.
Charles weet niks van Shirley Temple, en als dat een meisje
is, wil hij er niet eens iets van weten. Hij smult van het heerlijke vlees en van de aardappels.
21071 Een thuis in Afrika. indd 24 01-09-2021 17:46
25
‘Hé zeg, eet eens met je mond dicht!’
Charles kijkt haar recht aan en kauwt expres met open
mond door. Wat verbeeldt ze zich wel, hier in zijn eigen keuken?
‘Ik ga lekker tegen je vader zeggen dat je eet als een varken, ’
roept ze, terwijl ze opspringt.
Maar als ze de eetkamer binnenkomt, zitten de grote mensen naar de radio te luisteren. Dan moet je stil zijn, dat weet
zelfs Olivia.
Nederland heeft gecapituleerd. De koningin is gevlucht,
samen met haar dochters.
Olivia’s moeder heeft haar hand voor haar mond geslagen.
Vader is de eerste die iets zegt: ‘Nu zitten de Duitsers pal
aan de overkant van het Kanaal. ’
‘God behoede ons, ’ zegt Olivia’s moeder zacht. De sigaret
beeft tussen haar vingers.
De daaropvolgende zondag is er opnieuw ruzie over operatie
Pied Piper. ‘Neville stuurt zijn vrouw en dochter naar Amerika, ’ begint vader.
De aardappel blijft Charles in de keel steken. Niet vanwege
het weggaan, maar vanwege de ruzie die nu zal losbarsten.
‘Lieve deugd, Carl, hou er toch eens over op! Koningin
Wilhelmina is nota bene hierheen gevlucht, ze zit met haar
hele regering hier in Londen. De Britse koninklijke familie
stuurt haar twee dochters ook niet weg. Geef me nou eens één
logische reden waarom je onze zoon dan wel wilt wegsturen. ’
‘En wat ga je zeggen als de Luftwaffe ons wel bombardeert?
In Rotterdam zijn meer dan negenhonderd mensen omgekomen, en duizenden zijn…’
‘Rotterdam ligt in Nederland, Carl. We hebben het over
Engeland. ’
‘Maar kijk dan eens naar de feiten, Margaret. Antwerpen is
al in Duitse handen, de Duitsers zijn onderweg naar Frankrijk.
En hier, moet je horen wat de Evening Standard schrijft. ’ Vader
slaat de krant open en wijst het artikel aan. ‘We moeten ons
21071 Een thuis in Afrika. indd 25 01-09-2021 17:46
26
hoofd niet in het zand steken – we kunnen beter het gevaar
onder ogen zien en ons op het ergste voorbereiden. ’
‘Ach Carl, hou toch op met dat neurotische gedoe. De laatste invasie in Engeland was bijna negen eeuwen geleden. Zelfs
in de Grote Oorlog zijn de troepen nog niet bij Engeland in
de buurt geweest. Je lijkt wel een oud wijf, met je gekerm. ’
Charles sluipt stilletjes naar zijn kamer en doet de deur stevig achter zich dicht. Met kleren en al kruipt hij in bed, met
meneer Beer stijf tegen zich aan.
Als het eenmaal zo gaat, wordt het alleen maar erger.
Als zijn moeder een poosje later gedag komt zeggen, houdt
hij zich slapend.
Een paar dagen later ziet Charles voor het eerst van zijn leven
een volwassene huilen. De vriendelijke mevrouw die onder
hen woont, komt uit België. Charles en zijn vader krijgen vaak
een lekker stuk chocola van haar. Maar vandaag huilt ze als een
kind. ‘Koning Leopold heeft de Duitsers gewoon vrij door ons
land laten trekken. Het is een schande, een schande. ’ Ze huilt
maar door, met haar gezicht in haar handen.
Charles wist niet dat grote mensen ook konden huilen. Hij
hoopt maar dat de Duitsers de chocoladefabriek niet gaan
bombarderen.
Nu is het echt oorlog. Er wordt over niets anders meer gepraat.
Eerst hebben de Duitsers Parijs ingenomen. Toen gaf Frankrijk zich over.
‘Nu is heel Europa onder de Duitse vlag, ’ zegt de man van
de Belgische mevrouw.
Vader zucht. ‘En Engeland is als enige over. ’
‘Maar Amerika dan? ’
Vader denkt even diep na, maar schudt dan zijn hoofd. ‘Niet
na alles wat er in de Grote Oorlog is gebeurd. Dit is een Europese oorlog. Ik betwijfel of Amerika erin betrokken zal raken. ’
‘Ja. ’ De buurman zuigt aan zijn pijp, al is die uit. ‘We staan
alleen. Misschien maar beter ook. Tot op heden hebben we al
21071 Een thuis in Afrika. indd 26 01-09-2021 17:46
27
duizenden jonge mannen verloren bij onze pogingen om
andere landen te redden: Nederland, België, Frankrijk. Nu
kunnen we tenminste ons eigen eiland verdedigen, als Hitler
dat binnenvalt. ’
‘Ja. ’ Vader is het niet echt met de buurman eens, denkt Charles.
Soms zegt hij zomaar ja, gewoon om maar iets te zeggen.
Overal waar je komt, zie je bezorgde gezichten. Juffrouw
Davis heeft alle moed verloren. ‘We benne d’r geweest, ’ zegt ze
de hele tijd. ‘We benne d’r geweest. ’
Met man en macht zijn de mensen aan het werk om op de
invasie voorbereid te zijn. De ondergrondse schuilkelder van de
school wordt versterkt. Er worden flessen water opgeslagen, en
er staan stoelen. Thuis stuurt vader juffrouw Davis erop uit om
extra voedsel, kaarsen en gecondenseerde melk in te slaan. Nou
zal je haar pas goed horen mopperen, denkt Charles.
In sommige straten worden zware betonblokken aangesleept om de doorgang af te sluiten. Aan alle lantaarnpalen
hangen plakkaten met foto’s van geüniformeerde Duitsers,
hun vliegtuigen en hun schepen, zodat iedereen weet hoe ze
eruitzien.
Mannen in lange rijen stoppen zakken vol met zand en stapelen die op tegen de muren van belangrijke gebouwen. ‘Zelfs een
kanon kan daar niet doorheen schieten, ’ legt Noah uit. Charles
weet niet of dat waar is, maar dat doet er ook niet toe.
Wat er wel toe doet, is dat Charles, Noah en de andere kinderen veel meer vrijheid hebben gekregen. Bijna alle vaders zijn
vertrokken, om te gaan vechten of om in legerkampen te worden getraind voor de oorlog. Veel moeders zijn overdag ook weg,
want zij moeten nu het werk van de vaders doen. Zo komt het
dat de kinderen van de buurt na schooltijd over straat zwerven.
Maar die groep kinderen wordt ook steeds kleiner. Elke dag
worden er kinderen weggestuurd, zodat er op school per jaargroep nog maar één klas over is. Alles is anders geworden. Zelfs
de kerkklokken luiden niet meer op zondag. Ze luiden alleen
nog bij gevaar.
En moeder komt bijna nooit meer op bezoek.
21071 Een thuis in Afrika. indd 27 01-09-2021 17:46
28
Op dinsdag 28 mei bombardeert de Luftwaffe de eilanden in
het Britse Kanaal. Op het eiland Guernsey komen drieëndertig
mensen om en raken er zevenenzestig gewond, op Jersey zijn
negen doden en een heleboel gewonden.
Olivia’s vader heeft diepe rimpels in zijn voorhoofd. ‘Hitler
is in aantocht. Dat is zo klaar als een klontje. ’
Vader zucht diep. ‘Ik heb tijdens de oorlog gezien hoe een
platgebombardeerd land eruitziet. Het verwoeste landschap, de
vluchtende vrouwen, de ontheemde kinderen die nergens
heen kunnen. ’
‘Je moet Charles hier weg zien te krijgen, ’ zegt de vader van
Olivia vlak voor hij weggaat. ‘Met of zonder Margarets goedvinden. ’
En in het parlement zegt de premier: ‘We zullen vechten op
de stranden, we zullen vechten op de landingsplaatsen, we zullen vechten op de akkers en in de straten, we zullen vechten in
de heuvels. We zullen ons nooit overgeven. ’
‘Dat is echt oorlog, ’ zegt Charles tegen vader. ‘Bloed, strijd,
tranen en zweet. ’
Vader stuurt hem niet eens weg om zijn tanden te gaan
poetsen, ook al heeft Charles dwars door de radio heen gepraat.
Iedereen praat al de hele week over Duinkerken: vader, de juffrouwen op school, de mensen op straat, iedereen.
‘Wat is Duinkerken? ’ vraagt Charles aan Noah.
Die weet het ook niet. ‘Iets met de oorlog. Waar is Olivia? ’
‘Weg, naar Amerika. Gelukkig. Ligt Duinkerken ergens in
Engeland, denk je? ’
‘Weet ik niet. Wat gaat ze daar doen? ’
‘In een film spelen, net als Shirley nog-wat. Als Duinkerken
nou eens in Engeland ligt…’
‘Man, schei toch eens uit over Duinkerken. Gaat ze echt in
een film spelen? ’
Nou weet Charles het ook niet meer precies. ‘Dat zei ze.
Geloof ik. ’
Nog steeds weet hij niet wat Duinkerken is. Zodra vader
21071 Een thuis in Afrika. indd 28 01-09-2021 17:46
29
die avond de radio uitzet, neemt hij zijn kans waar. ‘Dad, wat is
Duinkerken? ’
Dan vertelt vader hem van de duizenden soldaten, vierhonderdduizend in totaal, die op het strand van Duinkerken in de
val zaten. Achter hen en opzij van hen overal Duitse soldaten
die hen met kogels en granaten bestookten. Voor hen de ijskoude zee. En boven hun hoofd de Duitse vliegtuigen waaruit
de bommen op hen neer regenden.
Charles houdt zijn adem in. ‘Wat erg!’
‘Ja, inderdaad. En het was voor de vloot bijna onmogelijk
om al die soldaten van het strand af te krijgen. De schepen
waren te groot om bij het strand te komen en de haven was na
alle bombardementen totaal onbruikbaar. Toen kwam Churchill
met een bijna onmogelijk plan. ’
Hoe meer vader vertelt, hoe beter Charles de gebeurtenissen voor zich ziet; bijna als in de bioscoop. Hij ziet de plezierjachten en de zeilboten door de Theems varen, op weg naar de
haven; en de vissersboten uit alle vissersdorpjes langs de kust,
de kleine reddingsbootjes, zelfs de veerboten – alles wat maar
op zee kon blijven drijven. ‘Wel een stuk of negenhonderd, ’
vertelt vader.
Hij ziet de scheepjes en de bootjes opboksen tegen de
branding, op weg naar Frankrijk, om daar de dappere soldaten
te gaan redden. Hij ziet ze vlak bij het strand komen, waar ze
net achter de brekende golven van de branding liggen te wachten, veel dichterbij dan de grote oorlogsschepen kunnen
komen. Hij ziet de soldaten door het koude water waden, hij
ziet hoe ze door de bemanning aan hun armen omhoog worden getrokken, de boten in. Dan varen de scheepjes naar de
grote oorlogsschepen. Via touwladders klimmen de mannen
aan boord.
‘Als wij een boot hadden gehad, waren we vast ook mensen
gaan redden, hè Dad? ’
Die knikt ernstig. ‘Ja, vast. ’
‘Zijn ze allemaal gered? ’
Het blijft even stil voor vader antwoord geeft: ‘Nee, mijn
21071 Een thuis in Afrika. indd 29 01-09-2021 17:46
30
jongen. Ondanks alles zijn er nog duizenden jonge mannen
omgekomen. ’
Die zondag wordt Charles wakker met buikpijn. Hij is ook
een beetje misselijk.
Vandaag heeft hij geen trek in de lekkere roast van juffrouw
Davis. Was het maar geen zondag! Was het maar een gewone
schooldag!
Maar dat is het niet. Het is zondag en straks komt moeder
op bezoek.
In een hoek van de kamer staat zijn koffertje ingepakt klaar.
Dat heeft juffrouw Davis gisteren al gedaan, al mopperend: ‘Ze
motte ook altijd alles dagen van tevoren klaar hebben, die rijke
stinkers. ’
Hij wou maar dat moeders auto kapotging op weg hierheen. En de treinen en de trams ook, zodat ze niet kan komen.
Misschien moet hij tegen vader zeggen dat hij zich niet lekker
voelt, en op zijn kamer blijven. Dat is niet gelogen, want hij
heeft echt buikpijn. Een beetje.
Maar dan moet hij wel de hele zondag in zijn kamer blijven, en dat terwijl buiten de zon schijnt. Daar heeft hij ook
geen zin in.
Het weggaan zelf vindt hij niet zo erg. Dat kan zelfs wel
leuk worden. Vader zegt dat hij naar een heel aardige mevrouw
gaat, die in een klein dorpje woont waar nooit vliegtuigen
komen. En Duitsers ook niet. In de omgeving zijn boerderijen
met schapen en koeien. Bovendien is het maar voor een poosje,
want de oorlog gaat niet lang duren.
Het probleem is dat moeder nog niet weet dat hij weggaat.
Ze zal woest zijn, en dus zullen ze vreselijke ruzie krijgen.
Zijn buikpijn wordt steeds erger.
Hij wou maar dat er vandaag in Londen erg werd gevochten, en dat er een heleboel mensen overhoop werden geschoten. Niet zo erg dat ze doodgingen, maar zo erg dat moeder
heel lang bezig zou zijn met oplappen.
Juffrouw Davis maakt haar roast, vader leest de krant, Charles
21071 Een thuis in Afrika. indd 30 01-09-2021 17:46
31
maakt zijn haar nat en kamt het plat; alles net als altijd voordat
moeder op bezoek komt.
De maaltijd is bijna voorbij als vader zegt: ‘Er zijn al meer
dan een miljoen kinderen uit Londen geëvacueerd. ’ Hij zegt
het alsof het niks bijzonders is, net zoiets als ‘De zon schijnt’ of
‘Het vlees was heerlijk. ’
Moeder reageert niet alsof het niks bijzonders is. ‘De mensen zijn gewoon hysterisch aan het worden. Het is belachelijk.
De koninklijke familie…’
‘Op het platteland is het risico op een gasaanval zoveel kleiner dan hier. De mensen daar kunnen nog zelfvoorzienend
zijn, vooral op het gebied van voedsel. ’ Vaders stem is kalm als
altijd. ‘Margaret, we moeten nuchter en realistisch nadenken. ’
‘En ik ben niet nuchter en realistisch? ’ Moeder klinkt heel
wat minder kalm.
‘Je weet niet alles. ’
‘O nee? Interessant. Maar ja, jij weet ook altijd alles beter. ’
Charles wou dat hij naar zijn kamer kon glippen, maar hij
moet eerst toestemming krijgen om van tafel te gaan. En vader
onderbreken tijdens een gesprek is verboden.
Het is even stil. Dan zegt vader: ‘Ik heet eigenlijk Karl Wilhelm. Karl met een K, niet met een C. Mijn achternaam is
Schmidt, niet Smith. ’
‘Schmidt? ’ Moeders stem slaat over, net als de stem van
Peter soms. Hoog en schel. Haar ogen gloeien van ongeloof.
‘Karl Wilhelm Schmidt? Ben je dan… een Duitser? ’
‘Mijn moeder was Engels, mijn vader Duits. Ik ben in
Duitsland geboren. Ik heb in de oorlog aan Duitse kant
gevochten. Pas daarna zijn we hierheen geëmigreerd. ’
Moeder likt haar rode lippen. Ze houdt haar hoofd een
beetje schuin. ‘En je loyaliteit ligt nog steeds daar? ’
‘Ik ben geen nazi, Margaret. Integendeel. ’
Plotseling komt er een loerende blik in moeders ogen. ‘Hoe
heb je mijn kind eigenlijk aangegeven? ’
‘Als Schmidt. Hij staat ingeschreven als Charles William
Schmidt. ’
21071 Een thuis in Afrika. indd 31 01-09-2021 17:46
32
‘Onder een Duitse naam dus. ’ Moeders stem is minder schel
dan eerst, maar ze lijkt slechts met moeite haar kalmte te bewaren.
Weer is het een poosje stil. Dan zegt vader: ‘Er is nog iets. ’
‘Wat dan? ’
‘Mijn vader was Joods. ’
De uitdrukking op moeders gezicht verandert op slag. Ze
perst haar lippen stijf op elkaar, en ze wordt heel bleek. Nog
nooit heeft Charles haar zo kwaad gezien. Of misschien is ze
wel bang.
‘Wel alle…’ Nee, ze is kwaad, want ze vliegt overeind. Haar
stem wordt laag en schor, ze fluistert bijna. ‘Hoe kon je? ’
Vader blijft zitten. ‘Charles is mijn zoon, dus draagt hij mijn
achternaam. ’
Buiten schijnt fel de zon, maar moeder slaat haar armen om
haar lijf, alsof ze het koud heeft. ‘En als er een invasie komt,
zoals jij verwacht? Verdorie, Carl, je hebt Mein Kampf toch
gelezen? Je weet hoe fel antisemitisch die Hitler is. En nog
verzwijg je je Joodse identiteit voor mij? Ik ben de moeder van
je kind!’
Charles’ mond is kurkdroog. Hij begrijpt niet wat er aan de
hand is, maar hij kan wel zien dat het om iets heel ergs gaat.
Vader blijft kalm. ‘Ga zitten, Margaret, dan kunnen we de
zaak bespreken. Ik heb een tante in een dorpje in Schotland, een
zus van mijn moeder. Zij is bereid Charles in huis te nemen. ’
Moeder verroert zich niet.
‘Over twee dagen vertrekt er een groep kinderen naar
Glasgow, hij kan met hen meereizen. Met de trein. ’
‘Dus jij hebt alles al geregeld? ’
‘Ik heb voorzorgsmaatregelen getroffen. ’
Moeder draait zich om en stampt naar de deur. Daar kijkt
ze nog even om. ‘Doe maar met jouw kind wat je goeddunkt.
Ik wil er niets meer mee te maken hebben. ’
De klap waarmee ze de deur achter zich dichtslaat, galmt
nog na als haar voetstappen allang zijn weggestorven.
De pudding op het dressoir blijft onaangeroerd.
21071 Een thuis in Afrika. indd 32 01-09-2021 17:46
mozaïek
irma joubert
irma
joubert
Een thuis in
Een thuis in Afrika
Afrika
Auteur van Het meisje uit de trein
Vanwege de bombardementen op Londen wordt een klein jongetje
in 1940 naar een dorpje op het platteland van Schotland geëvacueerd.
Charles mag bij zijn tante Grace komen wonen tot de oorlog voorbij is.
Aan de andere kant van Europa trekt het Duitse leger ten strijde
tegen Rusland. Onder de manschappen bevindt zich een gedreven
majoor, de jonge Oswald von Stein. Na de verschrikkingen van de
Slag om Stalingrad komt hij in een Siberisch krijgsgevangenenkamp
terecht.
De oorlog tekent de jongens voor het leven. Allebei willen ze hun
oorlogservaringen achter zich laten en in Zuid-Afrika een nieuw
begin maken. Hun leven krijgt een onverwachte wending op een
boerderij in het Bosveld, waar Charles en Oswald een Nederlands
meisje met de naam Mentje ontmoeten.
Een thuis is Afrika is het derde deel in de trilogie ‘Onderweg naar
Afrika’, waartoe ook Hildegard en Het meisje uit het verscholen dorp
behoren. Alle romans zijn uitstekend als op zichzelf staande boeken
te lezen.
De Zuid-Afrikaanse Irma Joubert
was jarenlang docent geschiedenis.
Nu schrij ze historische romans die
de harten van tienduizenden lezers
hebben veroverd, zowel in Zuid-Afrika
en Nederland als in Duitsland en de
Verenigde Staten.
www. irmajoubert. com
www. uitgeverijmozaiek. nl 9 7 8 9 0 2 3 9 6 0 6 5 2
isbn 978 90 239 6065 2 | nur 302
Joubert_Thuis in Afrika_WT. indd 1 13-09-2021 15:22